Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Құрбақа (лат. Bufonidae) – құйрықсыз қосмекенділер отрядының бір тұқымдасы. Жер шарында кең тараған (тек Антарктидада кездеспейді). 21 туысы, 300-дей түрі белгілі. Бұлардың көзінің арт жағында құлақ маңы безі жақсы дамыған, үстіңгі жақ сүйегінде тіс болмайды. Артқы аяғындағы саусақтарының ұшы жартылай жарғақпен байланысқан. 3 түрі: кәдімгі Құрбақа (Bufo bufo), жасыл құрбақа (Bufo vіrіdіs) және даната құрбақасы кездеседі. Кәдімгі құрбақаның терісі бұдырлы, мүйізді болатындықтан құрлықта тіршілік етуге бейімделген. Кәдімгі Қүрбақаның денесінің ұзындығы 20 см, аймақтарды мекендейді. Жасыл құрбақаның денесінің ұзындығы 14 см-дей, орманды-далалы алқаптарда, биік тауларда да (4500 м-ге дейін) және шөлді жерлерде тіршілік етеді. Құрбақалар денесі кеппеу үшін, күндіз орман төсенішінің астына, тышқандар мен көртышқанның індерінде, құлаған ағаш пен олардың тамырының астына жасырынып, қорегін түнде аулайды. Жаңбырлы күндері күндіз де белсенді тіршілік етеді. Өрмекші, құмырсқа, жұлдызқұрт, , , т.б. қоректенеді. Індерде, тұрғын үй астында, қоймаларда қыркүйектің аяғы мен қазаннан бастап қысқы ұйқыға кетеді. Наурыздың аяғы — мамырдың басында қысқы ұйқыдан оянғаннан кейін ақпайтын немесе ағыны баяу су қоймасына уылдырығын шаша бастайды. үш, төрт жасында жыныстық жағынан жетіледі. өз. 3 — 5 м-ге жететін уылдырық (1200 — 7000 мыңға жуық) жіпшелерін суға салады. 50 күндей дамып, ұзындығы 30 — 32 мм-ге жетеді. Құрбақалар зиянды жәндіктермен қоректеніп, ауыл шаруашылығына пайда келтіреді..
| Құрбақалар Қазбалық ауқымы: 57–0 Ma Late – Recent | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 (Bufo bufo) | ||||||||||||
| ||||||||||||
 ) |
Денесі 2 ден 25 см дейін. Көпшілік түрлерінің тістері жоқ. Денесі жалпақ, ауыр, аяқтары кысқа тырнақтары қарапайым, дискісіз. Антарктидан басқа барлық жерде 21 туыстың 300-дей түрі таралған. Ең қарапайым түрі Африкада таралған тірі туатын Қ., (Nectophyrinoides туысы). 200-ден астам түрі Bufo туысынан. Көз қарашығы горизонтальді орналасқан, көздің артқы жағында, ірі құлақ маңы улы бездері орналасқан, артқы аяқтарының саусақ аралығы жартылай жүзу жарғағымен қосылған, арқасында тұтас өте ұсақ улы бездері бар. ТМД-да 4 түрі таралған. Ең кең таралған түрі кәдімгі немесе сүрғылт Қ., (В. bufo), ұзындығы 20 см, орманды және далалық аймақтарда кездеседі. Жасыл Қ., (В. viridis), ұзындығы 14 см, орманды, далалық аймақтарымен тауды, (4500 м) мекендейді. Қамыс Қ., (В. calamita), ұзындығы 8 см, ол , Беларусияда және Украинада кездеседі Қ. құрлық жануарлары. Суда жүзе алмайды, баяу қозғалады. Кешқұрым белсенділігі артады. Қорегі, омыртқасыздар. Кұрлықта кыстайды. Көпшілік түрлері суда көбейеді. Ұрғашылары 1200 ден 7000 дейін жұмыртқа салады. Оңтүстік Америка құрбақасынын. (ага В. marinus) уымен жергілікті қалың садақ оқтарын уландырады. 6 түрі ХТҚО-ның Қызыл кітабына енгізілген, ал қамыс Қ. КСРО-ның Қызыл кітабында.
Қаңқасы
Құрбақаның қаңқа негізі арқаны бойлай созылған омыртқа жотасы болып табылады. Омыртқа жотасы бір мойын омыртқасынан, 7 арқа омыртқасынан, бір сегізкөз омыртқасынан және тұтасып кетіп бір сүйекке айналған құйрық омыртқасынан құралады. Мойын омыртқасы негізінен шеміршектен түзілген бассүйекке , ал аяқ сүйектер екі белдеу арқылы омыртқа жотасына жалғасады. Төссүйек, екі бүғана, екі қарға сүйектердің бір шеті омыртқа жотасына, екінші бөлігі ортан жілікке байланысу арқылы жамбас белдеуі түзіледі. Жамбас сүйектер омыртқа жотасына тығыз жабысады да ортан жіліктің қимылдауына мүмкіндік жасап, буын арқылы байланысады. Бақада кеуде торы болмайды, яғни қабырғалары болмағандықтан, төссүйегі арқа омыртқаларына жалғаса алмайды.
Құрбақаның аяқ сүйектері аяқтағы бөліктерге сай келеді. Алдыңғы аяғында тоқпан жілік, кәрі жілік және алақан-саусақ сүйектері, артқы аяғында ортан жілік, асықты жілік және табан сүйектері болады.Бұл сүйектер өзара буын арқылы байланысады.
Бұлшықеттері
Құрбақаның бұлшықеттері балыққа қарағанда күрделі. Бұл оның құрлықта әр түрлі қимылдар жасап қозғалатынына байланысты. Ғалымдардың есептеулеріне қарағанда бақаның қаңқасындағы бұлшықет 350-ден астам жеке бұлшықеттерден құралады.
Тыныс алуы
Ересек құрбақа ауадағы оттегімен тыныс алады, ал дернәсілі желбезек арқылы суда еріген оттегін тынысалуға пайдаланады. Оны тынысалу мүшесі- ұяшықтары бар жұқа қабырғалы екі дорбашадан тұратын өкпе. Құрбақа ауаны ішке қарай танау тесіктері арқылы тартқанда ауа ауызға, одан көмекей саңылауы арқылы өкпеге өтеді, бұл кезде танау тесігіндегі қақпақ жабылады. Құрбақаның кеуде қуысы болмағандықтан, тыныс алған кезде ауаны аңқасы арқылы сорып, сыртқа шығарады, сондықтан бақаның алқымы үнемі бүлкілдеп тұрады. Бақалар суда жүргенде терісі арқылы тыныс алады.
Қоректенуі
Құрбақа ебедейсіз қимылдап, бунақденелілердің дернәсілімен, жорғалап жүретін қоңыз, құмырсқа, кандаламен, басқа да бау-бақша зиянкестерімен қоректенеді. Ол аузына түскен қорегін баяу қимылдайтын тілі арқылы ауыз-жұтқыншақ қуысына- аңқаға бағыттайды, қорек өңеш арқылы қапшық тәрізді қарынға түседі. Бауырдан бөлінген өт және ұйқыбезінің сөлі қарыннан ішекке түскен қоректі қорытады. Құрбақаның тік ішегі кеңейеді және одан несепағар , жыныс өнімдері шығатын өзектер және қуық ашылып, клоакаға айналады.
Қан айналымы
Құрбақаның қанайналым жүйесі -екі шеңберлі, жүрегі үш бөліктен , яғни екі жүрекшеден және бір қарыншадан құралады. Ауадағы оттегіне қаныққан өкпедегі таза салатамыр қаны көктамырлар арқылы сол жақ құлақшаға құяды, ал оң жақ құлақша бүкіл денені аралап, көмірқышқыл газға қаныққан көктамыр қанын қабылдайды. Құрбақаның қарыншасында аралас қан болады. Қарынша жиырылғанда ерекше қантамыр арқылы салатамырдағы қан миға, ал қарыншадан шыққан аралас қан бүкіл мүшелер мен ұлпаларға таралады. Бүкіл мүшелерден жиналған қан оң жақ құлақшаға құяды. Қарыншадан басталып, оң жақ құлақшаға құған қан жолы деп аталады. Ал қарыншадан шығып, теріден және өкпеден жиналған салатамырдың қаны өкпеден жүректің сол жақ құлақшасына ораласады. Қанның бұл жолы деп аталады.
