Вьетнам еңбекшілер партиясы ВЕП вьетн Đảng Cộng sản Việt Nam 1920 жылдардың 2 жартысында Үндіқытайда пайда болған коммун

Вьетнам еңбекшілер партиясы (ВЕП) (вьетн. Đảng Cộng sản Việt Nam) — 1920 жылдардың 2-жартысында Үндіқытайда пайда болған коммунистік ұйымдардың негізінде Гонконгтегі бірігу конференциясында құрылған (1930 ж. 3 ақпан) саяси ұйым.Конференцияда ол Вьетнам Коммунистік партиясы деп жарияланды. 1930 жылы 30 қазанда (ҮҚКП) деп аталды, ОК-нің 1-пленумында (1930 жыл, қаңтар). Партияның тұңғыш бас секретары Чан Фу даярлаған ҮҚКП-нің саяси бағдарламасы қабылданды. Бағдарламада мыналар атап көрсетілді:

Үндіқытайдағы революция - өзінің сипаты жағынан жаңа тұрпатты буржуазия-демократиялық революция, ол жұмысшы табы партиясының басшылығымен социалист революцияға ұласуға тиіс;
социализмге өту барысында Үндіқытай капитал даму кезеңіне соқпай өтеді;
буржуазия-демократиялық революцияның стратегиялық негізгі екі міндеті – империализмге және феодализмге қарсы күресу;
революцияның негізгі күші – жұмысшы табы мен шаруалар қауымы.

1930 - 1931 ж. ҮҚКП-нің басшылығымен Вьетнамда отарлық-феодализм өзгіге қарсы жұмысшылар мен шаруалардың қуатты ереуілі өріс алды. Нгеан мен Хатинь провинцияларында бұл ереуіл революция шайқастарға ұласты. Бірақ мұны француз отаршылдары басып-жаншыды. 1931 жыл сәуірде ҮҚКП Коминтернге қабылданды. 1932 жылы ҮҚКП буржуазия-демократиялық революцияның міндеттерін жүзеге асыру программасын белгіледі. 1935 жылы 27-31 наурызда Макаода (Макао, Қытай) ҮҚКП-нің 1-съезі болып өтті, онда партияның қатарын көбейтіп, нығайту, бұқара арасындағы жұмысты күшейту, империалистерге қарсы бір тұтас майдан құру, Совет Одағын қолдау туралы шешім қабылдады.

1936 жылдың 2-жартысында ҮҚКП үндіқытай демократиялық майданын (ҮҚДМ, 1936-1939) құруға бағыт ұстады. Оған ашық жұмыс істейтін коммунистік топтар, Франция үндіқытайлық секциясы, қоғамдық ұйымдар мен ұсақ буржуазия өкілдері кірді.

Франция 2-дүние жүзілік соғысқа араласқаннан (1939 ж. қыркүйек) кейін, француз реакциясы ҮҚКП-ге қарсы жазалау шараларын қолданды. ҮҚКП-ні қолдайтын демократиялық ұйымдар таратылды. ҮҚКП астыратын жұмысқа көшті. 1941 жылы мамырда Нгуен Ай Куоктың (Хо Ши Миннің) басшылығымен ҮҚКП ОК-нің 8-пленумы болды. Пленум ұлтты азат ету ұранын ұсынды. Вьетнамның бір тұтас ұлттық майданы ұйымның – Вьетмин майданын құру бағдарламасын жасады. Пленум қарулы көтеріліске даярлықты күшейту жөнінде шешім қабылдады. 1944 жылы желтоқсанда Вьетнам азаттық армиясының алғашқы отряды құрылды, оған басшылық ету Во Нгуен Зиапқа тапсырылды. 1945 жылы 13-15 тамызда ҮҚКП Танчаодағы конференцияда жаппай көтеріліс ұйымдастыру жөнінде шешім қабылдады. ҮҚКП-нің басшылығымен елде революция жеңіп, халық-демократиялық өкімет орнады. 1945 жылы 2 қыркүйекте (ВДР) құрылды. Партия халықты демократия өзгерістер жасауға жұмылдырды. 1946 ж. 19 желтоқсанда француз империалистері бүкіл елде агрессия өрістеткен кезде еңбекшілерді Қарсыласу соғысына (1945-54) бастады.

