Шәңкі Меңдекеұлының өмірбаяны
Шәңкі Меңдекеұлы (1811, қазіргі Қостанай облысы Урицкий ауданы — 1884/90, сонда) — би, батыр. Тегі — Орта жүз арғын ішінде қанжығалы руынан. Әкесі Меңдеке өз дәуірінде айтулы батырлардың бірі болған. Шәңкі жастайынан ескіше білім алып, сауатын ашты. Есейген кезінде шиеленісті мәселелерге белсене араласып, есімі Орта жүзге кеңінен тараған. Шәңкінің әділдік, тапқырлық, шешендік өнеріне риза болған ел оны “Тәте” деп атап кеткен. Шәңкі қыпшақ елінде , , атығайда , Әшім билермен, керей елінде бимен, Ерейменде Саққұлақ бимен, Баянауылда Шоң, Шорман билермен, арғын Сайдалының Аққошқарымен, бағаналы елінде Сандыбайдың Ердені, Дүзендерімен, Торғайда Бірімжан, билермен, Шыңғыс сұлтанмен, т.б. тығыз байланыс, ынтымақта болған. Оның көптеген қанатты сөздері ел аузында сақталған. Бейіті Бозшакөл жағалауындағы қорымда, басына құлпытас орнатылған.
Шәңкі Меңдекеұлы туралы әңгімелер
Шәңкі Меңдекеұлы туралы әңгіме
Шәңкі жастайынан ескіше оқыған, , ізденгіш би болған. Бұл жағына келгенде ол би ағасы Саққұлақтан көп алғаны байқалады. Сол Саққұлақ шешен Шәңкінің алғырлық, шешендігі жөнінде былай дейді. "Меңдекеңнің Шәңкісі халық алдында сөйлесе, тыңдаушыларын тамсандырмай қоймайтын, мазмұнды сөздеріне күлкі араластырып, сүйкімді қоңыр, сәл қырылдақ даусымен есіліп бір кеткенде жұрттың бәрі оның аузына қарап қалушы еді. Бұндай шешендік қасиет мен білетін ешкімде жоқ. Тек Шәңкінің өзіне ғана тән шешендік.
- деп Шәңкіге арнап ойын түйген Саққұлақ би.
Кезінде Шәңкі би үлкенді-кішілі ел арасындағы дау-дамайға көп қатысып, талай-талай әділ билік айтқан. Сол айтқан шешендік сөздердің кейбірі осы күнге дейін ел аузында жүр.
Шәңкі Меңдекеұлы туралы әңгіме
Атығай елінін атақты биі Зілқараның асында қызмет етіп, қонақтардың қолдарына су құйып жүрген бала Шәңкі сүрініп жығылғанда, оны келемеждеп "олжаңнан маған да" деп күлген Мама биге Шәңкі табан астында:
- Таңның таң екенін кім біледі,
- Сарғайып барып атпаса,
- Күннің күн екенін кім біледі,
- Қызарып барып батласа.
- Орданың орда екенін кім біледі,
- Мен сияқты күтуші,
- Жығылып-сүрініп жатпаса.
- Иттің ит екенін кім біледі,
- Жығылып жатқан баланы,
- Тақымынан қаппаса, -
деп асқақтап отырған шонжардың аузын аштырмай тастапты.
Шәңкі Меңдекеұлы туралы әңгіме
Шәңкінің әділдік, , шешендік өнеріне болған ел оны бұдан былай "тәте" деп атап кеткен.
Тәтенің бітірген даулары толып жатыр. Әділік пен адалдықты өмір бойы жақтап өткен би бір сөзінде:
деген пәлсапалық ой қалдырған екен.
Дереккөздер
- Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Сілтемелер
- Қазақ Энциклопедиясы, 9 том.
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shәnki Mendekeulynyn omirbayanyShәnki Mendekeuly 1811 kazirgi Қostanaj oblysy Urickij audany 1884 90 sonda bi batyr Tegi Orta zhүz argyn ishinde kanzhygaly ruynan Әkesi Mendeke oz dәuirinde ajtuly batyrlardyn biri bolgan Shәnki zhastajynan eskishe bilim alyp sauatyn ashty Esejgen kezinde shielenisti mәselelerge belsene aralasyp esimi Orta zhүzge keninen taragan Shәnkinin әdildik tapkyrlyk sheshendik onerine riza bolgan el ony Tәte dep atap ketken Shәnki kypshak elinde atygajda Әshim bilermen kerej elinde bimen Erejmende Sakkulak bimen Bayanauylda Shon Shorman bilermen argyn Sajdalynyn Akkoshkarymen baganaly elinde Sandybajdyn Erdeni Dүzenderimen Torgajda Birimzhan bilermen Shyngys sultanmen t b tygyz bajlanys yntymakta bolgan Onyn koptegen kanatty sozderi el auzynda saktalgan Bejiti Bozshakol zhagalauyndagy korymda basyna kulpytas ornatylgan Shәnki Mendekeuly turaly әngimelerShәnki Mendekeuly turaly әngime Shәnki zhastajynan eskishe okygan izdengish bi bolgan Bul zhagyna kelgende ol bi agasy Sakkulaktan kop algany bajkalady Sol Sakkulak sheshen Shәnkinin algyrlyk sheshendigi zhoninde bylaj dejdi Mendekennin Shәnkisi halyk aldynda sojlese tyndaushylaryn tamsandyrmaj kojmajtyn mazmundy sozderine kүlki aralastyryp sүjkimdi konyr sәl kyryldak dausymen esilip bir ketkende zhurttyn bәri onyn auzyna karap kalushy edi Bundaj sheshendik kasiet men biletin eshkimde zhok Tek Shәnkinin ozine gana tәn sheshendik El kyzygyn kormese Ishte zhatkan altynnan ne pajda aryn bolmasa Akylynnyn koptiginen ne pajda Tiri kүninde taratyp bak sozindi Mynnan bireu uksa da umyttyrmas ozindi dd dd dd dd dep Shәnkige arnap ojyn tүjgen Sakkulak bi Kezinde Shәnki bi үlkendi kishili el arasyndagy dau damajga kop katysyp talaj talaj әdil bilik ajtkan Sol ajtkan sheshendik sozderdin kejbiri osy kүnge dejin el auzynda zhүr Shәnki Mendekeuly turaly әngime Atygaj elinin atakty bii Zilkaranyn asynda kyzmet etip konaktardyn koldaryna su kujyp zhүrgen bala Shәnki sүrinip zhygylganda ony kelemezhdep olzhannan magan da dep kүlgen Mama bige Shәnki taban astynda Tannyn tan ekenin kim biledi Sargajyp baryp atpasa Kүnnin kүn ekenin kim biledi Қyzaryp baryp batlasa Ordanyn orda ekenin kim biledi Men siyakty kүtushi Zhygylyp sүrinip zhatpasa Ittin it ekenin kim biledi Zhygylyp zhatkan balany Takymynan kappasa dd dep askaktap otyrgan shonzhardyn auzyn ashtyrmaj tastapty Shәnki Mendekeuly turaly әngime Shәnkinin әdildik sheshendik onerine bolgan el ony budan bylaj tәte dep atap ketken Tәtenin bitirgen daulary tolyp zhatyr Әdilik pen adaldykty omir bojy zhaktap otken bi bir sozinde Bilgenge sozim som altyn Bilmegenge aram as Dүniege mashkul adam Sozindi tyndauga da zharamas Soz zhinagan altyn kazushy Nadanga ajtyp sozdi Қor kyluga zharamas Teniz basy bul akty Sol bulak tasymaj Ajdyndarga su tolmas Ataly soz togyz kabat korganyn Soz bilmegenge ala tәndi zhalanash dd degen pәlsapalyk oj kaldyrgan eken DerekkozderDalanyn dara dilmarlary Almaty ZhShS Қazakstan baspa үji 2001 592 bet ISBN 5 7667 5647Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet SiltemelerҚazak Enciklopediyasy 9 tom Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet