Мақта маталарын дайындаудың классикалық тәсілдеріИірімжіпті дайындау үшін табиғи текстиль талшықтарын мақта жүн зығыр та

Мақта-маталарын дайындаудың классикалық тәсілдері

Иірімжіпті дайындау үшін табиғи текстиль талшықтарын (мақта, жүн, зығыр талшықтары, табиғи жібек қалдықтары т.б.) штапельді химиялық талшықтар және элементарлы химиялық жіптердің жгуттарын қолданады.

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

Жүннен жасалған иірімжіп келесілерге бөлінеді [1,2]: Қолданылатын шикізат түріне байланысты:

таза жүнді және химиялық талшықтар қосылған жартылай жүнді (аралас);
жүн талшығының түріне байланысты – қой, ешкі, түйе жүнді;
белгіленуіне байланысты – тоқыма, трикотаж және кілем өндірістеріне арналған;
иіру әдісіне тәуелді – жіңішкетарақты, ірітарақты, жартылайтарақты және аппаратты;
құрылымына тәуелді – біржіпті, ширатылған (екі және одан көп жіптерден ширатылған), фасонды;
өңдеу әдісіне тәуелді – боялмаған, ағартылған, боялған, бастырылған, меланжды, мулине.

Түрлі жіптерден тазажүнді және жартылай жүнді маталар ассортименті өндіріледі. Иіру процессі иіру машиналарында іске асады; оның мәні тегіс таспаны қажетті сызықтық тығыздыққа дейін созу, оны ширатып иірімжіп қалыптастыру, собыққа орау. Сақиналы иіру машиналарында иірімжіп ұршыққа қондырылған собық түрінде паторонға оралады. Соңғы кезде сызықтық тығыздығы бойынша тегістігі жоғары, берік иірімжіп алуға мүмкіндік беретін иірудің ұршықсыз әдісі кеңінен қолдана бастады. Таза жүнді және химиялық талшықтар қосылған жартылай жүнді (аралас) маталар келесі түрлерге бөлінеді:

белгіленуі бойынша – көйлектік, костюмдік, пальтолық және т.б;
шикізаттың түріне және сапасына байланысты – 60к және одан жоғары сапалы жүннен өндірілген, 50к-58к жіңішке жүннен өндірілген, 50к-58к жартылай жіңішке жүннен өндірілген, 44к-48к жартылай дөрекі жүннен өндірілген, 36к-40к дөрекі біртекті жүннен өндірілген, жіңішке жүнмен химиялық талшықтардан өндірілген, дөрекі жүнмен химиялық талшықтардан өндірілген,
өндіру әдісіне байланысты – тарақты камволды иірімжіп, аппаратты әдіспен өндірілген шұғалы, аппаратты және тарақты иірімжіптер комбинирленген;
өңдеу әдісіне байланысты – боялмаған, тегіс боялған, фасонды, меланжды, түкті;
қосымша өңделген – қыртыстанбайтын, шуымайтын, су сіңірмейтін және т.б.
айқаспа түріне байланысты – майда өрнекті, ірі өрнекті (жаккардты), күрделі, қарапайым.

Текстильді жаймалар әр түрлі әдіспен және түрлі шикізаттан өндіріледі. Қолдану саласына байланысты оларды киімге арналған тұрмыстық және өндірістің түрлі салаларында қолданылатын техникалық, арнайы белгіленуі бар жаймаларға бөледі. Текстиль жаймалар өндірісінің жалпы көлемі тұрмыстық белгіленудегі жаймалардн тұрады. Текстиль өндірісінде шығарылатын маталар, трикотаж жаймалар, бейматалар ассортименті өте кең,-3500 ден астам, Жаймалардың сапасымен құрылымын, қасиеттерін олардың құрамына химиялық жіптермен жіптердің жаңа түрлерін-фасонды ширатылған, түрлі-түсті жіптерді, комплексті жіптерді енгізу, иірудің жаңа әдістерін қолдану, қосымша өңдеу әдістерін қолдану арқылы өзгертеді. Маталардың ең құндысы болып таза жүннен жасалған маталар табылады. Таза жүнді маталарға құрамында басқа талшықтардың үлесі 50% жоғары емес маталар жатады. Тазажүнді маталар ішінде ең құндысы 60к және одан жоғары жүннен өндірілген маталар жатады. Аталған маталардан басқа жүн өнеркәсібінде белгіленуі әртүрлі техникалық маталар, кілем бұйымдары өндіріледі. Иіру өндірісі дегеніміз – табиғи және химиялық талшықтардан иірімжіптің қалыптасуын қамтамасыз ететін механикалық технологиялық процесстердің жиынтығы. Иірімжіптің геометриялық қасиеттері (сызықтық тығыздығы, орташа тығыздығы, тегістігі, үлпектігі ), оның құрылымы (талшықтардың орналасуы, ширату) және физикалық қасиеттері (үзілу салмағы, созылғыштығы, серпімділігі, жылу өткізгіштігі,гигроскопиялығы) талшықтарды қасиеттеріне ғана емес, сонымен қатар иіру жүйесіне де тәуелді болып келеді. Иіру жүйесі иірімжіп өндірісінде қолданылатын технологиялық процесстердің және машиналардың жиынтығы арқылы анықталады. Иіру жүйесін талшықты материалдарды тарау әдісі бойынша (кардты тарау немесе тарақты тарау) және талшықтардың ағынын жұқарту әдістері бойынша (бөлу немесе созу) топтайды. Мақта талшықтарын және оның химиялық талшықтармен қоспасын өңдеуге арналған мақта иіру өндірісінде, иірудің төрт жүйесі қолданылады – кардты, тарақты, меланжды және аппаратты. Иірудің меланжды жүйесінде иірімжіптерді сұрып және боялған талшықтар немесе әртүрлі түсті талшықтар қоспасынан өндіреді. Иірудің аппаратты жүйесі бойынша сызықтық тығыздығы жоғары төмен сортты мақтадан және қалдықтардан иірімжіптерді өндіреді. Иірудің кардты жүйесінде талшықты материалдарды тарау, қалпақшалы кардты тарау машинасында, ал өнімнің жұқаруы – созу аспаптарында жүзеге асырылады.Иірудің тарақты жүйесінде талшықтарды тарау мерзімді қозғалыстағы қалпақшалы кардты және тарақты тарау машиналарында, ал өнімнің жұқаруы - созу аспаптарында жүзеге асырылыды. Таза жүн және талшықтардың жартылай жүнді қоспасын өңдеуге арналған жүн иіру өндірісінде иірудің үш жүйесін қолданады – аппаратты, тарақты және жартылай тарақты.

Мақта маталарын өңдеу

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

Өңдеу өндірісіне түскен өңделиеген мақта маталары жарамдылығына қарай бөлініп, тазалығына және ақау санына қарай ағартуға, бояуға немесе сурет басуға жіберіледі.

Өндірістің жоспарына сәйкес және жабдықтардың өнімділігіне қарай бір артикульдегі маталарды біннеше жүздеген бумамен партияларға топтастырады.

Іріктелген бума маталарға жуғанға кетпейтін таңба (клеймо) салады да өңдеудің барлық операциясынан өткізу үшін үзіліссіз лента қылып тігеді.

Мақта маталарды өңдеудің негізгі операциялары мыналар: отпен шарпу, шликтовканы кетіру, пісіру, ағарту, мерсерлеу, түктендіру, бояу, баспа сурет салу және соңғы өңдеу (аппреттеу, керу, каландрлеу(.

Отпен шарпу – іш киімдік маталардың кірлеуін тездететін және баспа сурет салғанда ақаулар жіберетін сыртқы көрінісін бұзатын талшықтың ұштарын өңделмеген мата бетінен кетіру. Дәке мен түкті маталардан басқаларының барлығын отпен шарпиды. Ол үшін газбен шарпитын машиналар мен науалы шарпығыш агегеаттар пайдаланылады. Газбен шарпитын машиналарда мата газ жанарғысында күйдіріледі, жалынның үстімен талшықтардың ұшы өтеді. Науалы шарпығыш агрегаттарда талшықтардың қатты қыздырылған металл науаның бетіне жанасады да күйін кетеді.

Үнемділігіне байланысты газбен шарпитын машиналар өндірісте кең қолданылады. Әдетте матаның бет жағы үйтіледі. Жанарғы жалынының үстінен беттік тығыздығы төмен жұқа матаны өткізгенде матаның бетіндегі және жіптердің арасындағы талшықтың үштері де күйеді. Отпен шарпылғаннан соң мата бу ұшқын өшіргішіне немесе су құйылған ваннаға салынады.

Күйдіру процесінде мынандай ақаулар болуы мүмкін: толық шарпылмау (матаның қозғалу жылдамдығы жоғары болса), тегіс шарпылмау (машинаның бұзылғандығынан), ұшқынды өшірмегендіктен немесе қозғалу жылдамдығының аздығынан матаның күйіп кетуі (жалпы немесе кейбір жері). Шлихтамен кетіру – шлихталау кезінде жағылған крахмалды кетіру үшін жасалатын өңдеу операциясы. Маталарды 4-24 сағат су құйылған жәшікте ұстап, дымқылдап, артынан шаяды.

Басқа мағыналар үшін деген бетті қараңыз.

Жібіту процесін жеделдету үшін крахмалдың ашуына жағдай туғызатын күкірт қышқылы, ащы натр, натрий гетохлориді және бактерия тектес басқа да препараттарды (биолаз, т.б.) суға қосады.Ашу процесінде крахмал қантты затқа айналады, ал бұрапжуғыш машинасы матаны жуғанда ол тез кетеді. Шлихтамен кетіру кезінде мынандай ақаулар болуы мүмкін: шлихтамен жөнді кетпейді, шлихта тегіс кетпейді, бүктетіліп не кептеліп қалу, ұзақ жатқандықтан немесе қышқылдың әсерінен матаның босауы. Қайнатып-пісіру целлюлоза қоспаларынан (балауыз тектес, пектинді, азотты және минералды заттардан ), және де кірден, шлихта қалдықтарынан тазарту мақсатымен маталарды сілті ерітіндісімен өңдеу.

Қайнату үшін кальцийленген сода, бисульфит және натрий силикаты және т.б. қосылған күйдіргіш натр ерітіндісі пайдаланылады.

Маталарды қысыммен 4-8 сағат қақпағы тығыз жабылған пісіру қазандарында, немесе 98-100оС температурада 1-2 сағат уақыттай үздіксіз әсер ететін аппаратында қайнатады. Қайнатқан соң маталарды алдымен ыстық, сонан соң суық сумен шаяды.

Қайнату нәтижесінде матаның массасы 4-8 %-ке кемиді. Қайнап –піскен маталардың гигроскопиялық қасиеті жоғары, суда және бояу ерітінділерінде жақсы жібиді әрі ағарады.

Қайнатып пісіру ережесін бұзу төмендегідей ақаулар туғызады: матаны қазанда дұрыс жайғастырып салмасақ, күйдіргіш натрдың концентрациясы дұрыс болмаса, қайнатқыш сұйықтықтың айналымын жасамаса толық қайнап піспейді; суда магний мен кальцийдің тұздары болса матаның бетінде тұрса да дақ пайда болады; қазандағы ауа оттегінің артықтығы матаны босатады. Ағарту – мата үнемі аппақ шаңқаң болып тұру үшін тотықтырғыш ерітіндімен жасалатын өңдеу. Ағарту барысында мақтаға сарғыш түс беріп тұратын табиғи бояғыш пигменттер тотығады. Ағарту үшін натрийгипохлоридін, сутегі пероксиді тотығын, натрий хлоридін, асқын оксидті сірке қышқылын қолданады. Ағартуды ескі, химиялық әдіс пен жүргізуге де болады, бұл жағдайда мата үздіксіз, ұзақ уақыт жатады. Ағартуды классикалық тәсілмен іске асырады, мұның өзі матаның ұзақ уақыт жатуы және үзіліссіз ағынды әдіспен жүргізіледі. Үзіліссіз ағынды әдісте шлихтовканы кетіру, қайнатып пісіру және ағарту бірінен соң бірі үзіліссіз жүргізіледі. Мталарды толассыз ағартуда жоғарғы өнімді құрал-жабдықтары пайдалану өңдеу уақытын қысқартады және де шыққан өнімнің сапасын арттырады. Ағартудан болатын ақауға мыналар жатады: мақтаның босауы, ағанрту сапасынаң төмендігі, қоспадан нашар тазартудың салдарынан матаның сақтағанға шыдамай сарғайып кетуі.

Мерсерлеу – керілген матаны 16 – 20оС-де күйдіргіш натрдың концентрацияланған ерітіндісімен өңдеп, ыстық сумен, одан кейін суық сумен шаю. Мерсерлеу матаның мықтылығын 20%-ке көтереді, оған жылтыр, жібек сияқты түр береді, гигроскопиялық қасиетін арттырады және боялу қабілетін жақсартады.

Түктеу – мата жұмсақ үлпілдек және жылусақтағыш болу үшін оның бетіне түк салу. Матаға түктеу - білтелерін инелі лентамен қаптаған түксалғыш машиналарда жүргізіледі. Түктеу кезінде түкті біліктермен қапталған жіңішке металл инелері арқау жіптен талшықтарды суырып шығарады, соның нәтижесінде матаның бетінде түк апйда болады. Бәйке, фланель, помази, мақтадан тоқылған шұға, шибарқыт және тағы да басқа қыстық киімге арналған маталарға түк салынады.

Түк салғанда туатын ақаулар: матаның босауы, нашар таралу.

Бояу – матаға түгелдей бір түр беру үшін бояғышқа қолдану.

Бояғыштар табиғи көбіне өсімдік текті және синтетикалық болуы мүмкін. Маталарды бояу үшін, негізінен, тас көмірден алынатын синтетикалық бояғыштар қолданылады. Бояғыштар майдаланған құрғақ ұнтақ немесе паста түрінде шығарылады.

Бояғыштың түсі, ашықтығы, күнге, терге, ылғалға жууға және үйкеліске төзімділігі бояғыштардың химиялық құрамы мен молекулаларының құрылымына байланысты. Матаны бояудан бұрын бояғышты суға ерітеді. Бояу процесінің сатылары манандай: судағы бояғыштың матаның бетіне сіңуі; бояғыштың талшыққа өтуі; бояғыштың талшыққа бекуі. Бояудың кейбір әдістерінде бояғыш зат тікелей талшықта пайда болады. Бояғыштың түрлері мен бояу әдістері әртүрлі. Бояғыштың түрі мен бояу әдісін таңдау матаның талшықтық құрамына, бояғыштың қасиетіне және матаны бояуда қойылатын талаптарға байланысты. Астарлық маталарды үйкеліске, терге шыдамды бояғыштармен бояу керек. Сырт киімдік маталар күннің, ылғалдың, құрғақ және дымқыл үйкелістің әсеріне төзімді бояғыштармен боялады.

Бояу үшін – жазылып керілген немесе бұралған мата бояғыш ерітіндісі арқылы өтуге тиіс. Үзідіксіз істейтін бояғыш аппараттар кең қолданылады.

Целлюлоза талшықтарын бояу үшін мынандай бояғыштар қолданылады: тікелей, басылмылы, күкіртті, кубты, азобояғыштар, қара анилин және пигменттер.

Тікелей бояғыштар суда жақсы еріп өсімдік талшықтарын бейтарап немесе әлсіз сілтілі ортада бояйды. Матаның бояуы ашық, үйкеліске төзімді, біпақ жарықтың әсеріне шыдамсыз. Сондықтан тікелей бояғыштарды астарлық маталарды бояуға жұмсаған жөн. Тікелей бояғыштардың кемістігі – олар дымқыл үйкеліске шыдамайды. Бояудың дымқыл үйкеліске және жарыққа төзімділігін арттыру үшін маталарды ДЦМ бекіткішімен (күрделі органикалық қосынды) өңдейді. Жарыққа шыдамды тікелей бояғыштардың соңғы маркалары әр мақсатқа пайдаланатын маталарды бояуға пайдаланылады. Басытқылы (протрвные) бояғыштар суда ерігіш, бірақ матаны алдын-ала ауыр металдардың (темір, алюминий, хром) тұздарымен өңдеуді керек етеді, соның нәтижесінде суда нашар еритін лактар қосындысы түзіледі. Негізгі бояғыштар суда ерігіш, бірақ матаны алдын-ала танинно-сурьмалы басыққымен өңдеуді қажет етеді, олар да суда нашар еритін лактар түзеді. Кубты бояғыштар суда ерімейді. Гидросульфит тотықсыздандырғы-шының әсерімен бояғыш еритін күйге өтеді де, лейкоқосынды түрінде матаға сіңеді. Бояу кубтарда, сілтілі ортада жүргізіледі. Ауадағы оттегімен тотыққаннан соң лейкоқосынды бастапы қалпына қайта өтіп, матада мықтап ұсталып қалады. Кубтық бояғыштар матада ашық бояу, дымқыл үйкеліске өте төзімді мықтылық береді.

Күкіртті бояғыштар суда ерімейді. Күкіртті натрий тотықсыздандырғышының әсерімен бояғыш еритін күйге өтіп матаға сіңеді. Ауадағы оттегімен тотыққанда бояғыш бастапқы күйіне қайта келеді де, матада мықталып ұсталып қалады. Күкіртті бояғыштар онша көп түрге боямайды (қара, сұр, қоңыр, жасыл). Оларды астарлық және киімдік маталарды бояуға жұмсайды, себебі олар күннің сәулесіне төзімсіз.

Азобояғыштар талшықта түзіліп матаны кетпейтін ашық, жылы түске бояйды (күрең, қызыл, қызыл, қызғылт, қызғылт сары т.б.). бояу екі ерітіндіден тұратын бояғышқа матаны малып алған соң пайда болады. Бояу процесі төменгі температурада жүргізілетіндіктен азобояғыштарды суық бояғыштар деп, ал бояу әдісін суық (мұзды) деп атайды.

Қара анилин маталарды шымқыл қара түске бояйды. Матаны бояғанда анилин мен тұз қышқылының қосындысына салып, ыстық бу толтырылған зрельник деп аталатын арнайы аппарат арқылы өткізеді. Ауадағы оттегінің әсерінен матадағы анилин тотығып, бояу алдымен жасыл, күлгін көк сонан соң қараға айналады.

Қара анилинді бояу жарықтың әсеріне, жуғанға, үйкеліске төзімді бояу береді. Қараанилинді бояудың кемшілігі – тұз қышқылының өсімдік талшықтарына әсерінің салдарынан матаның мықтылығы 10 – 10%-ке кемиді. Қараанилиндік бояудан кейін қышқылдың қалдықтарын түгел кетіру үшін матаны жақсылап шаю керек.

Пигменттер – суда ерімейтін органикалық бояғыштар мен минералды заттар. Бояу процесі рнайы байланыстырушы синтетикалық шайырдың көмегімен мата талшықтарын пигменттермен қосу арқылы жүргізіледі. 100оС температурада шайыр ерімейтін күйге ауысады да пигменттерді мата бетінде мықтап ұстап қалады.

Пигменттер жарықтың әсеріне шыдамды неше түрлі бояулар береді. Бояу кезіндегі ақаудың себебі – мата құрылымының біртекті болмауынан, қайнату мен ағартудың дұрыс жүргізілмеуінен,бояудың рецепті мен режимін бұзғандықтан, құрал-жабдықтардың бұзықтығынан.

Толық болмау – мата ақшыл, бояу матаға толық өтпеген. Ақау матаға бояуға дұрыс дайындамағандықтан, бояу режимінің бұзылуынан сонымен бірге пальтолық қалың матаны қайта бояғанда болады. Толық боядмаған мата киімінің сырт көрінісін бұзады.

Әртүстілік – бояудың біртіндеп ашық түстен қоңыр түске тарай аусуы. әртүстілік матаның бір бөлігінде немесе бүкіл партиясында болуы мүмкін. әртүстілік, әсіресе, тігін бұйымдарында анық байқалады.

Кертпештер – дұрыс жайылмаған (жазылмаған) матаны бояғанда пайда болатын ашықтау жолақтар. Бұйымның көрініп тұратын жерлеріне таңбалар жіберілмейді.

Мата құрылымының біртекті болмауынан негіз бен арқауда толық жолақтар қалуы мүмкін. Бұйымның көрінетін жерінде жолақ болса оның сортын төмендетеді.

Кіршеңдік – бояғаннан соң матаны дұрыстап шаймағандықтан матаның бояуының үйкеліске шыдамсыз болуы. Бұл ақау матаның сортын анықтағанда ескеріледі.

Қола түсті бояу күкіртті бояу күкіртті натридің жетіспеуі салдарынан немесе бояғыштың өте көптігінен болады. Бұл ақауды түзету үшін матаны қайта бояйды.

Сызықтық тығыздығы 42х2 текс тарақты мақта иірім жібінен тоқылған маталардың қасиеттері, құрамы, ерекшеліктері

Тәуелсіз еліміздің қазіргі әлеуметтік-экономикалық даму кезеңінде әлемдік сауда ұйымына кіру арқылы Қазақстан экономиканың Халықаралық ұйымына интеграциясы туралы мәселе негізгі болып отыр. Алдыңғы қатарлы индустриалды кешендердің дүниежүзілік құрылымында жеңіл өнеркәсібі бірінші позиция алып отыр. Қазақстан республикасының текстиль өнеркәсібі үшін жүн негізгі шикізаты болып табылады. Дүниежүзілік текстиль талшығының өндірісі құрамында жүн мөлшері 5 % астам болу керек, ал одан жасалған дайын бұйымдардың көлемі бағасынан 15 есе көп, және де ол тек қажетті тауарларды жасауға арналады. Жүн – қымбат шикізат түрі және одан жасалған бұйымдарда жоғарғы құнға ие. Сондықтан жүн шикізатының негізгі базасын кеңейту жолымен жүнді химиялық талшықтармен қосып және екіншілік жүн шикізатын қолдану арқылы ерекше мәнге ие болады. Қайта өңдеу өнеркәсібі мен агрокешеннің қызметтері мен ғалымдарының назарлары бірнеше жылдар бойы жүн шикізатының сапасын жақсарту мәселелерде екеніне қарамастан, бұл мәселе әлі де ашық қалып отыр, өйткені өндірісте жүннің саны мен сапасы бойынша жұмысы жүнді өңдеу кәсіпорынның талаптарына жауап бермейді. Жүн шикізатының ресурстарын көбейтуде негізгі көзі болып жүнді алғашқы өңдеу кезінде оның сапасын жақсарту екені белгілі. Өнімнің жоғары сапалылығын қамтамасыз ететін тиімді технологияларды жасау қазіргі кезде өзекті мәселе болып табылады. Жүн өнеркәсібінің маңызын келесі мәліметтерді салыстырғаннан көреміз: жүн матасын өндіру көлемі (млн.м) шамамен 7,4%-ды құрайды, сол уақытта жалпы өнімнің салыстырмалы салмағын жүн өнеркәсібі мақта-мата және басқа текстиль салаларынан 44,6%-ды құрап, басым түседі. Жүн бұйымдарын өндіру үшін негізінен талшық қалдықтары мен талшықтан иірілген, екіншілік жүн шикізатынан алынатын табиғи жүн мен химиялық талшық қолданылады. Талшықтың барлық түрлерінен текстиль бұйымдарын жасамас бұрын алдымен алғашқы өңдеу мен дайындықтан өтуі керек. Жүнді алғаш өңдеу технологиясының проблемалары жаңа техника мен үнемді өндіріс технологиясының өзара байланысы негізінде түсіндіріледі. Шикізаттың сапасын жақсартуға, бұйымның сапасы мен сыртқы түріне аса көңіл аударылған; талшық сапасы неғұрлым жоғары болған сайын, соғұрлым бірдей шарттарда машинада үзілуі аз, әрі олардың өнімділігі жоғары және дайын өнім шығарымы көп болады. Техникалық прогресс үшін күресуде шикізат пен көмекші материалдарды үнемді шығындап, жақсы сапалы өнім алуды қамтамасыз ететін тұрақты жоғары өнімділікті технологиялық процесс құру үлкен мәнге ие. Бұл кәсіпорындағы техникалық қызметінің ұйым мен өндірістің технологиялық процесті басқару сұрақтарына ықыласпен және зейінмен қарауын міндеттейді.

Өнімнің сапасын жақсартуға мүмкіндік туғызатын маңызды бағыттардың бірі кәсіпорынның барлық өткелдерінде өзін-өзі бақылау мен өзара бақылауды күшейту, шикізаттың, көмекші материалдардың, технологиялық процестер мен дайын өнімнің анық техникалық бақылауын ұымдастыру болып табылады. Жүнді алғаш өңдеу өнеркәсібінде техникалық бақылау кезінде жүнді сорттау мен жуу сапасын, дайын өнім мен көмекші материалдар сапасын орнатады, технологиялық процестер параметрлері мен жабдық жағдайын тексереді. Кәсіпорынға түскен көмекші материалдарды (мысалы, жуғыш заттар) бақылау оларды үнемді шығындауды қамтамасыз ететін қолдануға оларды дұрыс дайындауды ұйымдастырады және ерітінді дайындау үшін қажетті концентрация мөлшерін анықтайды. Соңында, жүнді жуудың технологиялық режимін бақылау процестің белгілі параметрлерін үзбеу және жақсы сапалы өнім шығаруды қамтамасыз ету. Қазіргі таңда, Қазақстанда мемлекеттік қолдауымен көптеген жеңіл өнеркәсіп саласындағы кәсіпорындар жұмыстарын жаңартты. «Almaty Cotton Plant» (АХБҚ) компаниясында мыңнан аса мамандар жұмыс істеуде, және де бұл компания жаңадан жабдықталып, өндірісінде модернизация жасады. Шымкент қаласында жаңадан тоқыма кәсіпорындары «Ю-Текс» ЖШС, «Қазақ- Орыс текстиль Альянсы» ЖШС, «Меланж» АҚ ашылып, жұмыс істеуде. Семейде жүнді алғашқы өңдеу фабрикасының негізінде былғары – үлбір кластері - «ҚазРуно» ассоциацияциясы құрылды. Еліміздің ұзақмерзімдік мамандардырылған экономикасын анықтайтын қазақстандық кластерлер жүйесінің дамуы, міндетті түрде тоқыма және жеңіл өнеркәсіптерінең дамуына қарқынды әсер етеді. Ал жеңіл және тоқыма өнеркәсіптері біздің еліміздігі шаруашылықтың және әлеуметтік кешеннің үлкен бөлігін құрайды.

Иіру өндірісі

Иіру өндірісі дегеніміз – табиғи және химиялық талшықтардан иірімжіптің қалыптасуын қамтамасыз ететін механикалық технологиялық процесстердің жиынтығы. Иірімжіпті дайындау үшін табиғи текстиль талшықтарын (мақта, жүн, зығыр талшықтары, табиғи жібек қалдықтары т.б.) штапельді химиялық талшықтар және элементарлы химиялық жіптердің жгуттарын қолданады.

Иірімжіптің геометриялық қасиеттері (сызықтық тығыздығы, орташа тығыздығы, тегістігі, үлпектігі ), оның құрылымы (талшықтардың орналасуы, ширату) және физикалық қасиеттері (үзілу салмағы, созылғыштығы, серпімділігі, жылу өткізгіштігі,гигроскопиялығы) талшықтарды қасиеттеріне ғана емес, сонымен қатар иіру жүйесіне де тәуелді болып келеді. Иіру жүйесі иірімжіп өндірісінде қолданылатын технологиялық процесстердің және машиналардың жиынтығы арқылы анықталады. Иіру жүйесін талшықты материалдарды тарау әдісі бойынша (кардты тарау немесе тарақты тарау) және талшықтардың ағынын жұқарту әдістері бойынша (бөлу немесе созу) топтайды.

Мақта талшықтарын және оның химиялық талшықтармен қоспасын өңдеуге арналған мақта иіру өндірісінде, иірудің төрт жүйесі қолданылады – кардты, тарақты, меланжды және аппаратты. Иірудің меланжды жүйесінде иірімжіптерді сұрып және боялған талшықтар немесе әртүрлі түсті талшықтар қоспасынан өндіреді. Иірудің аппаратты жүйесі бойынша сызықтық тығыздығы жоғары төмен сортты мақтадан және қалдықтардан иірімжіптерді өндіреді. Иірудің кардты жүйесінде талшықты материалдарды тарау, қалпақшалы кардты тарау машинасында, ал өнімнің жұқаруы – созу аспаптарында жүзеге асырылады.Иірудің тарақты жүйесінде талшықтарды тарау мерзімді қозғалыстағы қалпақшалы кардты және тарақты тарау машиналарында, ал өнімнің жұқаруы - созу аспаптарында жүзеге асырылыды.

Таза жүн және талшықтардың жартылай жүнді қоспасын өңдеуге арналған жүн иіру өндірісінде иірудің үш жүйесін қолданады – аппаратты, тарақты және жартылай тарақты. Иірудің аппаратты жүйесінде талшықтарды тарау – білікті кардты тарау машиналарында, ал жартылай дайын өнімді жұқарту, бөлу әдісімен – кардты тарау аппараттарының созба кареткаларында және созу – иіру машиналарында жүзеге асырылады.
Зығыр иіру өндірісінде шикізат қасиеттеріне және иірімжіптің белгілеуіне байланысты, оны иірудің әртүрлі жүйесі бойынша өндіріледі: ұзын зығырды иіру жүйесі, тарамды, тарамды-тарақты және аппаратты. Барлық талшықтардың түріне арналған иіру өндірісінің құрылымы бірдей болып келеді.
Мақта талшықты өсімдіктер тобына жатады. Оны құлқайыр тұқымдас өсімдіктердің қатарына қосуға болады. Бұл топқа сонымен бірге кендір, конъюатник, құлқайыр сияқты басқа да өсімдіктер жатады. Талшықты өсімдіктер арасында мақтаның алатын орны ерекше зор. Ол жіп иірілетін бүкіл шикізаттың 70-75 %-н береді.

Мақтаның шитті талшығы – шитті-мақта осы өсімдіктің беретін негізгі шикізаты болып табылады. Шитті мақтаны мақта тазартатын заводтарда шитінен ажырататын алғашқы өңдеу кезінде мақта талшығы, линт, мқта ұлпасы, шит бүршігі бірте-бірте бөлініп алынады. Шитті мақтада 30-40% талшық және 60-70% шит болады, ал шитте 22-29% мақта майы мен шит бүршігі болады. Шитті мақта – халық шаруашылығының тоқыма өнеркәсібі, май өңдеу, гидролиз, химия және басқа да салалары үшін қажетті шикізат.

Сызықтық тығыздығы 42х2 текс тарақты мақта иірім жібінен тоқылған маталардың қасиеттері, құрамы, ерекшеліктері дайындау процесі

Капронды маталар мен синтетикалық талшық қосылған маталар да үйкеліске төзімді. Сондықтан да тозуға төзімділігін арттыру үшін жүн маталарға синтетикалық штапель талшықтар араластырады. Жүн матаға 10% штапельдік капрон қоссақ матаның мықтылығ 3 есе артады.

Ылғал - жылумен өңдеу режимін бұзу - өте қатты қыздырып, ұзақ ақыт өңдеу де матаның тозуын тездетеді. Күйгені көзге зорға көрінетіндей қызған жүн матаның мықтылығы мен тозуға төзімділігі 50%-ке кемиді.

Көп мәрте қайталанған тартудың, мыжудың, бұраудың әсерінен мата мен жіптің құрамы бүлінеді. Киімнің иілу формасының өзгеруінен мата созылады, бұйым өзінің формасын жоғалтады. Талшық біртіндеп түсе бастайды, матаның тығыздығы мен қалыңдығы кемиді, мата бүлінеді.

Көп мәрте қайталанатын механикалық әсерге беріктікті матаның төзімділігі дейді. Әр матаның төзімділік шегі болады, одан асқан соң мата қайтып қалпына келмейтіндей болып өзгереді.

Пайдалану барысында матаға түскен күш оның төзімділік шегінен артпаса мата көпке шыдайды. Киімнің тозуы сыртқы ортаның күрделі ықпалы мен киімді пайдалану жағдайына байланысты болғандықтан оның тозуға төзімділігін анықтаудың жан-жақты бір тәсілі тағайындалған жоқ. Жаңа тігін материалдардың тозуға төзімділігін киіс тәжірибесі арқылы анықтауға болады. Сыналатын материалдан бұйымның бір партиясын тігеді де белгілі бір адамдар тобына киюге береді. Белгіленген уақыттан соң ол киімдерді жинап алып тиісті киіс тәжірибесін жүргізген орында талқыланып, тозу себептерін анықтайды, бұл матаны жалпы өндіріске жіберу қажеттігін шешеді.

Матаны тоздыратын кейбір факторларды немесе факторлар жиынтығын лабораториялық жағдайларда анықтайды: үйкеліске және химиялық тазартуға беріктігін, көп мәрте созғанға бүктегенге мықтылығын, жарық пен ауа райының әсеріне төзімділігін, әртүрлі қоршаған ортада, түрлі температурада материалдарды созуды, релаксациясын размеріне қайтып келуі (жан-жақты зерттеу үшін) – строграф деген электронды аспап қолданылады.