1951 жылы ақпанда Туенкуангте (Вьетнамбақта) ҮҚКП-нің 2-съезі болды. Съезд ҮҚКП-ні Вьетнам еңбекшілер партиясы (ВЕП) деп атау туралы шешім қабылдады. Съезде ВЕП бағдарламасы мен Уставы қабылданды. Хо Ши Мин ВЕП председателі, ВЕП ОК-нің бас секретары болып сайланды. Империалист басқыншыларды қуып шығып, елдің толық тәуелсіздігі мен бірлігіне жету, отарлық тәртіпті толық жойып, феодализмнің қалдықтарынан арылу, халық-демократиялық құрылысты өрістетіп, социализм негіздерін қалау – вьетнам революциясының негізгі міндеті екені партия бағдарламасында атап көрсетілді. ВЕП ОК-нің 3 (1952 ж., сәуір), 4 (1953 ж., қаңтар), 5 (1953 ж., қараша) пленумдарының шешімдеріне сәйкес елдің экономикасын нығайту жөніндегі шаралар жүзеге асырылды. ВЕП-тің Бүкіл вьетнамдық 1-конференциясының ([[1953 ж., қараша) шешімі негізінде аграрлық реформа іске асырыла бастады. ВЕП басшылық еткен вьетнам жалқының ерлік күресі, Совет Одағы, басқа да социалист елдердің жан-жақты көмегі, дүние жүзінің барлық прогресшіл күштерінің қолдауы нәтижесінде, 1954 ж. шілдеде империалистер Женева келісімдеріне қол қоюға мәжбүр болды. Келісім бойынша Үндіқытайдағы соғыс тоқтатылды, Вьетнам мен оған көршілес Лаос және Камбоджаның суверенитеті, территориялқ тұтастығы танылды, Вьетнамның 17 параллель негізінде екіге бөлінуі уақытша шара деп есптелінді, 2 жылдан кейін бүкіл елде жалпыға бірдей ерікті сайлау өткізіліп, елді біріктіру мәселесін шешу кезделді. Бірақ Оңтүстік Вьетнам реакционерлері сайлауды өткізбей тастады. Елді біріктіру жолында күресу үшін ВЕП басшылығымен 1955 жылы Вьетнамның Отандық майданы құрылды.

Қарсыласу соғысында жеңіске жеткеннен кейін партияның басшылығымен 1957 ж. Солтүстік Вьетнамда бұрын басталған аграрлық реформа аяқталды. Солтүстік Вьетнам социализмге өту кезеңіне аяқ басты. 1960 жылы қыркүйекте партияның 3-съезі болды. Съезд партияның жаңа уставын қабылдап, оның сара жолын белгіледі. Оның негізгі мазмұны – Солтүстік Вьетнамда социализм орнату, Вьетнамды бейбіт жолмен біріктіру үшен күресу.

Съезд Солтүстік Вьетнамның халық шаруашылығын қалпына келтіру және дамыту (3 жылдық жоспар, 1958-1960) қорытындыларын шығарып, бесжылдық жоспар директиваларын (1961-1965) тұжырымдады. ВДР артта қалған аграрлы елден аграрлы-индустриялы мемлекетке айналды. ВЕП басшылығыммен вьетнам халқы солтүстік Вьетнамда социализмнің материалдық-техника базасын жасау жолында аянбай еңбек етіп келеді.

Үндіқытай жөніндегі 1954 жылғы Женева келісдерін бұзып, американ империалистері 1954 жылдан кейін Оңтүстік Вьетнамда шапқыншылық, ал 60 жылдардың басында Оңтүстік Вьетнамның патриоттық күштеріне қарсы ашықтан-ашық агрессиялық соғыс бастады. 1964 жылдан АҚШ ВДР жерін жауыздықпен бомбалап, оқтын-оқтын атқылады. Бұл жағдайда ВЕП еңбекшілерді АҚШ агрессиясына тойтарыс беруг, Солтүстік Вьетнамда социализм құрылысын өрістетуге, елдің Оңтүстігін азат етіп, Отанын демократия негізде біріктіруге, бүкіл ел көлемінде халықтық ұлттық-демокрартия революция міндеттерін орындауға жұмылдырып отыр.

ВЕП делегациясы Клммунистік және жұмысшы партиялары өкілдірінің кеңестеріне (1957 ж., қараша, 1960 ж., қараша, 1969 ж., маусым, Мәскеу) қатысып, қабылданған документтерді мақұлдады. ВЕП демократия централизм принципінде құрылған. ВЕП-тің жоғары органы – съезд. Съездер аралығында партияның жұмысына ОК басшылық етеді. 1969 жылдың аяғына қарай ВЕП мүшелері мен кандидаттарының саны 1,1 млн-нан асты. ВЕП ОК бірінші секретары – Ле Зуан. Орталық органы «Nhâh-dân» газеті, теор. органы – «Hoc-tâp» журналы.

Дереккөздер

“Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІІІ том
Балалар энциклопедиясы, III-том
30 лет борьбы партии и рабочего класса Вьетнама, Ханой, 1961.

Сыртқы сілтемелер

cpv.org.vn Партия ресми сайты (ағыл.)
Хо Ши Мин Коммунисттік жастары одағының ресми сайты Мұрағатталған 23 ақпанның 2013 жылы.
Nhân Dân (Халық) ресми партиялық газеті (ағыл.)
Вьетнам коммунисттік партиясының құрылуы (ағыл.)

[source1-1] “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІІІ том

[source2-2] Балалар энциклопедиясы, III-том

[source3-3] 30 лет борьбы партии и рабочего класса Вьетнама, Ханой, 1961.