Тукулер халь пуларен тукулор токолор тороббе Батыс Африкадағы халық фулбе қауымдастығының бөлігі Олар негізінен Сенегалд

Тукулер (халь-пуларен, тукулор, токолор, тороббе) — Батыс Африкадағы халық, фулбе қауымдастығының бөлігі. Олар негізінен Сенегалдың солтүстігінде (1,1 млн. адам) және Мавританияның оңтүстік-батысында (200 мыңнан астам адам – 2016, бағалау) Сенегал өзенінің төменгі ағысының бойында тұрады. 200 мыңнан астам адам Малидің оңтүстік-батысында, сондай-ақ Гвинеяда (30 мың адам), Гамбияда (20 мың адам) және Гвинея-Бисауда (5 мың адам) қонстанған.

Бүкіл халықтың саны
Тукулер
халь-пуларен, тукулор, токолор, тороббе

1,6 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Сенегал	1,1 млн.
Мавритания	200 000
Мали	200 000
Гвинея	30 000
Гамбия	20 000
Гвинея-Бисау	5 000
Тілдері
, араб тілі
Діні
суннизм

Тілі

Тілі - , диалектісі популар. Жазуы латын әліпбиіне негізделген. Араб тілі де кең тараған, көптеген сенегалдық тукулерлер сөйлейді.

Діні

Сенушілердің діни байланысы: сүнниттік мұсылмандар.

Тарихы

Тукулер мен серер халқының ауызша аңызы бойынша тукулер серер ұрпақтары мен фулалардың арғы бабалары болып табылады. Бұл дәстүрді көптеген ғалымдар қолдайды. Тукулер халқы тамыры 5 ғасырдан бастау алатын Текрур ұйымдасқан патшалықта, Сенегал өзенінің аймағында бұрыннан мекендеген. Олар 10-18 ғасырлар аралығында патшалықтың бір бөлігі болды, бірақ оларды тукулер емес басқа этникалық топтардың билеушілері басқарды. 18 ғасырда Тукулер империясы пайда болды, ол 19 ғасырда ислам көшбасшысы Эль-Хадж Омардың басшылығымен өз ықпалының шыңына жетті. Омар 1797 жылы тукулер отбасында дүниеге келген. 1827 жылы Меккеге барған сапарында «Қара Африка халифасы» деп аталды.

Эль-Хадж Омар Тукулер империясы 19 ғасырда Фута Тородан жаңа аймақтарға (қызыл) кеңейді. Омар 1845 жылы Сенегалға қайтып оралды, ол жерде тукулер халқы арасында исламды уағыздай бастады. Еуропадан қару алып, содан кейін 1854 жылы мұсылман емес этникалық топтарға және адасқан мұсылмандарға қарсы Исламның қасиетті соғысын жалғастыру үшін Тукулерлерді жұмылдырды. Тукулер әскерлері табысқа жетіп, Тукулер империясы өсті және келесі он жыл ішінде Сенегалдан Малидің көп бөлігіне тарады. Оның ұлы Мұстафа 1864-1870 жылдар аралығында бұл империяны және Теукулер халқын басқарды, одан кейін Омардың Ахмаду Секу атты екінші ұлы болды. Ахмаду Секудың билігі, Галлиени мен Жоффре штаты, мандинка халқы мен бамбара халқына қатысты «Тукулер-мұсылман деспоты» болды. Империя 1880 жылдары фулани, туарег және мурлар тукулерлерге шабуыл жасағанда күйреді және аймақ жергілікті Тукулер жетекшілері арасындағы азаматтық соғысқа оранды. 1891 жылы француз отаршылдық күштері аймаққа басып кірген кезде империя ыдырады.

Кәсібі

Тукулердің негізгі дәстүрлі кәсібі - қол атқарылатын егіншілік (тары, құмай), негізінен Сенегал алқабының құнарлы су басқан жерлерінде. Түкүлер мал бағып, тек ерекше жағдайларда ғана етке сояды, малдың бір бөлігі қала базарларында сатылады. Балық аулау маңызды орын алады. Дәстүрлі қолөнерден – тоқу, тері өңдеу, металл және ағаш өңдеу, зергерлік бұйымдар жасау дамыған.

Тұрмыс салты

Тукулер таптық-касталық бөлінді: азат адамдарға, қолөнершілерге және құлдарға. Негізгі әлеуметтік-экономикалық бірлік – көбінесе көп әйелді болып табылатын үлкен патриархалдық отбасы. Бір немесе бірнеше ауылда тұратын бірнеше көп балалы отбасылар туыстық топ құрып, ортақ атқа ие және ортақ меншікке иелік етеді. Тауарлы егіншіліктің дамуымен үлкен отбасылар көбінесе шағын отбасыларға бөлінді.

Тукулердің дәстүрлі үйлері - едені топырақ, шатыры сабанмен жабылған конус тәрізді, дөңгелек саман үйшіктер.

Ерлер киімі - көбінесе ұзын, кең көйлек пен шалбар, әйелдер киімі - еуропалық стильдегі күрте немесе көйлек.

Тамағы негізінен өсімдік тектес тағамдар: ботқа, бұқтырылған ет, картоп пюресі, сүт, балық, кейде ет қосылған құмай.

Дереккөздер

Современная энциклопедия - тукулер http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/tukuler
Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4218972
Современная энциклопедия ТУКУЛЕР https://rus-modern-enc.slovaronline.com/11604-%D0%A2%D0%A3%D0%9A%D0%A3%D0%9B%D0%95%D0%A0
Значение слова ТУКУЛЕР в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1832452.html
Люди тукулёров - Toucouleur people https://ru.wikibrief.org/wiki/Toucouleur_people
Народы и культуры Тукулер https://travel-journal.ru/ethno/46/1371/(қолжетпейтін сілтеме)
народы мира / Тукулер http://www.etnolog.ru/people.php?id=TUKL

[1] Современная энциклопедия - тукулер http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/tukuler

[2] Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4218972

[3] Современная энциклопедия ТУКУЛЕР https://rus-modern-enc.slovaronline.com/11604-%D0%A2%D0%A3%D0%9A%D0%A3%D0%9B%D0%95%D0%A0

[4] Значение слова ТУКУЛЕР в Энциклопедическом словарике https://slovar.cc/enc/slovarik/1832452.html

[5] Люди тукулёров - Toucouleur people https://ru.wikibrief.org/wiki/Toucouleur_people

[6] Народы и культуры Тукулер https://travel-journal.ru/ethno/46/1371/(қолжетпейтін сілтеме)

[7] народы мира / Тукулер http://www.etnolog.ru/people.php?id=TUKL