Жасанды былғары мен мех сияқты киімдік жаңа материалдарды, үлпек материалдар мен жабындыларды сынауға үлкен көңіл бөлінуде. Жасанды былғары мен жұқа қабыршақ материалдардың бүктеп, мыжығындағы бүлінбейтін тұрақтылығын анықтау үшін МИРЦ аспабын пайдаланамыз, жасанды былғарының қаптамасының үйкеліске тұрақтылығын анықтау үшін ВНИИК аспабын пайдаланамыз. УМЗ-60-3 аспабы жасанды мехтың қылшық бетінің үйкеліске тұрақтылығын анықтайды.

Маталардың беріктігі мен трикотаж маталардың үйкеліске мықтылығын конструкциясы әртүрлі аспаптарда анықтауға болады. Бірақ олардың жұмыс істеу принципі жалғыз – материалды бетінде бедері бар металға, қайрақ тасқа, басқа матаға және т.б. үйкейді. Тәжірибе жүргізілген матаның тесілгенінше үйкейтін беттің қанша айналғанын аспап санап тұрады немесе белгілі бір айналғаннан соң материалдық мықтылығының кему дәрежесін анықтайды.

Материалдарды бүлдірмей-ақ сынайтын акустикалық әдіс жасалынды. Ол – ультрадыбыстың материалдың тозуына қарай өшетіндігіне негізделген.

Сызықтық тығыздығы 42х2 текс тарақты мақта иірім жібінен тоқылған маталардың қасиеттері, құрамы, ерекшеліктері сынау әдістері

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

Маталардың талшықтық құрамын органолептикалық және лабораториялық әдіспен анықтайды.

Органолептикалық әдіс дегеніміз – матаның талшықтық құрамын сезім органдары арқылы анықтау: көзбен көру, иісін сезу, түйсіну (зрения, обояние, осязание). Бұл әдісте матаның құрамын: матаның сыртқы көрінісі, ұстап көру қыртыстанғыштығы бойынша, негіз бен арқау жіптердің түрі, үзілу, жану жанған сипаттарына қарай анықтайды.

Матаның талшықтық құрамын анықтағанда ең алдымен оның түсіне, жылтырына, жуандығына, тығыздығына назар аудару керек.

Сонан соң қолмен қыртыстанғыштығын байқау керек: қолға қатпарлап жинап алып қатты қысып 30 секундтей тұрған соң, жазып жіберу керек. Құралған қатпарлардың сипаты мен дәрежесіне қарай матаның құрамын анықтауға болады. Ары қарай негізгі және арқау жіптерді қарау керек. Түсі мен жылтырауы әртүрлі жіпті бөлек зерттеу қажет. Сонан соң әр зерттейтін жіптің жануын байқау керек. Матаны «бұрыштап» жағу қателестіруі мүмкін.

Өңделмеген мақта маталардың түсі сарғыш, ал өңделмеген зығыр маталардың түсі – сұрғылдау немесе жасылдау. Мақта маталарға қарағанда зығыр маталар жылтыр, қолға қатты әрі суық болып сезіледі. Иірілген зығыр жіпті үзгенде ұшында ұзындығы әртүрлі талшықтардан шашақ пайда болады, ал мақта жіптен — ұзындығы бірдей талшықтардан мамық шашақ шығады. Егер тарқатса – зығыр жіп ұзындығы әртүрлі талшықтарға бөлінеді, ал мақта жіптің бөлшектегендегі талшықтарының ұзындығы бірдей болады.

Таза жібек мата жұқа, жұмсақ, жасанды талшықты маталарға қағанда аз қыртыстанады. Олардың жылтыры көзге жұмсақ, ал химиялық талшықтардан жасалған матаның жылтыры бетінде, көзге ұрып тұрады, немесе жылтыры мүлде болмайды (матированные). Үзілгенде жібек талшықтары шашырамайды, ал құрама вискоза, ацетатты, ширатылмаған капрон жіптер шашырап кетеді. Таза жібектің мықтылығы сулағанда өзгермейді, ал вискоза және мыс-аммиакты жіптердің мықтылығы сулағанда – 50%-ке, ал ацетат жіптердің мықтылығы – 30%-ке кемиді. Жібек маталардың талшықты құтамын білу үшін вискоза ацетатты, мыс-аммиакты талшықтардың, таза жібектің, капронның жану сипатын білу қажет.

Жүн маталарды қолға ұстап көргенде жүнді сеземіз. Қолмен мыжғылап көру арқылы да маталардың түрін анықтауға болады: таза жүнді маталарға қолмен тегістегенде кетіп қалатын майда қатпарлар түседі, бірақ өсімдік тектес талшықтар араласқан жүн маталарда ірі қатпарлар пайда болады, олар қолмен тегістегенде кетпейді, қолға қатты сезілетін лавсан араласқан жүнді маталарда ірі қатпарлар пайда болады, бірақ қолмен тегістегенде кетіп қалады.

Жүн маталардағы қоспаларды негіз және арқау жіптердің жану сипатына қарай да анықтауға болады. Таза жүнді жіптің талшықтары жалынға ұстағанда біріне-бірі жабысады, жалыннан шығарғанда жануы тоқтап, ұшында қолға оңай үгітілетін қара түйіршік пайда болады: күйген қауырсынның иісі сезіледі.

Егер жіпте 10%-ке дейін өсімдіктік қоспа болса балқыған түйірде жылтыраған шоқ көрінеді, бірақ ол тез сөнеді; күген мүйіздің иісі сезіледі. Егер жіпте 15-20% өсімдіктік қоспа болса, жіп 1,5-2 см-дей жанады да, өшеді; күйген мүйіздің иісі сезіледі. Егер жіпте өсімдіктік қоспа 25%-тен көп болса, жіп түгел жанып кетеді, борпылдық сұр түсті күл қалады жүннің бар екендігін тек күйген мүйіздің иісінен білуге болады. Егер жіпте лавсан мен нитрон болса сары түстен түтіндеп жалындайды, жіптің қатты қаңқасы қалады, күйген мүйіздің иісі сезіледі. Егер жіпте 10%-ке дейін капрон болса жүн сияқты жанады, бірақ ұшындағы қара түйіршік оңай үгітілмейді; күйген мүйіздің иісі сезіледі.

Микроскоптар мен химиялық реактивтерді пайдалану арқылы матаның талшықтық құрамын анықтауды – лабораториялық әдіс деп атайды. Мата құрамын бұл тәсілмен анықтау үшін талшықтардың құрылымы мен олардың химиялық қасиеттерін жақсы білу керек. Мысалы, талшықтардың микроқұрылымын қарағанда оның бетіндегі қабыршақтарға қарап жүн екенін, жіңішке өзекшесіне қарап зығыр екенін, ұзын бойындағы сызығына қарап вискоза талшығы екенін ажыратады.

Ацетонның әсерімен ацетатты талшықтырды вискоза талшықтарынан жеңіл ажыратуға болады: ацетаттық талшықтар ацетонда ериді, вискоздық — ерімейді. Концентрацияланған сілтінің әсерімен лавсан талшықтарын капрон талшықтарынан, өсімдіктік талшықтарды малдардікінен ажыратамыз: лавсан ериді, ал капрон өзгеріссіз қалады, малдан алынған талшықтар ериді, ал өсімдіктік талшықтар өзгеріссіз қалады.

Мақта маталармен вискоза талшықтарынан жасалған маталар хлорцинкиод әсерінен көкшіл-күлгін немесе қызғыл-күлгін түске боялады, ал капрон, жүн, ацетаттық талшықты және таза жібек маталар сары түске боялады.

Маталар мен бұйымдағы синтетикалық талшықтарды анықтау экспресс-әдіспен дүргізілу де мүмкін. Ол – Беларусь Республикасындағы Жобалау-технологиялық институттың химия-технологиялық лабораториясында жасалған. Бұл әдіс – бір индикаторы бар бояғыш ваннаға бір уақытта салғанда әр талшықтардың әр түске боялатын қасиетіне негізделген. Индикатор есебінде пайдаланылатын бояғыштардың қоспасы: 0,3-0,4 г/л родамин концентрациясы мен 0,1-0,2 г/л катионның көк концентрациясы. Зерттелетін матаның немесе талшықтың үлгісін осы ерітінді құйылған ыдысқа салады да 2-3 минут қайнатады. Сонан соң үлгіні суық сумен шаяды. Полиамидтік талшықтар ашық қызылдау-ақшыл көк түске, полиакрилонитрильдер – ашық көк - көгілдір түске, полиэфирлі талшықтар – ашық қызғылт түске боялады.

Бұл әдісті пайдалану тоқыма және тігін кәсіпорындарына талшық құрамы белгісіз бұйымдар үшін өңдеудің дұрыс тәсілін таңдауға мүмкіндік береді.

Лабораториялық таңдауды өте ұқыпты жүргізудің арқасында бойынан табылатын күкірт арқылы жүнді анықтауға, мыс арқылы мыс-аммиакты талшықтарды анықтауға кең қолданылады.

Сызықтық тығыздығы 42х2 текс тарақты мақта иірім жібінен тоқылған маталардың қасиеттері, құрамы, ерекшеліктері дайындау әдістері

Майысқан белдікке жанасқаннан соң жіп ширатыла бастайды. Жіпті қыздыру арқылы оның бұралаңын сол күйінде сақтап қалуға болады.

Жақсы созылатын жіптер (мэрон, мэлан, рилон, гофрон) сырттық, спорттық және іш киімдік тоқыма бұйымдарға, маталарға, тігін жіптеріне (гофрон) жұмсалынады. Мэрон (ұрама капрон жіптерден ) және мэлан (лавсан жіптерден) жіптерін бір процесті жалған ширату әдісімен және одан соң автоклавада тиянақтау нәтижесінде аламыз.

Пластинкатың қызған жиегімен капронды созу әдісін пайдаланып рилон алынады. Гофрон жіптерін алғанда беті тегіс құрама капрон жіп арнайы роликтер мен иректелген тақтаның ортасынан өтіп толқынданады да,қызған түтікті камера арқылы өтіп ол өз кейпін сақтап қалады.

Әдеттегідей созылатын жіп (аэрон) – текстурланған жіптердің арасындағы ең тығызы; құрама капрон жіптерге қысыммен ауа ағының бағыттағанда олардың бетінде ілмектер пайда болады. Бұл ілмектер қолға жүн жіптері сияқты сезіледі. Маталар, трикотаждар және жасанды мех өндіргенде кең қолданылады.

Текстураланған құрама жіп (трикон, такон ) әртүрлі текстураланған жіптерді ширатылмаған құрама жіптермен қосып ширатқаннан алынады. Трикон капрон – эластик пен триацетет, ал такон – капрон мен ацетат жіптерімен тұрады. Даражіптер синтетикалық талшықтардан алынады.Көбіне көлденең қимасы дөңгелек кейде жалпақ не кескінделген болуы мүмкін. Даражіптің жуандығы оның қаттылығына, серпімділігіне және пайдаланылуына байланысты. Оның ең жіңішкелерін желімдік жіп ретінде және блузалық , көйлектік маталарға, трикотажға, тоқыма емес материалдарға қолданылады.Жуан даражіптер (капрон жіптер ) төсемдік маталар дайындауға жұмсалады. Кескінделген даражіптер жылтыр болады, сондықтан тоқыма бұйымға сәндік береді.

Флирет – көлденең қимасы жалпақ капронды даражіп. Пластилекс – ауасыз кеңістікте металл тозаңын бүріккен полиэтилен пленкаларынан жасалған ленталар. Квадранттар салмақтық және номерлік болып бөлінеді. Рычагтің ілгегіне жүз метрлік пасманы ілгенімізде рычагтың екінші басындағы стрелка тиісті массаны не номерді көрсетеді.

Жуандығы бірдей жіптерді ширатқанда олардың сызықтық тығыздығын, текс-ін және номерін мына формула бойынша анықтайды:

 Ткр; Nn=Tкр=Nn;

Ткр – ширатудағы жіптің сызықтық тығыздығы, текс;
Т -- құрам ындағы жіптің сызықтық тығыздығы, текс;
N – қабат саны;
Nkp –ширатылған жіптің номері;
N –құрамындағы жіптің номері.

Товарлы реттеуіш жылжытып тұратын матаның қозғалу жылдамдығына оның тығыздығы байланысты: жылдамдық ұлғайған сайын матаның тығыздығы кемиді.

Эксцентрикті станоктарда тек полотнолық маталар шығарылады. Майда тоқыма өрнектерді алу үшін ремиз көтеретін кареталары бар станоктар пайдаланылады. Үлкенөрнекті тоқыма маталар беттік (жаккардты) машиналары бар станоктарда шығарылады. Түкті маталарды шығару үшін арнайы түкті тоқыма станоктары пайдаланылады.

КСРО-ның тоқыма құрал-саймандардың негізгі дені автоматты тоқыма станоктары, олар шөлнектегі шпульді арқау жібі біткенде немесе үзілгенде автоматты түрде ауыстыратын механизммен жабдықталған.

Соңғы жылдары арқауының шағынгабаритті металл төсемі бар СТБ станоктары мен шөлнексіз станоктар көп шығарылып, кең пайдалануда: пневматикалық, гидравликалық, рапирлі және пневморапирлі. Шөлнекті тоқыиа станоктарына қарағанда шөлнексіз станоктардың шуы аз, жіпті аз үзеді, өнімділігі жоғары.

Біздің елде шығарылатын шөлнексіз тоқыма станоктарының негізгі типтері – шөлнексіз пневморапирлі станоктар. Пневморапирлі станоктың тоқыма саңылауына оң жақтан, сол жақтан бір мезгілде екі қатты – рапирлер кіргізіледі. Олар батанның ортасында кездесңп саңылау жасайды, ал одан арнайы механизммен дәл өлшенген арқау жібі өткізіледі. Содан кейін рапирлер саңылаудан шығып кетеді, арқау жіп оң жақ қиекте кесіледі де бердпен матаның шетіне нықталады. Шөлнексіз станоктардан шыққан маталардаң екі жағында жалпақтығы 1 см-дей шашағы болады. Чехославакияда шығарылатын шөлнексіз гидравликалық тоқыма станоктарында арқау жіптері тамшы сумен өткізіледі.

Тоқыма өндірісінің ақауы жіп үзілгенде және станок механизмдері бұзылғанда болады. Мұндай ақаулар матаның және тігін бұйымдарының сортына әсерін тигізеді. бұйымдарының көзге көрінетін детальдарында тоқыма ақауларының болуы олардың сортының төмендеуіне немесе жарамсыз болуына әкеп соғады, Сондықтан бұйымды пішкенде ақаусыз матаны пайдалануға тырысады.

Ақаулы маталарға төмендегілер жатады:

Жуықтама – негіздің бір немесе қатарынан екі жібінің жетіспеуі;
өткінші аралық – арқаудың бір немесе қатарынан екі жібінің жетіспеуі;
негіздің шала өңделгені - негіз кейбір жерлерде матаның бетінде жатыр, арқаумен айқаспаған;
сүңгіме – арқау жіп кейбір жерлерде матаның бетінде жатыр, негізбен айқаспаған;
кем тоқылғаны – арқау жағынан сирек жерлер;
бірқалыпты ұрылмыған – недосека мен забоинаның алмасуы;
қосарлы жұп - негізгі екі бір жіптей айқасқан;
арқаудың ыдырауы - арқаудағы қысқа жуан жерлер, ол – арқау жібі бумасымен собықтан түсіп кетіп, сол бетімен тоқылған жағдайда болады;
арқаулық ілмектер, ілмек ширатылмалар – арқау жіп әлсіз тартылғанда болады;
жіптің түйіні – арқаумен дұрыс айқаспағандықтан негізгі жіптің кемінде үшеуінің үзіліп кеткендігінен болады;
жыртығы, ойығы, тіліндісі – тоқыма станоктың бөлшектерінің кінәсінен болған көлемі әрқалай тесіктер;
былғану мен май дақтары - матаға немқұрайды қарағандықтан және тоқыма станогын шылқылдата майлағандықтан болады;
түрлі арқау – ширатуы мен жуандығы басқа жіп салынған шпульді тоқыма станогына арқау орнына пайдаланғанда шығатын жолақ;
тоқыма өрнегінің ауытқуы (бұрмалануы) – суреттің кейбір жерлерде тағайындалған суретке сәйкес келмеуі.

Тігін бұйымдарының сортын анықтағанда тоқыма ақауын есептеу матаның талшықтың құрамы мен бұйымның қандай мақсатқа жұмсалатындығына байланысты жүргізіледі.

Станоктың алынған, өңделмеген матадан (шуда жіп) дайын мата алу үшін жүргізілген физико-химиялық және механикалық процестердің жиынтығын матаны өңдеу деп атайды.

Матаны өңдеудің мақсаты – олардың қасиетін жақсарту, адам қызығатындай товарлық түр беру. Өңдеу жүргізгенде мата жасалған талшықтардың химиялық құрамын ескереді. Мысалы, өсімдік талшықтарынан жасалған маталарға өңдеу жүргізгенде қышқыл қолдану керек болса ерітінді концентрациясы мен өңдеу уақытын мұқият қадағалау қажет, себебі матаның мықтылығы кеміп немесе бүлініп кетуі мүмкін.

Өңдеу операцияларының жүйелілігі әр матаға тағайындалған технологиялық желіге байланысты. Өңдеу процесінде кейбір операциялардан қайталануы да мүмкін. Мысалы, кейбір қалың барқыт түкті драп артикулдерін алу үшін түктеу мен қырқу бірнеше рет қайталанады. Таза аппақ зығыр матасын алу үшін қайнаті мен ағарту кезекпен 4 рет қайталанады.

Жұмсау мақсатына байланысты маталар арнайы өңдеуден өтеді. Мысалы, плащтық және шинельдік маталар су сіңдірмейтін заттармен өңделеді, шатырлық маталар – шірітпейтін заттармен өңделеді, ал сәндік маталар металданудан өтеді және т.б.

Химиялық талшықтардың кең қолданылуына байланысты талшықтар мен жіптердің әрқалай отыруына негізделген өңдеудің бірнеше процестері бар. Соңғы жылдары өңдеу өндірісінде пайдаланылатын тамақ өнімдерін (крахмал, ұн және т.б.) химиялық заттармен алмастыру жүріп жатыр. Жоғарғы өнімді толассыз жүйелер орнатылуда: маталарды бұраулы күйінде ағартатын толассыз жүйелер, бояйтын бесаспап жүйелер, жазылып-жайылған маталарды үздіксіз ағартыпотыратын агрегаттар, қыртыстанбайтын, отырғызбайтын өңдеу жүйелері және т.б.

жетілдіру, ағынды жүйелерді орнату, механикаландыру мен автоматтандаруды кең түрде енгізу , химиялық өнеркәсіптің соңғы жетістіктерін пайдалану - өңдеу өндірісінде еңбек өнімділігін арттырып, өнімнің сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Дереккөздер

1.Кукин Г.Н., Соловьев А.Н. Текстильное материаловедение (исходные текстильные материриалы). Учебник для вузов. 2 изд. Перераб . и дополн., М., Легпромбытиздат, 1985, -216 б.
2.Кукин Г.Н. и др. Текстильное материяловедение ( волокна и нити). Учебник для вузов. 2 изд, перераб. И допол. –м., легрпомбытиздат, 1989-272 б.
3.Кукин Г.Н. идр. Текстильное материаловедение ( текстильные полотна и изделия). Учебник для вузов. 2 из. перераб. И допол.- М., Легпромибытиздат, 1992. -276 б
4.Лоборотория проктикум по текстильному материаловедению. Учебное пособие для вузов. / Кобляков А. И., Кукин Г. Г., Соловьев А.Н и др. -2 изд. перераб. И дополн. – М., Легпромбытиздат, 1986.-344 б.
5.А.И. Автономов, М.З. Казиев и др «Хлопководство» М. 1983
6.И.Т. Буков «Общая технология хлопчатобумажного производства» М. Легпромбытиздат, 1987
7.Л.С. Горбунов «Первичная обработка шерсти» М. Легкая индустрия 1985
8.Технология производства химических волокон А.Н. Ряузов., В.А. Груздев., -М- 1965г.
9.Общая технология шелка. М.Б.Дядюра. –М.: 1980г.