Тасбақалар (лат. Testudines) – бауырымен жорғалаушылар отрядының бірі. Триас кезеңінен белгілі, котилозаврлардан шыққан деген пікір бар. Қазір тіршілік ететін Тасбақалардың 250-ге жуық түрін 12 тұқымдасқа, 2 кейде 5 отряд тармағына біріктіреді. Тасбақалар барлық құрлықтарда (тек Антарктидада кездеспейді), негізінен тропиктік және субтропиктік аймақтарда таралған, әр тұқымдастың өзінің таралу орталықтары мен көбірек кездесетін жерлері бар. Тасбақалар ыстық шөлді жерлерді, тропиктік ормандарды, тау беткейлерін, өзен, көл, батпақ, елді мекендер маңын, теңіз жағалауларын, мұхиттарды мекендейді. Суық және құрғақшылық кезде қысқы, кейде жаздық ұйқыға кетеді.
Тасбақалар Қазбалық ауқымы: – Recent, 215–0 Ma | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
Көк: теңіз тасбақалары, қара: жер тасбақалары | ||||||||||
Кіші саптары | ||||||||||
|
Тасбақалардың ерекшелігі денесі сүйекті-мүйізді не сүйекті-терілі сауытпен қапталған. Арқа сауытын , ал бауыр сауытын деп атайды. Сауытының ұзындығы 12 см-ден 2 м-ге дейін жетеді. теріден дамыған сүйек тақташықтарынан тұрады; оның ішкі бетіне омыртқа қанаттары және қабырғалар бекиді. Пластронның тақташықтары бұғана мен құрсақ қабырғаларынан құралған. Екі сауыттың біріккен жері тарамыс сіңірмен қозғалмалы түрде не сүйектері кірігіп жалғасады. Екі сауыт арасынан Тасбақалардың басы, мойны, аяқтары шығып тұрады, қауіп төнгенде бұларды сауыт ішіне жиып алады. Көру, иіс сезу органдары жақсы дамыған, нашар естиді. Жақтарында тістері болмайды, иегінде тұмсық тәрізді мүйізді қабыршақтары бар. Құрлық Тасбақалары негізінен өсімдік қоректі; тұщы су Тасбақалары балықтармен, қосмекенділермен, омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Тіпті бірнеше айдай қоректенбеуі де мүмкін. Құрлықта шағылысады (бір немесе бірнеше жүз жұмыртқа салады). Жыныстық жағынан 2 – 3 жасында жетіледі. Кейбір түрлері жылына 3 рет, кейде одан да көп жұмыртқа салады. Шар немесе эллипс тәрізді жұмыртқаларының сырты әктасты қабыршақпен (құрлық тасбақаларында), не терілі жабынмен () жабылған. Инкубация кезеңі көпшілік түрінде 2 – 3 ай (піл тасбақаларында 6 – 7 ай). Табиғи жағдайда 150 жылдай тіршілік етеді.
Тасбақалардың Қазақстанда 2 тұқымдасы: тұщы су тасбақалары және құрлық тасбақалары, олардың бір-бірден түрлері (батпақ тасбақасы) бар. Екінші тұқымдастың жалғыз түрі – дала тасбақасы республиканың оңтүстігінде таралған. 38 түрі мен түр тармағы қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.
Қорегі
Тасбақалар негізінен шөппен қоректенеді. Олар шөптердің, жабайы гүлдердің және жоғары протеинді өсімдіктердің көп түрін жей береді. Сонымен қатар олар суды да көп мөлшерде пайдаланады. Кейбір тасбақалар жәндіктер мен құрттарды да, тіпті өлген үлкен жануарлардың қалдықтарын да жейді.
Жұмыртқалары мен балалары
Ұрғашы тасбақалар індер қазып, сонда жұмыртқа салады. Олар бір салғанда бір жұмыртқадан елу бір жұмыртқаға дейін жетеді. Ал тасбақалардың түрлеріне байланысты жұмыртқалар екі ай мен бір жылдан астам уақыт аралығында дамып жетіледі. Балаларының жынысы ұяның температурасына байланысты болады. Жылы ұяда, әдетте, ұрғашы балалар, ал салқын ұяда еркек балалар жетіледі. Жұмыртқадан шыққаннан кейін жас тасбақалар өздігінен өмір сүреді.
Тасбақалардың өміршеңдігі
Тасбақалар – ұзақ жасайтын жануарлар. Көптеген тасбақалардың 150 жылдан астам уақыт өмір сүретіндігі туралы жазбалар бар. Туи Малила ең ұзақ өмір сүрген тасбақа болды. Ол 1965 жылы 188 жасында өлген.
Сауыттары
Сауыттарының үстіңгі бөлігі қалқанша деп, ал астыңғы бөлігі құрсақ қалқаншасы деп аталады. Қалқанша немесе сауыт күмбез пішінде болып, қабырғалары мен арқасынан шығатын сүйектерден жасалады. Алдыңғы және артқы аяқтарының арасындағы сүйекті жоталар бауыр сауыты мен арқа сауытын жалғастырады.
