Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін деген бетті қараңыз.Жөке ағашы (лат. Tilia) – құлқайырлар тұқымдасына жататын жапырақ тастайтын ағаш.
| Жөке | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||
| 30 түрі белгілі |
Негізінен қоңыржай және белдеулерде өсетін 50-дей түрі белгілі. Жөке тұқымдасының Қазақстанның барлық жерінде өсетін бір ғана туысы, оның 1 түрі: өзекті жөке (T. cordata) бар. Биіктігі 28 м-дей. Бұтақ шоғыры цилиндр пішіндес, қабығы қара қоңыр, жапырағы дөңгелек, жиектері ара тісті иректі. Ақ сарғыш түсті ұсақ гүлі (5 – 7) хош иісті, қос жынысты. Олар бірігіп шашақ гүлшоғырына топталған. Тұқымы, бұтақшасы, тамыры арқылы көбейеді. Маусым – шілде айында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жемістенеді. Жемісі – жаңғақша. Ол желмен, кейде кеміргіштер және құстар арқылы да таралады. Жөке 150 – 500 жыл жасайды. Жөкенің гүлінен дәрі жасалады және ара бал жинайды, сүрегінен жиїаз, музыкалық аспаптар, ыдыстар, әр түрлі әшекей бұйымдар, тінінен жөке, арқан жіп, тұқымынан май алынады. Алматы қаласындағы Бас ботаникалық бақта Жөкенің Америка Жөкесі, Амур Жөкесі, Кавказ Жөкесі, Жөкесі, т.б. түрлері қолдан өсіріледі.
Ағаш туралы
Жөке ағашы – жүрек тәріздес, жиектері ара тісті әдемі жапырақтары бар ағаш. Биіктігі - 30 метрден асады. Жөке ағашы динозаврлар дәуірінен кейін пайда болған. Сол кезден бері көп өзгеріске ұшырамаған. Жөке ағашының табиғи 50-ге жуық , ал будандастырылған 100-ге тарта түрі бар. Өмір сүру ұзақтығы - орта есеппен 300-400 жыл, ал кейбір сұрыптары 1200 жыл өмір сүреді. Жөке ағашы 30 жылдан кейін гүлдей бастайды. Маусым-шілде айларында нәзік, тәтті хош иіс шығарып молынан гүлдейді. Гүлдеу мерзімі 10-15 күнге созылады.
Қолданылуы
Жөке гүлдерін дәрілік мақсатта қолданады және шай ретінде ішеді. Гүлдерін гүлдеу кезінде жинап алу керек, одан кешірек жинайтын болса, гүлдердің емдік қасиеті төмендейді. Гүлдерінің қайнатпасы мен тұнбасы микробтарды жояды, ісік қайтарады, несеп жүргізеді. Шипа ретінде оны асқазан, ішек жолдары, бауыр, бүйрек, қуық ауруына да қолданып, қайнатпасын күйікке, жараға жағады. Жөке гүлінің тұнбасы шашты бекітеді. Жөке ағашының гүлімен қатар діңінің қабығы, жапырақтары мен дәндері медицинада кеңінен қолданылады. Жөке ағашын құрылыста, жиһаз жасауда, халық шаруашылығы мен медицинада қолданумен қатар, көгалдандыруда да үлкен орын алады. Ерте көктемнен бастап, күздің соңына дейін жайқалып өсіп, жүздеген жылдар бойы бақтың ажарын кіргізіп тұратын көркем ағаш. Бойы биік, алып ағаш болғандықтан, қала көгалдандыруда саябақтарға егеді. Жапырағы мол болғандықтан, ауадағы шаңды жақсы тазартады.
Күтімі
Ылғалды топырақта, ашық күн көзінде және алакөлеңкеде де өсе береді. Жөке ағашы арнайы қырқу жұмыстарын қажет етпейді, алайда көктемде артық бұтақтарын қырқып тұрған дұрыс.
Көбейтілуі
Қалемшелеу арқылы оңай көбейтіледі.
Жөке ағашы туралы тақпақ
Аулаңызға еккен оны жөн болар,
Жұпар иіс шашып тұрар маңайға.
Зәулім ағаш, ауруға да ем болар,
Сая болар көлеңкесі талайға.
Сілтемелер
- Гүлстан сайты Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Ағаштар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 15 б; ISBN 978-601-7237-03-5
- Қазақ тілі терминдер сөздігі I том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin degen betti karanyz Zhoke agashy lat Tilia kulkajyrlar tukymdasyna zhatatyn zhapyrak tastajtyn agash ZhokeDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylarSaby Tukymdasy ҚulkajyrlarKishi tukymdasy Tegi Tilia Karl Linnejtүrleri30 tүri belgili Negizinen konyrzhaj zhәne beldeulerde osetin 50 dej tүri belgili Zhoke tukymdasynyn Қazakstannyn barlyk zherinde osetin bir gana tuysy onyn 1 tүri ozekti zhoke T cordata bar Biiktigi 28 m dej Butak shogyry cilindr pishindes kabygy kara konyr zhapyragy dongelek zhiekteri ara tisti irekti Ak sargysh tүsti usak gүli 5 7 hosh iisti kos zhynysty Olar birigip shashak gүlshogyryna toptalgan Tukymy butakshasy tamyry arkyly kobejedi Mausym shilde ajynda gүldep tamyz kyrkүjekte zhemistenedi Zhemisi zhangaksha Ol zhelmen kejde kemirgishter zhәne kustar arkyly da taralady Zhoke 150 500 zhyl zhasajdy Zhokenin gүlinen dәri zhasalady zhәne ara bal zhinajdy sүreginen zhiyiaz muzykalyk aspaptar ydystar әr tүrli әshekej bujymdar tininen zhoke arkan zhip tukymynan maj alynady Almaty kalasyndagy Bas botanikalyk bakta Zhokenin Amerika Zhokesi Amur Zhokesi Kavkaz Zhokesi Zhokesi t b tүrleri koldan osiriledi Agash turalyZhoke agashy zhүrek tәrizdes zhiekteri ara tisti әdemi zhapyraktary bar agash Biiktigi 30 metrden asady Zhoke agashy dinozavrlar dәuirinen kejin pajda bolgan Sol kezden beri kop ozgeriske ushyramagan Zhoke agashynyn tabigi 50 ge zhuyk al budandastyrylgan 100 ge tarta tүri bar Өmir sүru uzaktygy orta eseppen 300 400 zhyl al kejbir suryptary 1200 zhyl omir sүredi Zhoke agashy 30 zhyldan kejin gүldej bastajdy Mausym shilde ajlarynda nәzik tәtti hosh iis shygaryp molynan gүldejdi Gүldeu merzimi 10 15 kүnge sozylady ҚoldanyluyZhoke gүlderin dәrilik maksatta koldanady zhәne shaj retinde ishedi Gүlderin gүldeu kezinde zhinap alu kerek odan keshirek zhinajtyn bolsa gүlderdin emdik kasieti tomendejdi Gүlderinin kajnatpasy men tunbasy mikrobtardy zhoyady isik kajtarady nesep zhүrgizedi Shipa retinde ony askazan ishek zholdary bauyr bүjrek kuyk auruyna da koldanyp kajnatpasyn kүjikke zharaga zhagady Zhoke gүlinin tunbasy shashty bekitedi Zhoke agashynyn gүlimen katar dininin kabygy zhapyraktary men dәnderi medicinada keninen koldanylady Zhoke agashyn kurylysta zhiһaz zhasauda halyk sharuashylygy men medicinada koldanumen katar kogaldandyruda da үlken oryn alady Erte koktemnen bastap kүzdin sonyna dejin zhajkalyp osip zhүzdegen zhyldar bojy baktyn azharyn kirgizip turatyn korkem agash Bojy biik alyp agash bolgandyktan kala kogaldandyruda sayabaktarga egedi Zhapyragy mol bolgandyktan auadagy shandy zhaksy tazartady KүtimiYlgaldy topyrakta ashyk kүn kozinde zhәne alakolenkede de ose beredi Zhoke agashy arnajy kyrku zhumystaryn kazhet etpejdi alajda koktemde artyk butaktaryn kyrkyp turgan durys KobejtiluiҚalemsheleu arkyly onaj kobejtiledi Zhoke agashy turaly takpakAulanyzga ekken ony zhon bolar Zhupar iis shashyp turar manajga Zәulim agash auruga da em bolar Saya bolar kolenkesi talajga SiltemelerGүlstan sajty Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Agashtar Didaktikalyk material Almaty 2010 15 b ISBN 978 601 7237 03 5 Қazak tili terminder sozdigi I tom