Темекі өсіру

Темекі өсіру – техникалық өсімдіктер шаруашылығының бір саласы. Темекі құнды техникалық дақыл. Алғаш рет Оңтүстік Америкада пайда болған. Еуропада 16 ғасырда алғаш гүл және дәрілік өсімдік ретінде өсірілген. Қазақстанның оңтүстігінде, әсіресе Алматы облысының Еңбекшіқазақ, Талғар аудандарында, сондай-ақ Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарының кей өңірлерінде өсіріледі. Осыған орай темекі өсірудің жергілікті жер жағдайларына, табиғатына бейімделген әр түрлі егіс әдістері, сұрыпталған сорттары бар. Темекі тұқымы температура 10 – 12С болғанда және 70 – 80% ылғалдылықта өнеді. Оны өсіру көшетті жерге отырғызғанға дейінгі және жерге отырғызғаннан кейінгі екі кезеңнен тұрады. Сабақтары мен жапырақтары тұрақты егістікке отырғызғаннан кейін температура 24 – 28С, топырағының ылғалдылығы60 – 80% болғанда жақсы өседі. Тұрақты егістікке отырғызылатын көшеттің тамыр жүйесі өте жақсы жетілген, нақты 5 – 6 жапырағы болуы қажет. Темекі өсіп-жетілу кезеңінде азот және фосфор тыңайтқыштарын көп қажет етеді, сонымен қатар суару, арамшөптерден тазарту, т.б. шаралар жүргізіледі. Көшетті көшетханаларда немесе жылыжайларда өсіреді. Топырақтың 10 см-дегі жылылығы 10 – 12С-қа жеткенде көшетті отырғыза бастайды, көшет арасы 60 см-ден кем болмау керек. Жерге отырғызғаннан 30 – 40 күннен кейін гүл шанағы пайда болып, осы аралықта өсімдік жылдам өседі. Өсімдік тамырланғаннан кейінгі өсу мерзімінде 2 – 3 рет қопсыту жұмысы жүргізіледі. Өсімдікті баптау кезеңіндегі негізгі міндеттің бірі – жұлып тастау, өсіп шығатын бүйір бұтақтарын кесіп отыру. Өсу мерзімі ішінде 6 – 8 рет суғарылады. Темекіге жақсы алғы дақыл дәнді-бұршақ және аралас егілген бір жылдық бұршақ пен астық дақылдары болып табылады. Күздік ең негізгі өңдеу – топырақты 25 – 30 см тереңдікте жырту. Өңдеу алдында топыраққа фосфор және калий тыңайтқыштарын енгізеді. Көктемде тырмалап, көшетті отырғызғанға дейін арамшөптерді құрту үшін және ылғал сақтау үшін 10 – 12 см тереңдікте 1 – 2 рет қопсытады. шығуына қарай және топырақ бетінде қабық пайда болғанда егісті 8 – 10 см тереңдікте қопсытумен қатар, тырмалайды. Көшеттерді отырғызудан 1 – 2 күн бұрын телімдерді 6 – 7 см тереңдікте қопсытып, тырмалайды. Темекі егісінің 1 га-на 30 – 60 кг N, 60 – 100 кг P2O5, 50 – 100 кг K2O шашылады. Бұл тыңайтқыштардың 70 – 80%-ын күзде, қалғанын көшет отырғызу алдында үстеме қорек ретінде береді. Темекі жапырағының пісуі – төменгі белдеудегі жапырақтан басталады, піскен жапырақ үзіп алынады, біраз уақыттан соң орта белдеудегі жапырақтар пісіп жетіледі, оны алғаннан кейін жоғарғы белдеудегі жапырақтары алынады. Өсу мерзімінде жапырақтарды 5 – 7 рет үзеді. Жиналған жапырақтарды кептіреді және оларды ферменттеуден өткізеді. Темекі өсіруде тұқым жинауға зор мән беріледі. Тұқым телімдеріндегі өсімдіктерді айрықша күтеді және олардан екі рет қана жапырақ жинайды. Темекіден ең жоғарғы өнім (35 – 40 ц/га) Алматы облысының бұрынғы Алматы ұжымшарында жиналған. Қазақстанда негізінен Дюбек – 566, Гибрид – 23, Талғар – 25 сорттары өсіріледі. Соңғы екі сортты жоғарыда аталған ұжымшардың директоры, Социалистік Еңбек Ері П.Ф. шығарған.

Сілтемелер

1. Қазақ Энциклопедиясы, 8-том