Тері ерекшеліктері
Бақалардың терілері жартылай өткізгіш болып табылады. Олардың терілері тек ішкі мүшелерін қаптап қана қоймай, газдар мен су алмасуына да септігін тигізеді. Терісі су кезде судағы оттегіні өзіне тартады. Кей кездері олардың терілері жабысқақ, былжырақ болып келеді. Мұның себебі – олардың терісі денелерінде ылғалды сақтайтын шырыштың бір түрін бөледі. Терілерінің былжырап тұрғанына қарамастан, бұл құрбақалар суға жақын болулары тиіс. Алайда құрбақалардың терілері бақалардың терілеріне қарағанда қаттырақ болады. Олардың терілері бақалардың терілерінен гөрі құрғақшылыққа төзімдірек келеді. Осының арқасында құрбақалар су көзінен алыстау қашықтықтарға бара алады.
Зәр шығаруы
Құрбақаның зәр шығару мүшесі- ұзынша келген екі бүйрек, ол дененің ішкі жағында омыртқа жотасын бойлай орналасады. Бүйректен бөлінген несеп екі несепағар арқылы клоакаға жиналып, одан қуыққа барады. Қуық жиырылған кезде қайтадан клоакаға құйылып, одан сыртқа шығарылады.
Дереккөздер
- Zweifel, Richard G. Encyclopedia of Reptiles and Amphibians / Cogger, H.G. & Zweifel, R.G. — San Diego: Academic Press, 1998. — P. 91–92. — ISBN 0-12-178560-2.
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – Павлодар: 2007 - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 152б., ISBN 5-625-03599-7
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қurbaka lat Bufonidae kujryksyz kosmekendiler otryadynyn bir tukymdasy Zher sharynda ken taragan tek Antarktidada kezdespejdi 21 tuysy 300 dej tүri belgili Bulardyn kozinin art zhagynda kulak many bezi zhaksy damygan үstingi zhak sүjeginde tis bolmajdy Artky ayagyndagy sausaktarynyn ushy zhartylaj zhargakpen bajlanyskan 3 tүri kәdimgi Қurbaka Bufo bufo zhasyl kurbaka Bufo viridis zhәne danata kurbakasy kezdesedi Kәdimgi kurbakanyn terisi budyrly mүjizdi bolatyndyktan kurlykta tirshilik etuge bejimdelgen Kәdimgi Қүrbakanyn denesinin uzyndygy 20 sm ajmaktardy mekendejdi Zhasyl kurbakanyn denesinin uzyndygy 14 sm dej ormandy dalaly alkaptarda biik taularda da 4500 m ge dejin zhәne sholdi zherlerde tirshilik etedi Қurbakalar denesi keppeu үshin kүndiz orman tosenishinin astyna tyshkandar men kortyshkannyn inderinde kulagan agash pen olardyn tamyrynyn astyna zhasyrynyp koregin tүnde aulajdy Zhanbyrly kүnderi kүndiz de belsendi tirshilik etedi Өrmekshi kumyrska zhuldyzkurt t b korektenedi Inderde turgyn үj astynda kojmalarda kyrkүjektin ayagy men kazannan bastap kysky ujkyga ketedi Nauryzdyn ayagy mamyrdyn basynda kysky ujkydan oyangannan kejin akpajtyn nemese agyny bayau su kojmasyna uyldyrygyn shasha bastajdy үsh tort zhasynda zhynystyk zhagynan zhetiledi oz 3 5 m ge zhetetin uyldyryk 1200 7000 mynga zhuyk zhipshelerin suga salady 50 kүndej damyp uzyndygy 30 32 mm ge zhetedi Қurbakalar ziyandy zhәndiktermen korektenip auyl sharuashylygyna pajda keltiredi Қurbakalar Қazbalyk aukymy 57 0 Ma PreK K O S D Kr P T Yu B Pg NLate Recent Bufo bufo source source Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚosmekendilerSaby Қujryksyz kosmekendilerKishi saby Tukymdasy Bufonidae 1825 Denesi 2 den 25 sm dejin Kopshilik tүrlerinin tisteri zhok Denesi zhalpak auyr ayaktary kyska tyrnaktary karapajym diskisiz Antarktidan baska barlyk zherde 21 tuystyn 300 dej tүri taralgan En karapajym tүri Afrikada taralgan tiri tuatyn Қ Nectophyrinoides tuysy 200 den astam tүri Bufo tuysynan Koz karashygy gorizontaldi ornalaskan kozdin artky zhagynda iri kulak many uly bezderi ornalaskan artky ayaktarynyn sausak aralygy zhartylaj zhүzu zhargagymen kosylgan arkasynda tutas ote usak uly bezderi bar TMD da 4 tүri taralgan En ken taralgan tүri kәdimgi nemese sүrgylt Қ V bufo uzyndygy 20 sm ormandy zhәne dalalyk ajmaktarda kezdesedi Zhasyl Қ V viridis uzyndygy 14 sm ormandy dalalyk ajmaktarymen taudy 4500 m mekendejdi Қamys Қ V calamita uzyndygy 8 sm ol Belarusiyada zhәne Ukrainada kezdesedi Қ kurlyk zhanuarlary Suda zhүze almajdy bayau kozgalady Keshkurym belsendiligi artady Қoregi omyrtkasyzdar Kurlykta kystajdy Kopshilik tүrleri suda kobejedi Ұrgashylary 1200 den 7000 dejin zhumyrtka salady Ontүstik Amerika kurbakasynyn aga V marinus uymen zhergilikti kalyn sadak oktaryn ulandyrady 6 tүri HTҚO nyn Қyzyl kitabyna engizilgen al kamys Қ KSRO nyn Қyzyl kitabynda ҚankasyҚurbakanyn kanka negizi arkany bojlaj sozylgan omyrtka zhotasy bolyp tabylady Omyrtka zhotasy bir mojyn omyrtkasynan 7 arka omyrtkasynan bir segizkoz omyrtkasynan zhәne tutasyp ketip bir sүjekke ajnalgan kujryk omyrtkasynan kuralady Mojyn omyrtkasy negizinen shemirshekten tүzilgen bassүjekke al ayak sүjekter eki beldeu arkyly omyrtka zhotasyna zhalgasady Tossүjek eki bүgana eki karga sүjekterdin bir sheti omyrtka zhotasyna ekinshi boligi ortan zhilikke bajlanysu arkyly zhambas beldeui tүziledi Zhambas sүjekter omyrtka zhotasyna tygyz zhabysady da ortan zhiliktin kimyldauyna mүmkindik zhasap buyn arkyly bajlanysady Bakada keude tory bolmajdy yagni kabyrgalary bolmagandyktan tossүjegi arka omyrtkalaryna zhalgasa almajdy Қurbakanyn ayak sүjekteri ayaktagy bolikterge saj keledi Aldyngy ayagynda tokpan zhilik kәri zhilik zhәne alakan sausak sүjekteri artky ayagynda ortan zhilik asykty zhilik zhәne taban sүjekteri bolady Bul sүjekter ozara buyn arkyly bajlanysady BulshyketteriҚurbakanyn bulshyketteri balykka karaganda kүrdeli Bul onyn kurlykta әr tүrli kimyldar zhasap kozgalatynyna bajlanysty Ғalymdardyn esepteulerine karaganda bakanyn kankasyndagy bulshyket 350 den astam zheke bulshyketterden kuralady Tynys aluyEresek kurbaka auadagy ottegimen tynys alady al dernәsili zhelbezek arkyly suda erigen ottegin tynysaluga pajdalanady Ony tynysalu mүshesi uyashyktary bar zhuka kabyrgaly eki dorbashadan turatyn okpe Қurbaka auany ishke karaj tanau tesikteri arkyly tartkanda aua auyzga odan komekej sanylauy arkyly okpege otedi bul kezde tanau tesigindegi kakpak zhabylady Қurbakanyn keude kuysy bolmagandyktan tynys algan kezde auany ankasy arkyly soryp syrtka shygarady sondyktan bakanyn alkymy үnemi bүlkildep turady Bakalar suda zhүrgende terisi arkyly tynys alady ҚorektenuiҚurbaka ebedejsiz kimyldap bunakdenelilerdin dernәsilimen zhorgalap zhүretin konyz kumyrska kandalamen baska da bau baksha ziyankesterimen korektenedi Ol auzyna tүsken koregin bayau kimyldajtyn tili arkyly auyz zhutkynshak kuysyna ankaga bagyttajdy korek onesh arkyly kapshyk tәrizdi karynga tүsedi Bauyrdan bolingen ot zhәne ujkybezinin soli karynnan ishekke tүsken korekti korytady Қurbakanyn tik ishegi kenejedi zhәne odan nesepagar zhynys onimderi shygatyn ozekter zhәne kuyk ashylyp kloakaga ajnalady Қan ajnalymyҚurbakanyn kanajnalym zhүjesi eki shenberli zhүregi үsh bolikten yagni eki zhүreksheden zhәne bir karynshadan kuralady Auadagy ottegine kanykkan okpedegi taza salatamyr kany koktamyrlar arkyly sol zhak kulakshaga kuyady al on zhak kulaksha bүkil deneni aralap komirkyshkyl gazga kanykkan koktamyr kanyn kabyldajdy Қurbakanyn karynshasynda aralas kan bolady Қarynsha zhiyrylganda erekshe kantamyr arkyly salatamyrdagy kan miga al karynshadan shykkan aralas kan bүkil mүsheler men ulpalarga taralady Bүkil mүshelerden zhinalgan kan on zhak kulakshaga kuyady Қarynshadan bastalyp on zhak kulakshaga kugan kan zholy dep atalady Al karynshadan shygyp teriden zhәne okpeden zhinalgan salatamyrdyn kany okpeden zhүrektin sol zhak kulakshasyna oralasady Қannyn bul zholy dep atalady Teri erekshelikteriBakalardyn terileri zhartylaj otkizgish bolyp tabylady Olardyn terileri tek ishki mүshelerin kaptap kana kojmaj gazdar men su almasuyna da septigin tigizedi Terisi su kezde sudagy ottegini ozine tartady Kej kezderi olardyn terileri zhabyskak bylzhyrak bolyp keledi Munyn sebebi olardyn terisi denelerinde ylgaldy saktajtyn shyryshtyn bir tүrin boledi Terilerinin bylzhyrap turganyna karamastan bul kurbakalar suga zhakyn bolulary tiis Alajda kurbakalardyn terileri bakalardyn terilerine karaganda kattyrak bolady Olardyn terileri bakalardyn terilerinen gori kurgakshylykka tozimdirek keledi Osynyn arkasynda kurbakalar su kozinen alystau kashyktyktarga bara alady Zәr shygaruyҚurbakanyn zәr shygaru mүshesi uzynsha kelgen eki bүjrek ol denenin ishki zhagynda omyrtka zhotasyn bojlaj ornalasady Bүjrekten bolingen nesep eki nesepagar arkyly kloakaga zhinalyp odan kuykka barady Қuyk zhiyrylgan kezde kajtadan kloakaga kujylyp odan syrtka shygarylady DerekkozderZweifel Richard G Encyclopedia of Reptiles and Amphibians Cogger H G amp Zweifel R G San Diego Academic Press 1998 P 91 92 ISBN 0 12 178560 2 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 I tom Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan professor E Aryn Pavlodar 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Қ Қajym B Muhanov R Sәtimbekuly M Shajmardankyzy Zhanuartanu 1998 152b ISBN 5 625 03599 7 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz