Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қытайбұршақ – жан-жақты пайдаланатын дақыл ретінде ерекшелінеді. Тұқымның құрамына 30-52% айтарлықтай ақуыз, 17-27% май және 20%-дай көмірсуы, минералды тұздар, витаминдер кіреді. Қытайбұршақтың ақуызы өте жоғары сіңімді, суда жақсы ерулігімен ерекшелінеді; жоғары дәрежілі амин қышқылдарының көлемі бойынша, басқа дәнді бұршақ дақылдарынан артық болып келеді. Қытайбұршақ дақылы диабет ауруларымен ауыратын адамдарға емдәмділік азық-түлік есебінде пайдалануға ұсынылады. Қытай-бұршақтан әртүрлі азық-түліктік тағамдар жасалынады (май, маргарин, тоң май, сүт, ұн, кондитерлік заттар, тартылған ет және т.б.). Ол және сол сияқты ақуыздары аз астық жемшөптік құраманың және сүрлемділік малазықтары үшін негізгісі болып саналынады. Мал азығы есебінде күнжара, шрот және қытайбұршағы ұны да есепке алынады. Қытайбұршағының көк балаусасын бұршақбастар және дәннің то-лыға бастаған кезеңінде жинап алғанда, бұдан өте құнды мал азығы алынады. Қытайбұршақ жақсы алғыегіс, ол топырақты азотпен байытады және отаулық дақыл есебінде танаптарды арамшөптерден тазартуға көмектеседі.
| Қытайбұршақ | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Glycine max (L.) | ||||||||||||||||||
|
Биологиялық ерекшеліктері
Қытайбұршақ – қысқа күнділік, жылу сүйгіш өсімдік. Тұқымның өнуіне қажетті минималды температура +8˚С, қолайлы температура 20-25˚С. 30˚С-ден жоғары температура оның өсіп-жетілуіне зиянды әсерін тигізеді. Қытайбұршағының қалыпты өсіп, дамуы мен пісуіне керекті белсенді ауа температурасының жиынтығы 1700 – 3200˚С. Ол басқа дәнді бұршақты дақылдарға қарағанда көктемгі бозқырауларға төзімсіз. Бұл дақыл әсіресе көктеу және гүлдену, дәнді құрастыру және толықтыру кезеңдерінде жоғары жылылықты талап етеді. Көктеу және бүрленудің бастапқы кезеңдерінде топырақтағы ылғалдың жетіспеуі, оның одан әрі өсіп-жетілуіне керісінше әсерін тигізеді. Қытайбұршақ – жарық сүйгіш дақыл, алайда ерте пісетін сорттарға күннің ұзақтығы әсер етпейді. Бұл дақыл өздігімен тозаңданатын, бірақ кейбір сорттарында айқас тозаңдану да байқалынады. Ол әртүрлі топырақтарда өсе береді, бірақ ол үшін жақсысы – саздақ және құмды қара топырақтар, сор және сортаң, ашщы және батпақтанған топырақтар жарамайды.
Агротехника ерекшеліктері
Ауыспалы егісте қытайбұршақты – бидай, жүгері, қант қызылшасы, күріш және көкөністерден кейін орналастырады. Бұл дақылды бір орында қатарынан екі жыл орналастыруға болмайды, қаныққан ауыспалы егісте, оны бір орында 2-3 жылдан кейін, тіпті 4-5 жылдан кейін қайтарған орынды. Топырақты-климаттық жағдайларға байланысты жақсылары, (27-30 см) тереңдікті жырту немесе жырғалау болып есептелінеді. Отамалы және кеш орылатын дақылдардан соң, топырақты орынсыз сыдырғылаудың қажеті жоқ. Алғыегісте, бұрын себілген дақылдарда органикалық тыңайтқыштар сіңірілінеді. Сондай ақ, фосфорлы және калийлік тыңайтқыштар қолданамыз. Азоттық тыңайтқыштарды қытайбұршағы үшін сіңіруге болмайды. Басқа дәнді бұршақ дақылдары сияқты, бұл дақыл микроэлементтерге тәнімді, әсіресе молибденге. Молибдендік тыңайтқыштармен тұқымдарды себетін күні нитрогинмен қосып бірақ жасайды да, себеді.
Сорттар
- Гибридная 670. Сорт Қазақ ҒЗИ-да шығарылған. Сорт орташа піскіш, вегетациялық кезеңі 130-135 күн. 1000 дәннің массасы – 176-200 гр. Дәнінде 37,2-43,9% ақуызы бар. Төменгі бұршаққаптарының орналасу биіктігі – 20-21 см. Бұршаққаптары аз жарылады. Өнімдігі жоғары. Алматы және Жамбыл облыстарында тіркелген.
- Казахстанская 200. Сорт Қазақ ҒЗИ-да шығарылған. Кеш пісетін сорт, вегета- циялық кезеңі 148-150 күн. Дәндері орташа ірі, 1000 дәннің массасы 145-165 гр. Дәндегі протеин көлемі 37,2-38%. Төменгі бұршаққаптарының орналасу биіктігі – 20-21 см. Бұршаққаптары аз жарылады. Өнімдігі жоғары. Алматы және Шымкент облыстарында тіркелген.
- Аврора. Сорт қытайбұршақтылық БҒЗИ-да шығарылған. Ерте пісетін сорт, вегетациялық кезеңі 95-104 күн. Өсімдіктің биіктігі 60-тан 80 см аралығында. Төменгі бұршаққаптарының орналасу биіктігі – 8,3 см, 1000 дәннің массасы 170 гр. Шығыс Қазақстан облысында тіркелген.
- Букурия. Сорт Молдованың АШҒЗИ-да жекелей сұрыптау әдісімен алынған. Ерте пісетін сорт, өсімдіктердің биіктігі 70-80 см, төменгі бұршаққаптарының орналасу биіктігі – 12-13 см, 1000 дәннің массасы 168 гр. Алматы облысында тіркелген.
- Скынтея. Сорт Молдованың АШҒЗИ-да жекелей сұрыптау әдісімен алынған. Орташа пісетін сорт, вегетациялық кезеңі 116 күн. Өсімдіктердің биіктігі 52-79 см, төменгі бұршаққаптарының орналасу биіктігі – 9,1 см, 1000 дәннің массасы 151 гр. Жамбыл облысында тіркелген.
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қytajburshak zhan zhakty pajdalanatyn dakyl retinde erekshelinedi Tukymnyn kuramyna 30 52 ajtarlyktaj akuyz 17 27 maj zhәne 20 daj komirsuy mineraldy tuzdar vitaminder kiredi Қytajburshaktyn akuyzy ote zhogary sinimdi suda zhaksy eruligimen erekshelinedi zhogary dәrezhili amin kyshkyldarynyn kolemi bojynsha baska dәndi burshak dakyldarynan artyk bolyp keledi Қytajburshak dakyly diabet aurularymen auyratyn adamdarga emdәmdilik azyk tүlik esebinde pajdalanuga usynylady Қytaj burshaktan әrtүrli azyk tүliktik tagamdar zhasalynady maj margarin ton maj sүt un konditerlik zattar tartylgan et zhәne t b Ol zhәne sol siyakty akuyzdary az astyk zhemshoptik kuramanyn zhәne sүrlemdilik malazyktary үshin negizgisi bolyp sanalynady Mal azygy esebinde kүnzhara shrot zhәne kytajburshagy uny da esepke alynady Қytajburshagynyn kok balausasyn burshakbastar zhәne dәnnin to lyga bastagan kezeninde zhinap alganda budan ote kundy mal azygy alynady Қytajburshak zhaksy algyegis ol topyrakty azotpen bajytady zhәne otaulyk dakyl esebinde tanaptardy aramshopterden tazartuga komektesedi ҚytajburshakDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked Saby Tukymdasy Kishi tukymdasy Tegi GlycineTүri G maxGlycine max L Dolichos soja L Glycine angustifolia Glycine gracilis Glycine hispida Glycine soja sensu Phaseolus max L Soja angustifolia Miq Soja hispida Moench Soja japonica Soja max L Soja soja Soja viridis SaviBiologiyalyk erekshelikteriҚytajburshak kyska kүndilik zhylu sүjgish osimdik Tukymnyn onuine kazhetti minimaldy temperatura 8 S kolajly temperatura 20 25 S 30 S den zhogary temperatura onyn osip zhetiluine ziyandy әserin tigizedi Қytajburshagynyn kalypty osip damuy men pisuine kerekti belsendi aua temperaturasynyn zhiyntygy 1700 3200 S Ol baska dәndi burshakty dakyldarga karaganda koktemgi bozkyraularga tozimsiz Bul dakyl әsirese kokteu zhәne gүldenu dәndi kurastyru zhәne tolyktyru kezenderinde zhogary zhylylykty talap etedi Kokteu zhәne bүrlenudin bastapky kezenderinde topyraktagy ylgaldyn zhetispeui onyn odan әri osip zhetiluine kerisinshe әserin tigizedi Қytajburshak zharyk sүjgish dakyl alajda erte pisetin sorttarga kүnnin uzaktygy әser etpejdi Bul dakyl ozdigimen tozandanatyn birak kejbir sorttarynda ajkas tozandanu da bajkalynady Ol әrtүrli topyraktarda ose beredi birak ol үshin zhaksysy sazdak zhәne kumdy kara topyraktar sor zhәne sortan ashshy zhәne batpaktangan topyraktar zharamajdy Agrotehnika erekshelikteriAuyspaly egiste kytajburshakty bidaj zhүgeri kant kyzylshasy kүrish zhәne kokonisterden kejin ornalastyrady Bul dakyldy bir orynda katarynan eki zhyl ornalastyruga bolmajdy kanykkan auyspaly egiste ony bir orynda 2 3 zhyldan kejin tipti 4 5 zhyldan kejin kajtargan oryndy Topyrakty klimattyk zhagdajlarga bajlanysty zhaksylary 27 30 sm terendikti zhyrtu nemese zhyrgalau bolyp eseptelinedi Otamaly zhәne kesh orylatyn dakyldardan son topyrakty orynsyz sydyrgylaudyn kazheti zhok Algyegiste buryn sebilgen dakyldarda organikalyk tynajtkyshtar sinirilinedi Sondaj ak fosforly zhәne kalijlik tynajtkyshtar koldanamyz Azottyk tynajtkyshtardy kytajburshagy үshin siniruge bolmajdy Baska dәndi burshak dakyldary siyakty bul dakyl mikroelementterge tәnimdi әsirese molibdenge Molibdendik tynajtkyshtarmen tukymdardy sebetin kүni nitroginmen kosyp birak zhasajdy da sebedi SorttarGibridnaya 670 Sort Қazak ҒZI da shygarylgan Sort ortasha piskish vegetaciyalyk kezeni 130 135 kүn 1000 dәnnin massasy 176 200 gr Dәninde 37 2 43 9 akuyzy bar Tomengi burshakkaptarynyn ornalasu biiktigi 20 21 sm Burshakkaptary az zharylady Өnimdigi zhogary Almaty zhәne Zhambyl oblystarynda tirkelgen Kazahstanskaya 200 Sort Қazak ҒZI da shygarylgan Kesh pisetin sort vegeta ciyalyk kezeni 148 150 kүn Dәnderi ortasha iri 1000 dәnnin massasy 145 165 gr Dәndegi protein kolemi 37 2 38 Tomengi burshakkaptarynyn ornalasu biiktigi 20 21 sm Burshakkaptary az zharylady Өnimdigi zhogary Almaty zhәne Shymkent oblystarynda tirkelgen Avrora Sort kytajburshaktylyk BҒZI da shygarylgan Erte pisetin sort vegetaciyalyk kezeni 95 104 kүn Өsimdiktin biiktigi 60 tan 80 sm aralygynda Tomengi burshakkaptarynyn ornalasu biiktigi 8 3 sm 1000 dәnnin massasy 170 gr Shygys Қazakstan oblysynda tirkelgen Bukuriya Sort Moldovanyn AShҒZI da zhekelej suryptau әdisimen alyngan Erte pisetin sort osimdikterdin biiktigi 70 80 sm tomengi burshakkaptarynyn ornalasu biiktigi 12 13 sm 1000 dәnnin massasy 168 gr Almaty oblysynda tirkelgen Skynteya Sort Moldovanyn AShҒZI da zhekelej suryptau әdisimen alyngan Ortasha pisetin sort vegetaciyalyk kezeni 116 kүn Өsimdikterdin biiktigi 52 79 sm tomengi burshakkaptarynyn ornalasu biiktigi 9 1 sm 1000 dәnnin massasy 151 gr Zhambyl oblysynda tirkelgen Derekkozder