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tasbakalar lat Testudines bauyrymen zhorgalaushylar otryadynyn biri Trias kezeninen belgili kotilozavrlardan shykkan degen pikir bar Қazir tirshilik etetin Tasbakalardyn 250 ge zhuyk tүrin 12 tukymdaska 2 kejde 5 otryad tarmagyna biriktiredi Tasbakalar barlyk kurlyktarda tek Antarktidada kezdespejdi negizinen tropiktik zhәne subtropiktik ajmaktarda taralgan әr tukymdastyn ozinin taralu ortalyktary men kobirek kezdesetin zherleri bar Tasbakalar ystyk sholdi zherlerdi tropiktik ormandardy tau betkejlerin ozen kol batpak eldi mekender manyn teniz zhagalaularyn muhittardy mekendejdi Suyk zhәne kurgakshylyk kezde kysky kejde zhazdyk ujkyga ketedi Tasbakalar Қazbalyk aukymy Recent 215 0 Ma PreK K O S D Kr P T Yu B Pg NDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby Bauyrymen zhorgalaushylarҰly saby Chelonia Macartney 1802Saby Testudines Linnej 1758Kok teniz tasbakalary kara zher tasbakalaryKishi saptarytagy baskalary Tasbakalardyn ereksheligi denesi sүjekti mүjizdi ne sүjekti terili sauytpen kaptalgan Arka sauytyn al bauyr sauytyn dep atajdy Sauytynyn uzyndygy 12 sm den 2 m ge dejin zhetedi teriden damygan sүjek taktashyktarynan turady onyn ishki betine omyrtka kanattary zhәne kabyrgalar bekidi Plastronnyn taktashyktary bugana men kursak kabyrgalarynan kuralgan Eki sauyttyn birikken zheri taramys sinirmen kozgalmaly tүrde ne sүjekteri kirigip zhalgasady Eki sauyt arasynan Tasbakalardyn basy mojny ayaktary shygyp turady kauip tongende bulardy sauyt ishine zhiyp alady Koru iis sezu organdary zhaksy damygan nashar estidi Zhaktarynda tisteri bolmajdy ieginde tumsyk tәrizdi mүjizdi kabyrshaktary bar Қurlyk Tasbakalary negizinen osimdik korekti tushy su Tasbakalary balyktarmen kosmekendilermen omyrtkasyz zhanuarlarmen korektenedi Tipti birneshe ajdaj korektenbeui de mүmkin Қurlykta shagylysady bir nemese birneshe zhүz zhumyrtka salady Zhynystyk zhagynan 2 3 zhasynda zhetiledi Kejbir tүrleri zhylyna 3 ret kejde odan da kop zhumyrtka salady Shar nemese ellips tәrizdi zhumyrtkalarynyn syrty әktasty kabyrshakpen kurlyk tasbakalarynda ne terili zhabynmen zhabylgan Inkubaciya kezeni kopshilik tүrinde 2 3 aj pil tasbakalarynda 6 7 aj Tabigi zhagdajda 150 zhyldaj tirshilik etedi Tasbakalardyn Қazakstanda 2 tukymdasy tushy su tasbakalary zhәne kurlyk tasbakalary olardyn bir birden tүrleri batpak tasbakasy bar Ekinshi tukymdastyn zhalgyz tүri dala tasbakasy respublikanyn ontүstiginde taralgan 38 tүri men tүr tarmagy korgauga alynyp Halykaralyk tabigat korgau odagynyn Қyzyl kitabyna engizilgen ҚoregiTasbakalar negizinen shoppen korektenedi Olar shopterdin zhabajy gүlderdin zhәne zhogary proteindi osimdikterdin kop tүrin zhej beredi Sonymen katar olar sudy da kop molsherde pajdalanady Kejbir tasbakalar zhәndikter men kurttardy da tipti olgen үlken zhanuarlardyn kaldyktaryn da zhejdi Zhumyrtkalary men balalaryҰrgashy tasbakalar inder kazyp sonda zhumyrtka salady Olar bir salganda bir zhumyrtkadan elu bir zhumyrtkaga dejin zhetedi Al tasbakalardyn tүrlerine bajlanysty zhumyrtkalar eki aj men bir zhyldan astam uakyt aralygynda damyp zhetiledi Balalarynyn zhynysy uyanyn temperaturasyna bajlanysty bolady Zhyly uyada әdette urgashy balalar al salkyn uyada erkek balalar zhetiledi Zhumyrtkadan shykkannan kejin zhas tasbakalar ozdiginen omir sүredi Tasbakalardyn omirshendigiTasbakalar uzak zhasajtyn zhanuarlar Koptegen tasbakalardyn 150 zhyldan astam uakyt omir sүretindigi turaly zhazbalar bar Tui Malila en uzak omir sүrgen tasbaka boldy Ol 1965 zhyly 188 zhasynda olgen SauyttarySauyttarynyn үstingi boligi kalkansha dep al astyngy boligi kursak kalkanshasy dep atalady Қalkansha nemese sauyt kүmbez pishinde bolyp kabyrgalary men arkasynan shygatyn sүjekterden zhasalady Aldyngy zhәne artky ayaktarynyn arasyndagy sүjekti zhotalar bauyr sauyty men arka sauytyn zhalgastyrady Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet