Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сатурн (қаз. Қоңырқай) — Күннен санағанда алтыншы, салмағы мен үлкендігі бойынша Күн жүйесіндегі екінші ғаламшар. Құралсыз көзбен көруге жарқырауы 1-ші жұлдыздық шаманы береді.
| Сатурн қаз. Қоңырқай  | |||||||||||||||||||||
 станциясынан түсірілген Қоңырқай бейнесі | |||||||||||||||||||||
| Орбиталық сипаттамасы | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Перигелий | 1 353 572 956 км | ||||||||||||||||||||
| Афелий | |||||||||||||||||||||
| Үлкен жарты ось (a) | 1 433 449 370 км | ||||||||||||||||||||
| Айналудың сидерикалық кезеңі | 10 759,22 күн (29,46 жыл) | ||||||||||||||||||||
| Иілуі (i) | 2,485 240° | ||||||||||||||||||||
| Жоғарғы көтерілуші түйіннің бойлығы (Ω) | 113,642 811° | ||||||||||||||||||||
| Перицентрдің аргументі (ω) | 336,013 862° | ||||||||||||||||||||
| Серіктері |
| ||||||||||||||||||||
| Физикалық сипаттамасы | |||||||||||||||||||||
| Полюстік сығылысуы | 0,097 96 ± 0,000 18 | ||||||||||||||||||||
| Экваторлық радиусы | 60 268 ± 4 км | ||||||||||||||||||||
| Полюстік радиус | 54 364 ± 10 км | ||||||||||||||||||||
| Жазықтық ауданы (S) | 4,27×1010 км² | ||||||||||||||||||||
| Көлем (V) | 8,2713×1014 км³ | ||||||||||||||||||||
| Массасы (m) | 5,6846×1026 кг | ||||||||||||||||||||
| Орташа тығыздығы (ρ) | 0,687 г/см³ | ||||||||||||||||||||
| Экватордағы еркін түсу үдеуі (g) | 10,44 м/с² | ||||||||||||||||||||
| Екінші ғарыштық жылдамдық (v2) | 35,5 км/с | ||||||||||||||||||||
| Айналудың экваторлық жылдамдығы | 9,87 км/c | ||||||||||||||||||||
| Айналу периоды (T) | 10сағ 34мин 13с ± 2с | ||||||||||||||||||||
| Осьтің иілуі | 26,73° | ||||||||||||||||||||
| Солтүстік полюстің бейімделуі (δ) | 83,537° | ||||||||||||||||||||
| Альбедо | 0,342 () | ||||||||||||||||||||
| Көрінетін жұлдыздық шамасы | +1.47 дан −0.24 дейін | ||||||||||||||||||||
| Температура | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| 1 бара деңгейі |
| ||||||||||||||||||||
| 0,1 бара |
| ||||||||||||||||||||
| Атмосфера | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Тағы көріңіз: Портал:Астрономия | |||||||||||||||||||||
Қоңырқай Күннен 1429 млн км (9,58 а.б.) қашықтықта орналасқан. Күннен айналу уақыты - 29,46 жыл.
Қоңырқайдың 146 серігі бар және ең күрделі сақиналар құрылысы бар ғаламшар. Ең үлкен серігі – Титан. Титан - Күн жүйесіндегі Жерден басқа, бетінде сұйықтықтың тұрақты болуы дәлелденген жалғыз дене және тығыз атмосферасы бар планетаның жалғыз серігі.
Жалпы мағлұмат
Қоңырқай газды ғаламшарлардың қатарына жатады: ол газдардан тұрғандықтан қатты беті жоқ.
Ғаламшардың экваториалдық радиусы 60300 км тең, полярлық радиусы - 54000 км; Сатурн - Күн жүйесіндегі ең сопақ ғаламшар. Ғаламшардың массасы Жерден 90 есе асады, алайда Сатурнның орташа тығыздығы бар болғаны 0,69 г/см, бұндай шама оны Күн жүйесіндегі ең сирек атмосфералы ғаламшарлардың қатарына жатқызып қоймай, орташа тығыздығы судың тығыздығынан төмен ғаламшарына жатқызады.
Өз осінен Сатурн 10 сағат 39 минутта айналып өтеді.
Атмосфера
Сатурнның жоғарғы атмосферасының 90%-ы сутегінің және 7 пайызы гелийден тұрады. метанның, су буының, аммиактың және басқа газдардың қоспалары бар. Аммиак бұлттары Юпитерге қарағанда қоюырақ болады.
"Вояджердің" мәліметтері бойынша Сатурнда Күн жүйесіндегі ең күштер болады, құрылғылар жел ағымдарының 500 м\с болатынын көрсетті. Жел көбінесе шығыс бағыты бойынша жүреді (осьтік айналымына байланысты). Олардың күштері экваторға соқтығысқан кезде азаяды; экватордан алшақтаған сайын батыс атмосферлік ағымдар пайда бола бастайды. Кейбір мәліметтер бойынша, желдер бұлттардың жоғарғы қабатында соғып қана қоймай, ішке 2000 м бойлайды. Және де "" көрсетуі бойынша, оңтүстік және солтүстік жартышарлардағы желдер экваторға симметриялы түрде бойлайды. Симметриялық ағымдардың көзге көрінетін атмосфераның түбінде бір-біріне байланысты екендігі болжанады.
Сатурнның атмосферасында кейде аса күшті құйын түріндегі орнықты түзілулер пайда болады. Ұқсас объекттер Күн жүйесінің басқа да ғаламшарларында да байқалады (Юпитердегі , Нептундағы ). Ірі "" Сатурнның бетінде шамамен 30 жыл сайын көрінеді, соңғы рет ол Сатурн бетінде 1990 жыл жылы көрінген (одан кішігірім құйындар жиірек көрінеді).
Күні бүгінге шейін Сатурнның бетіндегі "" табиғаты белгісіз болып отыр. Бұл орнықты түзіліс ғаламшардың солтүстік полюсінде орналасқан, ұзындығы 25 мың. км, дұрыс алтыбұрыш түрінде.
Атмосферада күшті найзағайлар, , сутегінің ультракүлгін шашыратуы байқалады
Ішкі құрылысы
Сатурн атмосферасының түбінде қысым мен температура өсе түседі де, сутегі біртене-біртене сұйық түрге айналады. 30 мың. км тереңдікте сутегі метал түріне айналады (қысым 3 миллион атмосфераға жетеді). Металл сутегіндегі электротоктардың айналымы магниттік ортаны түзеді (Юпитерден біршама басым). Ғаламшардың ортасында ауыр заттардан тұратын массивті ядро бар.
Сатурнды зерттеу
Сатурн - Күн жүйесіндегі көзге Жерден көрінетін бес ғаламшарлардың бірі. Шарықтау шегінде Сатурнның жарығы бірінші жұлдыздық шамадан асады.
Сатурнды алғаш рет бақылаған Галилео Галилей ғаламшарды біркелкі аспан денесі емес, бір-біріне жанасатын үш дене деп, бұлар Сатурнның екі ірі серіктері деп болжам жасады. Екі жылдан кейін жасаған бақылауында серіктердің орнында болмауы оны таңдандырды.
1659 жылы өзінің одан қатты телескопымен қарап, серіктердің дене емес - жұқа және жалпақ сақина екенін және ғаламшарға тимей тұрғанын көрді. Және Гюйгенс Сатурнның ең үлкен серігі - Титанды ашты. 1675 жылдан бастап ғаламшарды зерттеуді бастады. Оның байқағаны, сақина аралары ашық екі сақинадан, ал ортасындаға анық көрінетін қуыс, яғни "" тұрады, және тағы бірнеше ірі серіктерді ашады.
1979 жылы "Пионер-11" құрылғысы алғашқы рет Сатурнның қасынан ұшып өтеді, оның артынан 1980 және 1981 жылдары "Вояджер-1" және "Вояджер-2" өтеді. Бұл құрылғылар алғашқы рет Сатурнның магниттік ортасын байқап, оның магнитосферасын зерттеді, Сатурн атмосферасындағы құйындарды байқады, сақиналардың анық (детальды) құрылысын алды және құрамын анықтады.
1990 жылдары Сатурнды, оның серіктерін және сақиналарын Хаббл телескопы зерттеді. Ұзақ бақылаулар "Пионер-11" және "Вояджер" құрылғыларының ғаламшарлардың қасынан бір өтіп кетіп, толық зерттелмей қалған көптеген жаңа мәліметтер әкелді. 1997 жылы Сатурнға құрылғысы ұшып, жеті жылдан кейін 2004 жылдың 1 шілдесінде Сатурн жүйесіне жетіп, ғаламшардың орбитасына енді. Кем дегенде 4 жылға созылатын бұл миссияның негізгі тапсырмалары болып сақиналардың құрылысы мен динамикасын зерттеу және атмосферасы мен магнитосферасының динамикасын зерттеу болып табылады. Одан басқа, арнайы "" зонды құрылғыдан ажырап, Қоңырқайдың серігі Титанға қонды.
Серіктері
2007 жылдың шілде айына Қоңырқайдың 60 серігі белгілі. Олардың 12-сі (1980), (1990), (2004—2007) миссияларының арқасында ашылған. Гюйгенс 2005 жылдың 14 қаңтарында Сатурнның ең үлкен серігі Титанның тығыз атмосферасын түсірді.
2006 жылы университетіндегі Дэвид Джуиттің басшылығындағы ғалымдар тобы Субару атты жапон телескопының көмегімен 9 серік ашқанын хабарлаған. Олардың барлығы иррегулярлы серіктерге жатады, олар созылға эллиптикалық орбитасымен ерекшеленеді, және болжам бойынша ғаламшарлармен қатар түзіліп, кейін олардың тартылыс күшімен тартылған. Джуиттің тобы 2004 жылдан бері барлығы 21 серік тапқан. Серіктердің ең үлкені - Титан. Ғалымдардың болжауы бойынша, бұл серіктегі орта біздің ғаламшарымыздың 4 миллиард жыл бұрынғы түріне, Жерде өмірдің жаңа туған кезіне ұқсас.
Сақиналары
Сатурн сақиналарын объект ретінде алғаш рет Галилео бірінші телескоптың көмегімен 1610 жылы ашқан болатын (осы және басқа да «астрономиялық» оқиғаларға қызығушылық танытатындарға Б.А. Воронцовтың көрнекті танымал кітабына жүгінуді ұсынамыз - Вельяминов «Ғалам туралы очерктер»). Қоңырқай Күн жүйесіндегі ең күрделі сақиналардың жүйесіне ие. Сақиналар жүйесінің шеттері экватордан 67 мың. және 121 мың. км қашықтықта орналасқан. Сақиналар үлкендігі бірнеше микроннан бастап, бірнеше ондаған метрге жететін бөлшектерден тұрады, олардың құрамдарында мұз, тас породалары, темір оксиді бар. Ортасында қуысы бар көптеген сақиналар белгілі, қуыстардың ең ірісі — .
Сақиналар құрылымы
Қуатты телескоптарда және Сатурн маңында ұшатын ғарыш станцияларының көмегімен бақылау сақиналар арасында үлкенді-кішілі «саңылаулардың» барын көрсетті. Олардың қалыптасуы мен сақталуы Сатурнның қалған «үлкен» спутниктерімен де, сақиналардың материалының гравитациялық өзара әрекеттесуімен де, сақинаның бар «саңылауларының» ішінде кішкентай «қойшы» серіктерінің болуымен қамтамасыз етіледі.
Қызықты мағлұмат
Қоңырқайдың қатты беті жоқ, оның орташа тығыздығы Күн жүйесіндегі ең төмен шама. Ғаламшар негізінен кеңістіктегі ең көп тараған сутегі және гелий элементтерінен тұрады. Демек, егер Қоңырқайды сидыра алатын гипотетикалық мұхитты елестетіп қарап, оның бетіне Қоңырқайды қойсақ, ол жүзіп жүрер еді!
Дереккөздер
- Courtney Seligman Rotation Period and Day Length (ағыл.). cseligman.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 тамыз 2011. Тексерілді, 31 шілде 2011.
- Л.В.Ксанфомалити. Парад планет.М.: Наука. Физматлит, 1997. стр.176. ISBN:5-02-015226-9
- Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.239.ISBN: 978-5-9221-0989-5
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Saturn kaz Қonyrkaj Kүnnen sanaganda altynshy salmagy men үlkendigi bojynsha Kүn zhүjesindegi ekinshi galamshar Қuralsyz kozben koruge zharkyrauy 1 shi zhuldyzdyk shamany beredi Saturn kaz Қonyrkajstanciyasynan tүsirilgen Қonyrkaj bejnesiOrbitalyk sipattamasyPerigelij1 353 572 956 km 9 048 a e Afelij1 513 325 783 km 10 116 a e Үlken zharty os a 1 433 449 370 km 9 582 a e Ajnaludyn siderikalyk kezeni10 759 22 kүn 29 46 zhyl Iilui i 2 485 240 5 51 kүn ekvatoryna kat Zhogargy koterilushi tүjinnin bojlygy W 113 642 811 Pericentrdin argumenti w 336 013 862 SerikteriFizikalyk sipattamasyPolyustik sygylysuy0 097 96 0 000 18Ekvatorlyk radiusy60 268 4 kmPolyustik radius54 364 10 kmZhazyktyk audany S 4 27 1010 km Kolem V 8 2713 1014 km Massasy m 5 6846 1026 kgOrtasha tygyzdygy r 0 687 g sm Ekvatordagy erkin tүsu үdeui g 10 44 m s Ekinshi garyshtyk zhyldamdyk v 2 35 5 km sAjnaludyn ekvatorlyk zhyldamdygy9 87 km cAjnalu periody T 10sag 34min 13s 2sOstin iilui26 73 Soltүstik polyustin bejimdelui d 83 537 Albedo0 342 0 47 Korinetin zhuldyzdyk shamasy 1 47 dan 0 24 dejinTemperatura min ort maks 1 bara dengeji134 K0 1 bara84 KAtmosferaҚuramy 96 Sutegi H2 3 Gelij 0 4 Metan 0 01 Ammiak 0 01 HD 0 000 7 EtanMuzdar AmmiaktylarSulylarAmonij gidrosulfidi NH4SH Tagy koriniz Portal Astronomiya Қonyrkaj Kүnnen 1429 mln km 9 58 a b kashyktykta ornalaskan Kүnnen ajnalu uakyty 29 46 zhyl Қonyrkajdyn 146 serigi bar zhәne en kүrdeli sakinalar kurylysy bar galamshar En үlken serigi Titan Titan Kүn zhүjesindegi Zherden baska betinde sujyktyktyn turakty boluy dәleldengen zhalgyz dene zhәne tygyz atmosferasy bar planetanyn zhalgyz serigi Zhalpy maglumatҚonyrkaj gazdy galamsharlardyn kataryna zhatady ol gazdardan turgandyktan katty beti zhok Ғalamshardyn ekvatorialdyk radiusy 60300 km ten polyarlyk radiusy 54000 km Saturn Kүn zhүjesindegi en sopak galamshar Ғalamshardyn massasy Zherden 90 ese asady alajda Saturnnyn ortasha tygyzdygy bar bolgany 0 69 g sm bundaj shama ony Kүn zhүjesindegi en sirek atmosferaly galamsharlardyn kataryna zhatkyzyp kojmaj ortasha tygyzdygy sudyn tygyzdygynan tomen galamsharyna zhatkyzady Saturnnyn ishki kurylysy Өz osinen Saturn 10 sagat 39 minutta ajnalyp otedi AtmosferaSaturnnyn zhogargy atmosferasynyn 90 y suteginin zhәne 7 pajyzy gelijden turady metannyn su buynyn ammiaktyn zhәne baska gazdardyn kospalary bar Ammiak bulttary Yupiterge karaganda koyuyrak bolady Voyadzherdin mәlimetteri bojynsha Saturnda Kүn zhүjesindegi en kүshter bolady kurylgylar zhel agymdarynyn 500 m s bolatynyn korsetti Zhel kobinese shygys bagyty bojynsha zhүredi ostik ajnalymyna bajlanysty Olardyn kүshteri ekvatorga soktygyskan kezde azayady ekvatordan alshaktagan sajyn batys atmosferlik agymdar pajda bola bastajdy Kejbir mәlimetter bojynsha zhelder bulttardyn zhogargy kabatynda sogyp kana kojmaj ishke 2000 m bojlajdy Zhәne de korsetui bojynsha ontүstik zhәne soltүstik zhartysharlardagy zhelder ekvatorga simmetriyaly tүrde bojlajdy Simmetriyalyk agymdardyn kozge korinetin atmosferanyn tүbinde bir birine bajlanysty ekendigi bolzhanady Saturnnyn atmosferasynda kejde asa kүshti kujyn tүrindegi ornykty tүziluler pajda bolady Ұksas obektter Kүn zhүjesinin baska da galamsharlarynda da bajkalady Yupiterdegi Neptundagy Iri Saturnnyn betinde shamamen 30 zhyl sajyn korinedi songy ret ol Saturn betinde 1990 zhyl zhyly koringen odan kishigirim kujyndar zhiirek korinedi Kүni bүginge shejin Saturnnyn betindegi tabigaty belgisiz bolyp otyr Bul ornykty tүzilis galamshardyn soltүstik polyusinde ornalaskan uzyndygy 25 myn km durys altyburysh tүrinde Atmosferada kүshti najzagajlar suteginin ultrakүlgin shashyratuy bajkaladyIshki kurylysySaturn atmosferasynyn tүbinde kysym men temperatura ose tүsedi de sutegi birtene birtene sujyk tүrge ajnalady 30 myn km terendikte sutegi metal tүrine ajnalady kysym 3 million atmosferaga zhetedi Metall sutegindegi elektrotoktardyn ajnalymy magnittik ortany tүzedi Yupiterden birshama basym Ғalamshardyn ortasynda auyr zattardan turatyn massivti yadro bar Saturndy zertteuSaturn Kүn zhүjesindegi kozge Zherden korinetin bes galamsharlardyn biri Sharyktau sheginde Saturnnyn zharygy birinshi zhuldyzdyk shamadan asady Saturndy algash ret bakylagan Galileo Galilej galamshardy birkelki aspan denesi emes bir birine zhanasatyn үsh dene dep bular Saturnnyn eki iri serikteri dep bolzham zhasady Eki zhyldan kejin zhasagan bakylauynda serikterdin ornynda bolmauy ony tandandyrdy 1659 zhyly ozinin odan katty teleskopymen karap serikterdin dene emes zhuka zhәne zhalpak sakina ekenin zhәne galamsharga timej turganyn kordi Zhәne Gyujgens Saturnnyn en үlken serigi Titandy ashty 1675 zhyldan bastap galamshardy zertteudi bastady Onyn bajkagany sakina aralary ashyk eki sakinadan al ortasyndaga anyk korinetin kuys yagni turady zhәne tagy birneshe iri serikterdi ashady 1979 zhyly Pioner 11 kurylgysy algashky ret Saturnnyn kasynan ushyp otedi onyn artynan 1980 zhәne 1981 zhyldary Voyadzher 1 zhәne Voyadzher 2 otedi Bul kurylgylar algashky ret Saturnnyn magnittik ortasyn bajkap onyn magnitosferasyn zerttedi Saturn atmosferasyndagy kujyndardy bajkady sakinalardyn anyk detaldy kurylysyn aldy zhәne kuramyn anyktady 1990 zhyldary Saturndy onyn serikterin zhәne sakinalaryn Habbl teleskopy zerttedi Ұzak bakylaular Pioner 11 zhәne Voyadzher kurylgylarynyn galamsharlardyn kasynan bir otip ketip tolyk zerttelmej kalgan koptegen zhana mәlimetter әkeldi 1997 zhyly Saturnga kurylgysy ushyp zheti zhyldan kejin 2004 zhyldyn 1 shildesinde Saturn zhүjesine zhetip galamshardyn orbitasyna endi Kem degende 4 zhylga sozylatyn bul missiyanyn negizgi tapsyrmalary bolyp sakinalardyn kurylysy men dinamikasyn zertteu zhәne atmosferasy men magnitosferasynyn dinamikasyn zertteu bolyp tabylady Odan baska arnajy zondy kurylgydan azhyrap Қonyrkajdyn serigi Titanga kondy Serikteri2007 zhyldyn shilde ajyna Қonyrkajdyn 60 serigi belgili Olardyn 12 si 1980 1990 2004 2007 missiyalarynyn arkasynda ashylgan Gyujgens 2005 zhyldyn 14 kantarynda Saturnnyn en үlken serigi Titannyn tygyz atmosferasyn tүsirdi 2006 zhyly universitetindegi Devid Dzhuittin basshylygyndagy galymdar toby Subaru atty zhapon teleskopynyn komegimen 9 serik ashkanyn habarlagan Olardyn barlygy irregulyarly serikterge zhatady olar sozylga elliptikalyk orbitasymen erekshelenedi zhәne bolzham bojynsha galamsharlarmen katar tүzilip kejin olardyn tartylys kүshimen tartylgan Dzhuittin toby 2004 zhyldan beri barlygy 21 serik tapkan Serikterdin en үlkeni Titan Ғalymdardyn bolzhauy bojynsha bul seriktegi orta bizdin galamsharymyzdyn 4 milliard zhyl buryngy tүrine Zherde omirdin zhana tugan kezine uksas SakinalarySaturn sakinalaryn obekt retinde algash ret Galileo birinshi teleskoptyn komegimen 1610 zhyly ashkan bolatyn osy zhәne baska da astronomiyalyk okigalarga kyzygushylyk tanytatyndarga B A Voroncovtyn kornekti tanymal kitabyna zhүginudi usynamyz Velyaminov Ғalam turaly ocherkter Қonyrkaj Kүn zhүjesindegi en kүrdeli sakinalardyn zhүjesine ie Sakinalar zhүjesinin shetteri ekvatordan 67 myn zhәne 121 myn km kashyktykta ornalaskan Sakinalar үlkendigi birneshe mikronnan bastap birneshe ondagan metrge zhetetin bolshekterden turady olardyn kuramdarynda muz tas porodalary temir oksidi bar Ortasynda kuysy bar koptegen sakinalar belgili kuystardyn en irisi Sakinalar kurylymy Қuatty teleskoptarda zhәne Saturn manynda ushatyn garysh stanciyalarynyn komegimen bakylau sakinalar arasynda үlkendi kishili sanylaulardyn baryn korsetti Olardyn kalyptasuy men saktaluy Saturnnyn kalgan үlken sputnikterimen de sakinalardyn materialynyn gravitaciyalyk ozara әrekettesuimen de sakinanyn bar sanylaularynyn ishinde kishkentaj kojshy serikterinin boluymen kamtamasyz etiledi Қyzykty maglumatҚonyrkajdyn katty beti zhok onyn ortasha tygyzdygy Kүn zhүjesindegi en tomen shama Ғalamshar negizinen kenistiktegi en kop taragan sutegi zhәne gelij elementterinen turady Demek eger Қonyrkajdy sidyra alatyn gipotetikalyk muhitty elestetip karap onyn betine Қonyrkajdy kojsak ol zhүzip zhүrer edi DerekkozderCourtney Seligman Rotation Period and Day Length agyl cseligman com Basty derekkozinen muragattalgan 11 tamyz 2011 Tekserildi 31 shilde 2011 L V Ksanfomaliti Parad planet M Nauka Fizmatlit 1997 str 176 ISBN 5 02 015226 9 Vladimir Surdin Solnechnaya sistema M FIZMATLIT 2008 ctr 239 ISBN 978 5 9221 0989 5