Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сүйсін (лат. Orchis) – сүйсіндер тұқымдасына жататын бір және көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Бұл өсімдік Волгоград облысынан бастап, Украинаның Днепр маңайындағы жазықтарына дейінгі орманды алқаптарда, бұталар арасында, дымқыл және сызды жайылымдарда кездеседі. Қазақстанда жазық жерлер мен орман алқаптарында, бұталар арасында, ылғалды жайылымдарда, көлеңкелі жерлерде өсетін 10 түрі бар.
| Сүйсін | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Orchis militaris L. Sp. Pl.: 943, 1753 | ||||||||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||||||||
| 21 түрі белгілі |
Бұлардың биіктігі 10-75 см. Өсімдіктің жер астындағы бөлігі бірнеше жіңішке шашақты тамырлар мен екі түйнек тамырдан тұрады. Жапырақтары ұзынша, сопақтау немесе имектеу келеді. Гүлдерінің көпшілік түрінің түсі көкшіл, қара көк, олар шашақ гүлшоғырын құрайды. Гүлдерінің еріндері 3-4 қалақты болады. Сәуір-шілде айларында гүлдеп, жеміс береді. Жемісі - қорапша пішінді.
Сүйсіннің түйнегінде 50%-ға жуық шырыш, крахмал, ақуызды заттар, қант, кальций, қымыздық қышқылы мен минералды тұздар болады. Сүйсін - дәрілік өсімдік, халық медицинасында оның түйнегінің шырынын жүйке әлсіреген кезде, адам аурудан қажып, әлі кеткенде пайдаланады. Сүйсінді асқазан-ішек ауруларына, жөтелге, улануға қарсы қолданады. Кейбір түрлері әсемдік мақсатта өсіріледі. Қазақстанда сүйсіннің 1 түрі – телпек сүйсін (лат. Orchis militaris) «Қызыл кітапқа» енгізілген. Оның биіктігі 10-40 см, төсемелі тамыры болады. Сабағын безді түк жапқан. Жапырақтары қандауыр тәрізді (ұзындығы 13, ені 7 см-дей) Дара гүлі сабағының ұшында жетіледі, гүлсеріктері қызғылт, ақшыл көк, күлгін түсті. Тұқымынан және вегетативті жолмен көбейеді. Мамыр-маусым айларында гүлдеп, жеміс салады. Жемісі – қорапша, сыртын безді түк басқан. Сәндік өсімдік. Өте сирек кездесетін, жылдан-жылға таралу аймағы азайып бара жатқан түр.
Дереккөздер
- «Дәрілік өсімдіктер» М. Қожабеков.
- «Қазақстан» Ұлттық энциклопедия. /Бас ред.Б.Аяған. 8 том. Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», Алматы, 2006.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sүjsin lat Orchis sүjsinder tukymdasyna zhatatyn bir zhәne kop zhyldyk shoptesin osimdikter Bul osimdik Volgograd oblysynan bastap Ukrainanyn Dnepr manajyndagy zhazyktaryna dejingi ormandy alkaptarda butalar arasynda dymkyl zhәne syzdy zhajylymdarda kezdesedi Қazakstanda zhazyk zherler men orman alkaptarynda butalar arasynda ylgaldy zhajylymdarda kolenkeli zherlerde osetin 10 tүri bar SүjsinDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Dara zharnaktylarSaby Tukymdasy OrchidaceaeKishi tukymdasy Tajpasy Kishi tajpasy Odaktasy OrchisTegi Orchis ex L 1753Orchis militaris L Sp Pl 943 1753tүrleri21 tүri belgili Bulardyn biiktigi 10 75 sm Өsimdiktin zher astyndagy boligi birneshe zhinishke shashakty tamyrlar men eki tүjnek tamyrdan turady Zhapyraktary uzynsha sopaktau nemese imekteu keledi Gүlderinin kopshilik tүrinin tүsi kokshil kara kok olar shashak gүlshogyryn kurajdy Gүlderinin erinderi 3 4 kalakty bolady Sәuir shilde ajlarynda gүldep zhemis beredi Zhemisi korapsha pishindi Sүjsinnin tүjneginde 50 ga zhuyk shyrysh krahmal akuyzdy zattar kant kalcij kymyzdyk kyshkyly men mineraldy tuzdar bolady Sүjsin dәrilik osimdik halyk medicinasynda onyn tүjneginin shyrynyn zhүjke әlsiregen kezde adam aurudan kazhyp әli ketkende pajdalanady Sүjsindi askazan ishek aurularyna zhotelge ulanuga karsy koldanady Kejbir tүrleri әsemdik maksatta osiriledi Қazakstanda sүjsinnin 1 tүri telpek sүjsin lat Orchis militaris Қyzyl kitapka engizilgen Onyn biiktigi 10 40 sm tosemeli tamyry bolady Sabagyn bezdi tүk zhapkan Zhapyraktary kandauyr tәrizdi uzyndygy 13 eni 7 sm dej Dara gүli sabagynyn ushynda zhetiledi gүlserikteri kyzgylt akshyl kok kүlgin tүsti Tukymynan zhәne vegetativti zholmen kobejedi Mamyr mausym ajlarynda gүldep zhemis salady Zhemisi korapsha syrtyn bezdi tүk baskan Sәndik osimdik Өte sirek kezdesetin zhyldan zhylga taralu ajmagy azajyp bara zhatkan tүr Derekkozder Dәrilik osimdikter M Қozhabekov Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas red B Ayagan 8 tom Almaty Қazak enciklopediyasy Almaty 2006