Әлімбаев Мұзафар

Мұзафар Әлімбаев (29 қазан, 1923 жыл, Маралды атырабы, Шарбақты ауданы, Павлодар облысы – 26 қараша 2017 жыл, Алматы) — Қазақстанның халық жазушысы, мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінде соғыс сұрапылын бастан кешіп келген қаламгер шоғырының бірі. 2017 жылы дүниеден озды.

Мұзафар Әлімбаев
Лақап аты	Мәлім
Туған күні	29 қазан 1923 (1923-10-29)
Туған жері	Маралды атырабы, Шарбақты ауданы, Павлодар облысы
Қайтыс болған күні	26 қараша 2017 (2017-11-26) (94 жас)
Қайтыс болған жері	Алматы, Алматы облысы
Азаматтығы	КСРО →  Қазақстан
Ұлты	Қазақ
Мансабы	Жазушы, ақын, аудармашы, әдебиеттанушы, редактор
Шығармашылық жылдары	1939 – 2017
Жанры	Поэма, өлең
Шығармалардың тілі	Қазақ тілі
Дебюті	Қарағанды туралы әндер (1952 жыл)
Марапаттары
Сыйлықтары	Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы (1984)

Арғын тайпасы Шегендік руы Қақсал бөлімінен шыққан.

Әнші-күйшілердің, ақын-жыраулардың думан құрған өнер төрінде, солардың тәтті сазын, татымды сөзін қаршадайынан құлағына құйып өскен. Мұзағаң 5 жасында әріпті әліп деп біліп, кітап оқи бастаған. 6 сыныпта ауыл кітапханасының бір қыста 150-ден аса кітабын тауысып, «Бауырсақтан» бастап», «Батырлар жырын» ортаға ала, Александр Сергеевич Пушкиннің 4 томдығын тауысады.

Жетімдік

Әкеден 8 жаста, шешеден 13 жасында айырылып, «Туар-тумастан тоналған ұрпақтың өкілі…». Сол тұста жетімектің кім екенін, жетімдіктің зіл мен мұң екенін анық та толық сезді. 1932-33 жылғы алапат аштықты көлденең көзбен көріп емес, өз басынан өткерген. 1937 жылдың сталиндік сойқанында халықтың зиялы ұл-қыздарын зорлық-зомбылықпен оққа байланғанын өз көзімен көріп, үрейі ұшқан ұрпақ. Осы тұста тырнақалды өлеңін жазды.

Өкінемін ерте өмірдің өткеніне,
Көре алмай қызығымды кеткеніңе.
Өзгелер өз баласын еркелетсе,
Жетімдік сүйегіме жетпеді ме?!

Сұрапыл соғыс

Соғыс басталғанда он сегізге толар-толмаста болған М. Әлімбаевтың педучилищені енді бітірген кезі еді. Соғыс комиссарына арыз берді, бірақ оларды маңайына жолатпады. Сөйтсе, үкімет арнайы ұлттық құрамалар даярлап жатыр екен, сол үшін оларды сәл күттіріпті. Әйтеуір 1941 жылдың желтоқсанында соғысқа шақырылып, Павлодардан Семейге, Семейден Талғарға келіп, бір ай саяси жауынгерлер бригадасының 120 мм миномет дивизионына барды. Үш жарым айдай қатардағы жауынгер, сосын саяси жұмыстар жөніндегі жетекшінің орынбасары болды. (замполитрук) Калинин майданында Ржевтің түбінде 1942 жылдың қарашасынан ұрысқа кірісіпті, 1943-тің шілдесіне дейін соғысты. Сол кезде саяси қызметкерлер институтын жойып, жауынгер командир етіп даярланып, танк батареясының командирі болды. Соғыс біткесін Мұзафар Әлімбаевты Шығыс Германия жерінде әскери қызметке алып қалып, одан елге … 1948 жылы оралады. Майданда туған көп ақынның бірі — Мұзафар Әлімбаевтың «Батырға» деген бірінші өлеңі 1944 жылы 17 сәуірде Балтық майданының «Жауға қарсы аттан» газетінде жарияланған. Мәлік Ғабдуллинге арналған осы өлеңінде:

Баста алға батысқа,
Ініңнің күші өскелең, — деген артиллерист, лейтенант Мұзафар «өскелеңдігін» тек соғыс майданында ғана емес, әдебиет майданында да көрсеткен. М.Әлімбаев комсомолец кезінде ауылдан аттанып, арада жеті жарым жыл өткенде коммунист, жауынгер командир, офицер-танкист атанып, үйге оралды. Уақытты бағалауды, өмірді қадірлеуді, Отанды қастерлеуді үйреніп қайтты.

Ақынның «Ту тіккен» дастанында Рейхстагқа алғаш ту қадағандардың бірі Рақымжан Қошқарбаевтың жан-дүниесін, қаһарман ерлігін шабытпен жырлайды. Бұл дастанда Советтік Қазақстанның саңлақ перзентінің сүйкімді бейнесі нанымды мүсінделген. Ал «Жүрек лүпілі» атты кітабында қазақ жерінің, кешегі Отан соғысының отты күндері жырланады. Мұзағаңның соғыстан кейін туған «Қарағанды жырлары», «Менің Қазақстаным», «Естай - Қорлан» секілді туындылары сол кезеңдегі қазақ поэзиясының да шынайы табыстары болып саналады.

Ақындық бақыты

Мұзафар Әлімбаев ақындық бақыты туралы айтқанда оның қазақ балалар әдебиетіне сіңірген еңбегіне тоқталу шарт. Ұзына тарихы қырық жылға жуықтаған «Балдырған» журналын Мұзафар Әлімбаев қолымен құрып, 25 жыл бас редактор ретінде басқаруы қазақ балалар әдебиеті үшін ырыс-құт болды. «Балдырған» журналы арқылы дүниежүзі балалар әдебиетіндегі бар дәстүрлер мен эксперименттер қазақ топырағына ағытылды. Қазақ топырағында бойындағы бар жұпарын балаларға арнайтын шын мәніндегі балалар қаламгері «Балдырған» арқылы қалыптасты.

М. Әлімбаев қазақ балалар әдебиетінің қатардағы қаламгері ғана емес. Ақын, прозашы, аудармашы, сыншы, жинақшы, ұйымдастырушы. Әдебиетте талант бейімі болмай, ештеңе де өнбейді, әдебиет зорлықпен жасалмайды. Мұзағаңның да балалар поэзиясына туа бітті бейімі болғаны анық. М.Әлімбаев қазақ балалар әдебиетін дамытуға көп еңбек сіңірді. «Менің ойыншығым», «Отпен ойнама», «Орақ - олақ», «Шынықсаң - шымыр боларсың» тағы басқа кітаптары қазақ балалар әдебиетіне қосылған елеулі үлес болды. «Аспандағы әпке» жинағы үшін Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығы берілген. М.Әлімбаев мақал - мәтелдерді жинау, зерттеу, басқа халықтар мақалдарын қазақ тіліне аудару жұмыстарымен де айналысып келеді. «666 мақал мен мәтел», «Мақал - сөздің мәйегі», «Өрнекті сөз - ортақ қазына», т.б. жинақтар мен зерттеу еңбектері бар. Сын - зерттеу саласында еңбектері жарық көрді. Әлем әдебиетінің кейбір үздік шығармаларын қазақ тіліне аударды. Жазушының өлеңдері 38 тілге аударылған.

Шығармалары

• Шығармалар жинағы: Екі томдық.
• Таңдамалы: Екі томдық.
• Таңдамалы өлеңдер поэмалар.
• Ақсерек те көксерек: Тақпақтар, дастандар, ән - өлеңдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар.
• Аспандағы әпке: Өлеңдер, ертегілер, жұмбақтар, жаңылтпаштар.
• Аулақ бол жаман әдеттен: Балабақша және бастауыш сынып балаларына арналған.
• Балдәурен, шіркін, балалық: Өлеңдер, әндер, ойындар, аңыздар, ертегілер, дастандар.
• Биікке, биікке: Балаларға арналған өлеңдер.
• Екі тақтай - бір көпір: Өлеңдер, тақпақтар, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертектер.
• Ер айнасы - еңбегі: Еңбек туралы мақалалар мен нақылдар.
• Жауқазын: Дастандар мен өлеңдер.
• Жолдар - жырлар: Өлеңдер.
• Жүрек лүпілі: Өлеңдер мен поэма.
• Көзін көрдік жақсы менен жайсаңның: Естеліктер, эсселер.
• Көңіл күнделігінен: Эссе, зерттеулер.
• Көңіл күні: Таңдамалы.
• Көргендерім көңілде: Деректі эссе - очерктер.
• Қалам қайраты: Эсселер, сын мақалалар.
• Қоянның құлағы неге ұзын?: Балалар үшін өлеңдер, аңыздар, мысалдар, жұмбақтар, жаңылтпаштар.
• Құрбыма: Өлеңдер.
• Лирика.
• Менің Қазақстаным: Поэма.
• Менің ойыншығым.
• Отанның орны - жүректе: Туған Қазақстан туралы толғамды ойлар, эссе.
• Өмір. Өнер. Өнерпаз: Эссе, естеліктер, ой - толғамдар.
• Өрнекті сөз - ортақ қазына.
• Өскеніңді ел көрсін: Өлеңдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар.
• Өшпес от: Дастан мен өлеңдер.
• Сен дегенде: Өлеңдер, балладалар, мысалдар.
• Сүймеген жүрек семеді: Өлеңдер, балладалар, нақылдар.
• Тәрбие туралы әңгімелер.
• Толқыннан толқын туады: Зерттеулер, эссе, естеліктер.
• Ту тіккен: Поэма мен өлеңдер.
• Халық - ғажап тәлімгер: Қазақ халқының мақал - мәтелдері, қара өлеңдері.
• Хас батыр Қасым Қайсенов.
• Қарағанды жырлары. Өлеңдер. А.. 1953;
• Жұмбақтар. Өлеңдер. А., 1954;

Қосымша деректер

• Әскери атағы - капитан.
• Хоббиі - сөзжұмбақ және сканворд құрау және шешу, әлем халықтарының мақал-мәтелдерін жинау және оларды қазақ тіліне аудару.
• Жұбайы - Сүлейменова Шапау, тарихшы, орта мектептің мұғалімі болған. Ұлдары - Арнұр, энергетик; Жаннұр, мүсінші; Баламер, сәулеткер. Немерелері - Ая, журналист; Әсел, дизайнер; Бахтияр, студент; Әсет, студент; Жәнібек, студент; Балнұр, оқушы.

Фильмдер

• 1994 — режиссері: Қ.Умаров

Жанр: Өндіріс: “Қазақтелефильм”

• 2009 — режиссері: Қ.Умаров

Жанр: Өндіріс: “Қазақфильм” Шәкен Айманов атындағы

Дереккөздер

1. Қазақстан жазушылары. Анықтамалық. Алматы, «Жазушы» баспасы, 1982, 19 бет
2. https://adebiportal.kz/upload/iblock/444/4441c0b93a6e7e908b363b7e87f7a6e6.pdf
3. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
4. Қазақстан Республикасында кімнің кім екені . Екі томдық анықтамалықаласы Алматы, 2011 жыл. ISBN 978-601-278-473-2

Сілтемелер

• Парасат патшасы
• Бала жанының бағбаны атанған Мұзафар Әлімбаев жайлы не білеміз