Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазақстанның энергетика жүйесі – электр энергиясы мен қуатын өндіру және электрмен жабдықтау жүйесі; ұлттық экономиканың өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымындағы маңызды сала әрі өнеркәсіптің басқа салаларын дамытудың басты базасы. Кеңестік билік дәуіріне дейінгі кезеңде өндіргіш күштердің даму деңгейі төмен болуы себепті оның энергет. базасы Қазақстанда тым кенже қалды. Деректер бойынша, қазақ жерінде барлық электр ст-лардың қуаты 2,5 мың кВт/сағ-тан аспаған, оларда жылына 1,3 млн. кВт/сағ электр қуаты өндірілген. Кен кәсіпорындарына қызмет көрсету үшін ұсақ локомобильді немесе екі тактілі мұнай электр ст-лары қолданылған. Успенск сияқты кеніштің барлық электр қуаты 32 кВт болған, ал зауытында 455 кВт-тан аспаған. Тек 6 қалада ғана қуаты шағын қалалық электр ст. болған. Қарағанды алабындағы таскөмір кенішінен алғаш көмір өндіру 1856 ж. басталғанымен Қазақстанда отын өнеркәсібі де нашар дамыды. 1917 жылға Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңде мұнда 1182 мың т көмір өндірілді. қоңыр көмір кенішін (1869 жылдан), Екібастұз тас көмір кенішін (1898 жылдан) және басқа кеніштерді қосқанда Қазақстанда төңкеріске дейінгі 67 жылда 1,6 млн. т көмір өндірілген. 1900 – 18 ж. Ембі мұнай кенішінен 1377 т мұнай, соның ішінде Доссор кенішінде (1911 жылдан) 1332 т мұнай өндірілген.
Кеңестік дәуірдің бас кезінде қабылданған ГОЭЛРО жоспарының (1920) елді электрлендірудегі экономика және саяси мәні зор болды. Бұл жоспардың Қазақстанға да тікелей қатысы бар. Онда Сібір т. ж. бойындағы ірі сауда-өнеркәсіп орталықтарының қатарында Петропавлды, Ертіс өз-нің бойындағы Павлодар ауданын бірінші кезекте, ал Дала өлкесін екінші кезекте электрлендіру, Павлодарда қуаты 15 мың кВт электр ст-н салу межеленген. Осы жоспарға сай 1925 ж. электр станциясының құрылысы басталып, 1928 жылдары мұнда мыс қорыту зауыты іске қосылды. Осы жылы Жоғарғы СЭС-і пайдалануға беріліп, соның негізінде Риддер қорғасын зауыты іске қосылды. ж. Доссорда мұнайдың 41,2%-ы, Мақатта 87,8%-ы электр қуатын қолдана отырып өндірілді. Осы жылдары мұнай оқпандарын бұрғылау және мұнайды барлау үшін КСРО-да тұңғыш рет электр қуаты қолданылды. Қазақстандағы отын-энергет. қорларды іздестіру жұмыстарының нәтижесінде көмір мен мұнайдың ірі кеніштері табылды. Қазбалы отын қорлары бойынша Қазақстан Кеңес Одағында екінші орынға шықты. Жалпы электр ст-лары қуатының артуына, электр қуатының өндірілуіне, экономиканы электрлендіру деңгейіне жасалған талдау негізінде кеңестік дәуірдегі Қазақстан электр энергетикасының даму жолын негізгі үш кезеңге бөлуге болады: бірінші кезең 1918 – 45 жылдарды қамтиды, бұл кезеңде сол уақыттың өлшемі бойынша ірі электр ст-лары салынып, алғашқы энергет. тораптар пайда болды. Екінші кезеңде (1946 – 58 ж.) аймақтық электр ст-ларында электр қуатын бір орталықтан өндіру күрт артты, алғашқы энергет. жүйелер құрылды. Үшінші кезеңде (1959 – 90 ж.) республиканың энергет. базасы жедел қарқынмен дамып, аймақтық энергет. жүйе қалыптасты. Сөйтіп, Қазақстан өзінің электр қуаты жөніндегі мұқтаждарын толық қамтамасыз ететін әрі оны өзге елдерге шығаратын ахуалға жетті. Бұл кезеңде Алматыда, Қарағандыда, Петропавлда, Жамбылда, Шымкентте, Павлодарда ірі аймақтық су электр ст-лары (АСЭС) салынды. Ертіс өз-нде Өскемен және Бұқтарма су электр ст-лары (СЭС), Іледе Қапшағай СЭС-і жұмыс істеді. Аса ірі Ақсу АСЭС-ы Екібастұз кенішінің арзан көмірін пайдаланды.
- 1990 жылы КСРО экономикасының құлдырауы қарсаңында республика электр ст-ларының қуаты 18 млн. кВт-тан асты, ал Қазақстанның жалпы электр энергиясын тұтынуы 104,8 млрд. кВт/сағатты құрады, оның 87,4 кВт/сағаты меншікті электр ст-ларында өндірілді. 1990 ж республикада 131,5 млн. т көмір, 25,5 млн. т мұнай мен газ конденсаты және 6,8 млрд. м3 газ өндірілді. Өндірілген көмір мен мұнайдың едәуір бөлігі республикадан тысқары шығарылды. 1990 ж. басқа елдерге 10 млн. т кокстелетін және 46,6 млн. т энергет. көмір (42,9%), 21 млн. т мұнай мен газ конденсаты (82,4%) шығарылды. Республиканың отын балансындағы газдың үлесі 15% болды. 1990 ж. республиканың ұлттық табысындағы үлесті энергия сыйымд. 1 сомға шаққанда 4,01 кг болды, мұның өзі өзге одақтас республикалармен салыстырғанда 28%-ға көп.
- Қазақстанның энергетика жүйесі 1991 жылдан дағдарысты жағдайды бастан кешірді. Республиканың қолданыстағы энергетикалық қуаты 1990 жылдың басында 17000 мВт-қа жуық болса, 1998 ж. ортасына қарай бұл қуат 10000 мВт-қа дейін қысқарды. 2000 жылдың қорытындысы бойынша электр қуатын тұтыну көрсеткіші 8560 мВт-қа дейін төмендеді. Қазақстан энергия өндіруші қуаттардың тапшылығы және артық электр қуаты бар аймақтардан оны жеткізе алатын электр желісінің жоқтығы себепті оңт. және батыс аймақтар үшін электр қуатын сырттан алды.
- Қазақстан Республикасының Үкіметі 1996 жылы электр энергетикасының қуат өндіруші және электр тораптары активтеріне мемлекеттік монополияны реформалау, сөйтіп электр қуатының бәсекелі рыногін жасау қажеттігі туралы шешім қабылдады. Осы мақсатта электр энергетикасын құрылымдық жағынан қайта құрудың үкіметтік бағдарламасы әзірленді. Бұл бағдарламаны іске асыру электр энергетикасының бәсекелі бөлігін (электр қуатын өндіру және оны тұтыну) табиғи монополистерден ажыратып алу (электр энергиясын беру және бөлу) қамтамасыз етілді. Ірі электр ст-лары (МАЭС) инвесторларға сатылды, ал аймақтық жылу электр станциялары () жергілікті басқару органдарының меншігіне берілді. 1120, 500 және 220 кВ кернеулі негізгі тораптардың активтері негізінде Электр тораптарын басқару жөніндегі Қазақстандық компания (“КЕGOC” ААҚ), 110 – 35, 6 – 10 және 0,4 кВ кернеулі аймақтық электр тораптары негізінде бөлу электр тораптық акцион. компаниялары (АЭК АҚ) құрылды. Бұл саланы одан әрі дамытудың жылдарға арналған бағдарламасында электр қуаты рыногін ұйымдастырудың мынадай үлгілері көзделді: ақырғы тұтынушыға жеткізілетін электр қуатының бағасы бойынша бәсеке; бірыңғай электр қуаты рыногінің екі деңгейде (көтерме сауда және бөлшек сауда) болуы; электр қуатымен сауда жасауды ұйымдастыру; рынок субъектілерінің аймақаралық (“КЕGOC” ААҚ), аймақтық және жергілікті (БЭК-тер) деңгейдегі тораптар бойынша электр қуатын тарату және бөлу қызметтерін көрсету жөнінде шарттар жасасу. Осы үлгінің енгізілуі екі жақты мерзімді келісімшарттар рыногін құруға мүмкіндік берді. Бір орталықтан диспетчерлік басқару жүйесі қайта құрылды, ол электр қуатын бәсекелі (электр қуатын өндіру мен тұтыну) және монополиялы (электр қуатын тарату және бөлу) бөліктерінің бөлінісі жағдайында жұмыс істеуге бейімделді, сондай-ақ, электр қуатының сапалық көрсеткіштері, атап айтқанда, электр тогының жиілігі жақсартылды.
Электр энергетикасы секторын реформалау бағдарламасын дәйектілікпен іске асыру нәтижесінде 2000 жылдан бастап оң өзгерістерге қол жеткізілді: екі жақты мерзімдік (форвардтық) келісімшарттар рыногі құрылып, жұмыс істей бастады. Қазақстанның электр энергетикасы секторының бастапқы экспорттық әлеуеті 2001 жылдың басында 500 – 1000 мВт деп бағаланды. Мыс., Екібастұз АЭС компаниясы 2001 жылдан Ресейге (Омбы қ-ның маңына) 300 мВт электр қуатын экспортқа шығара бастады. 2030 ж-ға дейін электр энергетикасын дамыту бағдарламасы шеңберінде Қазақстанның электр энергетикасы жөнінен тәуелсіздігін қамтамасыз етудің 2005 жылға дейінгі жоспары әзірленді.
Нарықтық экономика жағдайында электр энергетикасы секторындағы табиғи монополияның барлық құрылымдары уәкілетті орган (Энергетика және табиғи ресурстар мин.) тарапынан мемлекеттік бақылауға алынған. Электр қуатын тарату және бөлу жөніндегі тарифтерді Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттігі реттеп отырады. 2000 ж. 1 сәуірде Тарифтер жөніндегі бөлімшеаралық комиссия “КЕGOC” ААҚ-ның аймақаралық деңгейдегі электр тораптары бойынша электр қуатын тарату жөніндегі қызмет көрсетуіне арналған тарифті есептеудің жаңа әдістемесін қолданысқа енгізді.
Электр энергетикасы секторындағы реформаларды тереңдетудің 2000 жылдан басталған кезекті кезеңі Респ. электр қуатының көтерме сауда рыногін жетілдіру тұжырымдамасына негізделді. Бұл тұжырымдамаға сәйкес электр қуаты рыногінің Қазақстандық операторы құрылды, оған электр қуатын өндіру мен тұтыну процестерін нарықтық жолмен басқару міндеті жүктелген.
Қазақстан Республикасының электр энергетикасы секторын қайта құру негізінде электр энергетикасы нысандары түрлі меншік иелерінің қолына көшті: ірі электр ст-лары шет елдік компанияларға тиесілі, кернеуі 220 және одан жоғары кВ электр тораптарын басқару, диспетчерлеу, т.б. мәселелерді шешу міндеттері электр тораптарын басқару жөніндегі Қазақстандық компания – KEGOC-қа жүктелді; кернеуі 110 және одан төмен кВ электр тораптары бұрынғы энергетика жүйесі шеңберінде таратушы электр компанияларының басқаруында; электр қуатын өндірушілерден сатып алу және оны тұтынушыларға сату міндеті Электр қуаты рыногінің Қазақстандық операторына жүктелген.
Қазақстанда қазір энергет. өнімнің 2/3-сіне жуығы -терде, қалған бөлігі энергиясын СЭС-терде өндіріледі. Қазақстанның батыс аймағында энергетикалық шикізат көзі мұнай мен табиғи газ болғандықтан сұйық, газ тәрізді және аралас типті отынмен жұмыс істейтін ст-лар дамытылған. Шығыс және оңт. аймақтарда әзірге су қуатынан басқа меншікті энергет. көздері жоқ. Осыған байланысты оларда ядр. отын, тасымал мұнай, газ, көмір пайдаланылады. Электр қуатын тұтынудың есептік деңгейлеріне жасалған талдау 1990 жылдан бастап он жылдық кезеңде электр тұтыну көлемі жалпы респ. және солт., бат. аймақтар бойынша 2 есе дерлік, ал оңт. аймақ бойынша 3 есе дерлік кемігенін көрсетеді (қ. 1 – 2-кестелер).
Соңғы 2 – 3 жылда электр энергиясын тұтынудың азаю қарқынының баяулағаны байқалды, ал батыс аймақта ол өсе бастады. 2000 жылдың алғашқы жартысында республикада 27,4 млрд. кВт/сағ электр қуаты тұтынылған, мұның өзі 1999 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 7,2%-ға көп. Электр қуатын өндіру мен тұтыну көлемінің өсуі негізінен Батыс және Солтүстік аймақтарда (Павлодар-Екібастұз өңірінде) байқалды. Қазақстанның Оңтүстік аймағында (Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда облыстары) жеткілікті бастапқы энергет. қор жоқ болғандықтан оның электр энергетикасы тасып әкелінетін көмірге, сырттан әкелінетін газ бен мазутке негізделген. Бұл аймақтағы электр қуатының негізгі көздері – Жамбыл МАЭС-і, Шымкент ЖЭО-1, Алматы ЖЭО, Қапшағай СЭС-і. Мұндағы тапшылық Солт. Қазақстанның ОЭС-ы, 220 – 500 кВ электр тораптары бойынша Орта Азия республикаларынан әкелінетін электр қуаты есебінен өтеледі.
2000 жылы 15 маусымнан бастап Қазақстанның Бірыңғай энергет. жүйесінің (БЭЖ) Солт. бөлігінде Ресейдің БЭЖ-імен қатарласқан жұмыс қалпына келтірілді, ал 2000 ж. қыркүйектен Қазақстанның БЭЖ-і Ресей мен Орталық Азияның энергетикалық жүйесімен қатарлас жұмысқа көшірілді. Қазір Қазақстанның барлық облыстарында аймақтық электр тораптары компанияларымен қатар көптеген делдалдар (трейдерлер) тұтынушыларды электр қуатымен жабдықтайды. Қазақстанның электр тораптарының қазіргі құрылымында 1150, 500 және 220 кВ-тық кернеулі жоғары класты жүйе құраушы негізгі тораптардың ұзындығы тиісінше 1423 км, 5470 км және 17900 км. Аймақтық және жергілікті тораптардың көрсеткіштері мынадай: 110 кВ – 42000 км, 35 кВ – 61500 км, 6 – 10 кВ – 199400 км және 0,4 кВ – 115500 км. Республика экономиканың отын-энергет. қорының қажеттігін анықтау кезінде өнеркәсіптің түрлі салалары мен әлеум. аяда қуат үнемдейтін 100-ге жуық технол. мен шаралар ескерілді.
Қазақстан өзендерінің су энергетика әлеуеті 200 млрд. кВт/сағ, ал пайдалануға экон. тиімді су-энергия қоры 23 – 27 млрд. кВт/сағ деп бағаланды. Қазіргі кезде гидравлик. энергияның экон. әлеуетін пайдаға асыру деңгейі небәрі 20%-ды құрайды. Жел қуатын пайдалану, үшін Жоңғар қақпасы ауданында (100 – 110 млрд. кВт/сағ), Маңғыстау тауларында (100 – 140 млрд. кВт/сағ), т.б. аудандарда қолайлы жағдайлар бар. Оңтүстік Қазақстан, Алматы облыстарының аумағында негізінен жылытуға және ыстық сумен қамтамасыз етуге жарамды геотермиялы су қорлары анықталды. Жер асты суын пайдалану жылына 1 млн. т шартты отын үнемдеуге мүмкіндік береді. Республикада күн энергиясы мен биомассаның да белгілі бір әлеуеті бар. Энергияның мұндай әдеттен тыс көздерінің тех. әлеуеті 13 млрд. кВт/сағатқа бағаланып отыр, соның ішінде жылына 5000 – 6000 сағатты қамтамасыз ететін кепілді қуат – 380 мВт. Энергия өндірімі 1,9 – 2,3 млрд. кВт/сағ.
Пайдаланылған әдебиеттер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, V том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazakstannyn energetika zhүjesi elektr energiyasy men kuatyn ondiru zhәne elektrmen zhabdyktau zhүjesi ulttyk ekonomikanyn ondiristik zhәne әleumettik infrakurylymyndagy manyzdy sala әri onerkәsiptin baska salalaryn damytudyn basty bazasy Kenestik bilik dәuirine dejingi kezende ondirgish kүshterdin damu dengeji tomen boluy sebepti onyn energet bazasy Қazakstanda tym kenzhe kaldy Derekter bojynsha kazak zherinde barlyk elektr st lardyn kuaty 2 5 myn kVt sag tan aspagan olarda zhylyna 1 3 mln kVt sag elektr kuaty ondirilgen Ken kәsiporyndaryna kyzmet korsetu үshin usak lokomobildi nemese eki taktili munaj elektr st lary koldanylgan Uspensk siyakty kenishtin barlyk elektr kuaty 32 kVt bolgan al zauytynda 455 kVt tan aspagan Tek 6 kalada gana kuaty shagyn kalalyk elektr st bolgan Қaragandy alabyndagy taskomir kenishinen algash komir ondiru 1856 zh bastalganymen Қazakstanda otyn onerkәsibi de nashar damydy 1917 zhylga Қazan tonkerisine dejingi kezende munda 1182 myn t komir ondirildi konyr komir kenishin 1869 zhyldan Ekibastuz tas komir kenishin 1898 zhyldan zhәne baska kenishterdi koskanda Қazakstanda tonkeriske dejingi 67 zhylda 1 6 mln t komir ondirilgen 1900 18 zh Embi munaj kenishinen 1377 t munaj sonyn ishinde Dossor kenishinde 1911 zhyldan 1332 t munaj ondirilgen Kenestik dәuirdin bas kezinde kabyldangan GOELRO zhosparynyn 1920 eldi elektrlendirudegi ekonomika zhәne sayasi mәni zor boldy Bul zhospardyn Қazakstanga da tikelej katysy bar Onda Sibir t zh bojyndagy iri sauda onerkәsip ortalyktarynyn katarynda Petropavldy Ertis oz nin bojyndagy Pavlodar audanyn birinshi kezekte al Dala olkesin ekinshi kezekte elektrlendiru Pavlodarda kuaty 15 myn kVt elektr st n salu mezhelengen Osy zhosparga saj 1925 zh elektr stanciyasynyn kurylysy bastalyp 1928 zhyldary munda mys korytu zauyty iske kosyldy Osy zhyly Zhogargy SES i pajdalanuga berilip sonyn negizinde Ridder korgasyn zauyty iske kosyldy zh Dossorda munajdyn 41 2 y Makatta 87 8 y elektr kuatyn koldana otyryp ondirildi Osy zhyldary munaj okpandaryn burgylau zhәne munajdy barlau үshin KSRO da tungysh ret elektr kuaty koldanyldy Қazakstandagy otyn energet korlardy izdestiru zhumystarynyn nәtizhesinde komir men munajdyn iri kenishteri tabyldy Қazbaly otyn korlary bojynsha Қazakstan Kenes Odagynda ekinshi orynga shykty Zhalpy elektr st lary kuatynyn artuyna elektr kuatynyn ondiriluine ekonomikany elektrlendiru dengejine zhasalgan taldau negizinde kenestik dәuirdegi Қazakstan elektr energetikasynyn damu zholyn negizgi үsh kezenge boluge bolady birinshi kezen 1918 45 zhyldardy kamtidy bul kezende sol uakyttyn olshemi bojynsha iri elektr st lary salynyp algashky energet toraptar pajda boldy Ekinshi kezende 1946 58 zh ajmaktyk elektr st larynda elektr kuatyn bir ortalyktan ondiru kүrt artty algashky energet zhүjeler kuryldy Үshinshi kezende 1959 90 zh respublikanyn energet bazasy zhedel karkynmen damyp ajmaktyk energet zhүje kalyptasty Sojtip Қazakstan ozinin elektr kuaty zhonindegi muktazhdaryn tolyk kamtamasyz etetin әri ony ozge elderge shygaratyn ahualga zhetti Bul kezende Almatyda Қaragandyda Petropavlda Zhambylda Shymkentte Pavlodarda iri ajmaktyk su elektr st lary ASES salyndy Ertis oz nde Өskemen zhәne Buktarma su elektr st lary SES Ilede Қapshagaj SES i zhumys istedi Asa iri Aksu ASES y Ekibastuz kenishinin arzan komirin pajdalandy 1990 zhyly KSRO ekonomikasynyn kuldyrauy karsanynda respublika elektr st larynyn kuaty 18 mln kVt tan asty al Қazakstannyn zhalpy elektr energiyasyn tutynuy 104 8 mlrd kVt sagatty kurady onyn 87 4 kVt sagaty menshikti elektr st larynda ondirildi 1990 zh respublikada 131 5 mln t komir 25 5 mln t munaj men gaz kondensaty zhәne 6 8 mlrd m3 gaz ondirildi Өndirilgen komir men munajdyn edәuir boligi respublikadan tyskary shygaryldy 1990 zh baska elderge 10 mln t koksteletin zhәne 46 6 mln t energet komir 42 9 21 mln t munaj men gaz kondensaty 82 4 shygaryldy Respublikanyn otyn balansyndagy gazdyn үlesi 15 boldy 1990 zh respublikanyn ulttyk tabysyndagy үlesti energiya syjymd 1 somga shakkanda 4 01 kg boldy munyn ozi ozge odaktas respublikalarmen salystyrganda 28 ga kop Қazakstannyn energetika zhүjesi 1991 zhyldan dagdarysty zhagdajdy bastan keshirdi Respublikanyn koldanystagy energetikalyk kuaty 1990 zhyldyn basynda 17000 mVt ka zhuyk bolsa 1998 zh ortasyna karaj bul kuat 10000 mVt ka dejin kyskardy 2000 zhyldyn korytyndysy bojynsha elektr kuatyn tutynu korsetkishi 8560 mVt ka dejin tomendedi Қazakstan energiya ondirushi kuattardyn tapshylygy zhәne artyk elektr kuaty bar ajmaktardan ony zhetkize alatyn elektr zhelisinin zhoktygy sebepti ont zhәne batys ajmaktar үshin elektr kuatyn syrttan aldy Қazakstan Respublikasynyn Үkimeti 1996 zhyly elektr energetikasynyn kuat ondirushi zhәne elektr toraptary aktivterine memlekettik monopoliyany reformalau sojtip elektr kuatynyn bәsekeli rynogin zhasau kazhettigi turaly sheshim kabyldady Osy maksatta elektr energetikasyn kurylymdyk zhagynan kajta kurudyn үkimettik bagdarlamasy әzirlendi Bul bagdarlamany iske asyru elektr energetikasynyn bәsekeli boligin elektr kuatyn ondiru zhәne ony tutynu tabigi monopolisterden azhyratyp alu elektr energiyasyn beru zhәne bolu kamtamasyz etildi Iri elektr st lary MAES investorlarga satyldy al ajmaktyk zhylu elektr stanciyalary zhergilikti baskaru organdarynyn menshigine berildi 1120 500 zhәne 220 kV kerneuli negizgi toraptardyn aktivteri negizinde Elektr toraptaryn baskaru zhonindegi Қazakstandyk kompaniya KEGOC AAҚ 110 35 6 10 zhәne 0 4 kV kerneuli ajmaktyk elektr toraptary negizinde bolu elektr toraptyk akcion kompaniyalary AEK AҚ kuryldy Bul salany odan әri damytudyn zhyldarga arnalgan bagdarlamasynda elektr kuaty rynogin ujymdastyrudyn mynadaj үlgileri kozdeldi akyrgy tutynushyga zhetkiziletin elektr kuatynyn bagasy bojynsha bәseke biryngaj elektr kuaty rynoginin eki dengejde koterme sauda zhәne bolshek sauda boluy elektr kuatymen sauda zhasaudy ujymdastyru rynok subektilerinin ajmakaralyk KEGOC AAҚ ajmaktyk zhәne zhergilikti BEK ter dengejdegi toraptar bojynsha elektr kuatyn taratu zhәne bolu kyzmetterin korsetu zhoninde sharttar zhasasu Osy үlginin engizilui eki zhakty merzimdi kelisimsharttar rynogin kuruga mүmkindik berdi Bir ortalyktan dispetcherlik baskaru zhүjesi kajta kuryldy ol elektr kuatyn bәsekeli elektr kuatyn ondiru men tutynu zhәne monopoliyaly elektr kuatyn taratu zhәne bolu bolikterinin bolinisi zhagdajynda zhumys isteuge bejimdeldi sondaj ak elektr kuatynyn sapalyk korsetkishteri atap ajtkanda elektr togynyn zhiiligi zhaksartyldy Elektr energetikasy sektoryn reformalau bagdarlamasyn dәjektilikpen iske asyru nәtizhesinde 2000 zhyldan bastap on ozgeristerge kol zhetkizildi eki zhakty merzimdik forvardtyk kelisimsharttar rynogi kurylyp zhumys istej bastady Қazakstannyn elektr energetikasy sektorynyn bastapky eksporttyk әleueti 2001 zhyldyn basynda 500 1000 mVt dep bagalandy Mys Ekibastuz AES kompaniyasy 2001 zhyldan Resejge Omby k nyn manyna 300 mVt elektr kuatyn eksportka shygara bastady 2030 zh ga dejin elektr energetikasyn damytu bagdarlamasy shenberinde Қazakstannyn elektr energetikasy zhoninen tәuelsizdigin kamtamasyz etudin 2005 zhylga dejingi zhospary әzirlendi Naryktyk ekonomika zhagdajynda elektr energetikasy sektoryndagy tabigi monopoliyanyn barlyk kurylymdary uәkiletti organ Energetika zhәne tabigi resurstar min tarapynan memlekettik bakylauga alyngan Elektr kuatyn taratu zhәne bolu zhonindegi tarifterdi Қazakstan Respublikasynyn Tabigi monopoliyalardy retteu zhәne bәsekelestikti korgau zhonindegi agenttigi rettep otyrady 2000 zh 1 sәuirde Tarifter zhonindegi bolimshearalyk komissiya KEGOC AAҚ nyn ajmakaralyk dengejdegi elektr toraptary bojynsha elektr kuatyn taratu zhonindegi kyzmet korsetuine arnalgan tarifti esepteudin zhana әdistemesin koldanyska engizdi Elektr energetikasy sektoryndagy reformalardy terendetudin 2000 zhyldan bastalgan kezekti kezeni Resp elektr kuatynyn koterme sauda rynogin zhetildiru tuzhyrymdamasyna negizdeldi Bul tuzhyrymdamaga sәjkes elektr kuaty rynoginin Қazakstandyk operatory kuryldy ogan elektr kuatyn ondiru men tutynu procesterin naryktyk zholmen baskaru mindeti zhүktelgen Қazakstan Respublikasynyn elektr energetikasy sektoryn kajta kuru negizinde elektr energetikasy nysandary tүrli menshik ielerinin kolyna koshti iri elektr st lary shet eldik kompaniyalarga tiesili kerneui 220 zhәne odan zhogary kV elektr toraptaryn baskaru dispetcherleu t b mәselelerdi sheshu mindetteri elektr toraptaryn baskaru zhonindegi Қazakstandyk kompaniya KEGOC ka zhүkteldi kerneui 110 zhәne odan tomen kV elektr toraptary buryngy energetika zhүjesi shenberinde taratushy elektr kompaniyalarynyn baskaruynda elektr kuatyn ondirushilerden satyp alu zhәne ony tutynushylarga satu mindeti Elektr kuaty rynoginin Қazakstandyk operatoryna zhүktelgen Қazakstanda kazir energet onimnin 2 3 sine zhuygy terde kalgan boligi energiyasyn SES terde ondiriledi Қazakstannyn batys ajmagynda energetikalyk shikizat kozi munaj men tabigi gaz bolgandyktan sujyk gaz tәrizdi zhәne aralas tipti otynmen zhumys istejtin st lar damytylgan Shygys zhәne ont ajmaktarda әzirge su kuatynan baska menshikti energet kozderi zhok Osygan bajlanysty olarda yadr otyn tasymal munaj gaz komir pajdalanylady Elektr kuatyn tutynudyn eseptik dengejlerine zhasalgan taldau 1990 zhyldan bastap on zhyldyk kezende elektr tutynu kolemi zhalpy resp zhәne solt bat ajmaktar bojynsha 2 ese derlik al ont ajmak bojynsha 3 ese derlik kemigenin korsetedi k 1 2 kesteler Songy 2 3 zhylda elektr energiyasyn tutynudyn azayu karkynynyn bayaulagany bajkaldy al batys ajmakta ol ose bastady 2000 zhyldyn algashky zhartysynda respublikada 27 4 mlrd kVt sag elektr kuaty tutynylgan munyn ozi 1999 zhyldyn osy kezenimen salystyrganda 7 2 ga kop Elektr kuatyn ondiru men tutynu koleminin osui negizinen Batys zhәne Soltүstik ajmaktarda Pavlodar Ekibastuz onirinde bajkaldy Қazakstannyn Ontүstik ajmagynda Almaty Ontүstik Қazakstan Zhambyl Қyzylorda oblystary zhetkilikti bastapky energet kor zhok bolgandyktan onyn elektr energetikasy tasyp әkelinetin komirge syrttan әkelinetin gaz ben mazutke negizdelgen Bul ajmaktagy elektr kuatynyn negizgi kozderi Zhambyl MAES i Shymkent ZhEO 1 Almaty ZhEO Қapshagaj SES i Mundagy tapshylyk Solt Қazakstannyn OES y 220 500 kV elektr toraptary bojynsha Orta Aziya respublikalarynan әkelinetin elektr kuaty esebinen oteledi 2000 zhyly 15 mausymnan bastap Қazakstannyn Biryngaj energet zhүjesinin BEZh Solt boliginde Resejdin BEZh imen katarlaskan zhumys kalpyna keltirildi al 2000 zh kyrkүjekten Қazakstannyn BEZh i Resej men Ortalyk Aziyanyn energetikalyk zhүjesimen katarlas zhumyska koshirildi Қazir Қazakstannyn barlyk oblystarynda ajmaktyk elektr toraptary kompaniyalarymen katar koptegen deldaldar trejderler tutynushylardy elektr kuatymen zhabdyktajdy Қazakstannyn elektr toraptarynyn kazirgi kurylymynda 1150 500 zhәne 220 kV tyk kerneuli zhogary klasty zhүje kuraushy negizgi toraptardyn uzyndygy tiisinshe 1423 km 5470 km zhәne 17900 km Ajmaktyk zhәne zhergilikti toraptardyn korsetkishteri mynadaj 110 kV 42000 km 35 kV 61500 km 6 10 kV 199400 km zhәne 0 4 kV 115500 km Respublika ekonomikanyn otyn energet korynyn kazhettigin anyktau kezinde onerkәsiptin tүrli salalary men әleum ayada kuat үnemdejtin 100 ge zhuyk tehnol men sharalar eskerildi Қazakstan ozenderinin su energetika әleueti 200 mlrd kVt sag al pajdalanuga ekon tiimdi su energiya kory 23 27 mlrd kVt sag dep bagalandy Қazirgi kezde gidravlik energiyanyn ekon әleuetin pajdaga asyru dengeji nebәri 20 dy kurajdy Zhel kuatyn pajdalanu үshin Zhongar kakpasy audanynda 100 110 mlrd kVt sag Mangystau taularynda 100 140 mlrd kVt sag t b audandarda kolajly zhagdajlar bar Ontүstik Қazakstan Almaty oblystarynyn aumagynda negizinen zhylytuga zhәne ystyk sumen kamtamasyz etuge zharamdy geotermiyaly su korlary anyktaldy Zher asty suyn pajdalanu zhylyna 1 mln t shartty otyn үnemdeuge mүmkindik beredi Respublikada kүn energiyasy men biomassanyn da belgili bir әleueti bar Energiyanyn mundaj әdetten tys kozderinin teh әleueti 13 mlrd kVt sagatka bagalanyp otyr sonyn ishinde zhylyna 5000 6000 sagatty kamtamasyz etetin kepildi kuat 380 mVt Energiya ondirimi 1 9 2 3 mlrd kVt sag Pajdalanylgan әdebietter Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 V tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet