Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Оймын даласы — Теректі жотасының орталық бөлігінен оңтүстікке қарай Алтай республикасының Көксу ауданының аумағында орналасқан Орталық Алтайдағы тау аралық қазаншұңқыры (дала). Аңғардың ұзындығы 35 км-ден асады, ал ені 8-ден 13 км құрайды. Теңіз деңгейіндегі биіктік шамамен 1000 м.
| Оймын даласы | |
 | |
| Күн батарда Оймын даласы. Шеңдектен көрініс | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Теңiз деңгейiнен биіктігі | 900 м |
| Ұзындығы | 35 км |
| Ені | 10−12 км |
| Өзендер | Қатын өзені |
| Орналасуы | |
| 50°15′00″ с. е. 85°49′59″ ш. б. / 50.25000° с. е. 85.83306° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 50°15′00″ с. е. 85°49′59″ ш. б. / 50.25000° с. е. 85.83306° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Ресей |
| Аймақ | Алтай Республикасы |
 Оймын даласы Ортаққорда | |
Оймын даласының бойымен солтүстіктен оңтүстікке қарай тау өзендері ағады: Марғала - сол жағында, Оймын, Оқал, Мүлте - оң жағында. Мөлдір Көксу батыс тауларынан аңғарға тез енеді. Барлық өзендер Қатынға құяды, ол аңғар арқылы көптеген арналарға кеңінен жайылады және аңғарды екі бөлікке бөледі.
Елді мекендер - , , , , , , , , , , , , , , , .
Атаудың шығу тарихы
Түркі тіліндегі «Оймын» немесе «Оймон» сөзінің аудармасы әркелкі. Бір нұсқа бойынша, бұл сөзді «сиыр мойны» немесе «сиыр ішегі» деп аударуға болады. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігіне сәйкес О. Т. Молчанова «Оймон», «ойым» дегеніміз - бұл жеткілікті дәл сипаттамалық географиялық термин, қоршалған ойпат, геологтарлың айтуындай яғни таулармен қоршалған Оймын ойпаты.
Н. А. Шодоев (Мөлдір-Сөккөн ауылы) пен В. И. Катынов (Қорымту ауылы) Алтай өлкетанушылары басқа нұсқаны, «жасырын даналық орны» дегенді білдіретін сөздің ежелгі «ойм» немесе «аум» түбірінен шыққандығын қолдайды.
Жоғарғы Оймын ауылының байырғы тұрғындары дала атауы бір кездері осы жерлерде өмір сүрген алтайлық Оймын атауынан шыққан деп санайды.
Климаты
Оймын аңғарындағы климат континентальды сипатқа ие, бұл оңтүстік-батыс бағытта ауа массаларының басым болуымен байланысты. Желдер қалыпты, қыс мезгілінде аязсыз кезең жеткілікті ұзақ болады, бұл көкөністерді ғана емес, жеміс ағаштарын да өсіруге мүмкіндік береді, әсіресе аңғарда қатты жел болмағандығынада байланысты. Күн сәулесінің ұзақтығы жазда айына 225-230 сағатты құрайды, бұл Ялта, Батум немесе Сочи сияқты оңтүстік қалалардағы күн сәулесінен асып түседі.
Аймақтың сипаттамасы
XIX ғасырдың соңында атақты географ В. В. Сапожников бұл жерлерге сипаттама қалдырды:
| “ | ... Оймын даласы теңіз деңгейінен 1000 метр биіктікте орналасқан және Қатын бойымен ең соңғы және ең жоғары қоныстанған жер. Айналасындағы биік және ішінара қарлы таулар арасында бұл өте тығыз халқы бар оазис ... Көксу, Жоғарғы Оймын және Төменгі Оймын сияқты үш негізгі ауылдан басқа Бастал, Горбунов, Теректі, Қайтанақ елді мекендері және көптеген зәйімкелер мен омарташылар бар. Негізгі тұрғындар - жікшілдер, бірақ соңғы кездері мұнда православиелік қоныс аударушылар қоныстануда. | ” |
«Орыс географиялық қоғамы Батыс Сібір бөлімінің жазбаларында» «Алтай станциясы мен Оңтүстік Алтайдағы Қосағаш арасындағы жолдың сипаттамасы» бөлімінде баяндайды . «... Қатын алқабының бұл бөлігі «дала» деген атпен белгілі: батысында (өзеннің жоғарғы ағысында) - Оймын және шығысында (төменгі ағысында) - Қатантау. Мұнда бірнеше ірі бұратана орыс қоныстары бар: Қатантау (…) Төменгі және Жоғарғы Оймын, Көксу; соңғы екі ауыл өздерінен бірқатар зәйімкелерді бөліп алып, өз кезегінде ауылдарға айналды: Горбуново, Теректі, Огнево, Қастақтау, Қайтанақ, Бастал, Шеңдек, Власьевка және т.б. Бұл ауылдардың халқы егіншілікпен және мал өсірумен айналысады, олар үшін Қатын алқабы көптеген қолайлылықтар ұсынады. (...) Бұл алқаптың тұрғындары тек отырықшы - өздерінің алғашқы өмір салтын сақтап келетін қалмақтар, Оймын сыртқы басқармасын құратын - орыс ескі наным-сенушілер мұнда өте аз, Алтайдың басқа бөліктерінен келген шаруалар және отырықшы өмір салтына көшкен алтайлық-бұратаналар (қалмақтар). Бұл ауданның халқы өзінің гүлденуі, өміршеңдігі және дені сау келбетімен ерекшеленеді» .
Геологиясы
10-12 мың жыл бұрын Оймон даласы алып жатқан қазаншұңқұрдың түбі (жаңартылған мәліметтер бойынша - 101 ± 9 мың жыл) Абай, Оймын және Қатантау тау аралық қазаншұңқұрлардың шегінде орналасқан ірі кейінгі плейстоцендік мұзды бөгеген көл (Оймын палекөл). Бүгінде аңғарды қоршап тұрған таулардың бөктерінде соқпатолқын сызықтардың үзінді іздерін байқауға болады. Олар теңіз деңгейінен 1270 - 1280 метр биіктікке жетеді. Көлдің ауданы 2250 - 2300 шаршы км, су көлемі - 450 текше км, максималды тереңдігі - 435 метрді құрады>. Аңғар негізінен қалыңдығы 23 метрге дейінгі құмайт, ірі құмы бар саздақ және қиыршық тасы бар құмайт толтырғыш ұсынған көнелігі орта-кейінгі неоплейстоценді көл түзілімінен, сондай-ақ Қатын өзенінің аллювиалды шөгінділерінен және оның салалары - Қастақтау, , Үлкен Теректі, Шеңдек және басқалары тұратын аллювиалды-пролювилік сүйреткіштерден тұрады.
Оймын даласының табиғаты байырғы тұрғындардың арасында да таңданыс тудырады: даланы қоршап тұрған таулар жыл мен тәулік уақытына байланысты оны адам танымастай өзгертеді. Аңғардың сұлулығы мүлде өзгеше болуы мүмкін, өйткені күн сәулесінің көлбеу бұрышы үлкен маңызға ие. Оймын даласы ірі өнеркәсіптік және қалалық орталықтардан жеткілікті қашықтықта орналасқандықтан табиғаттың ерекше әсемдігі сақталған. Аңғар 1998 жылы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұрасы мәртебесін алған Қатын биосфералық қорығының бөлігі болып табылады.
Флора
Қатын өзенінің аласа террасалары көбінесе түрлі шөпті-дәнді өсімдіктер жамылғымен, ал биіктері - құрғақ таулы даламен жабылған. Қатынның сол жақ тармақтары шөгінділерінде тырбық қайыңдар, талдар мен түрлі бұталылар өседі.
Көлік жүйесі
Бийск қаласындағы ең жақын теміржол станциясы 510 км қашықтықта, аңғарда автомобиль көлігі жүреді.
Көрікті жерлер
- Н.К. және Е.И. Рерихов атындағы Мемлекеттік музей-қорық, А. В. Анохина атындағы Алтай Республикасы Ұлттық музейдің филиалы.
- ауылындағы ескі наным-сенушілер мұражайы.
- Ескі наным-сенушілер Ілияс шіркеуі Белокриницкая иерархиясының Пайғамбары.
Туризм
Оймын аңғарында ескі наным-сенушілер ауылдары арқылы бағыт жасалған, онда XVIII ғасырдың соңынан бастап көптеген елді мекендерде тұратын орыс ескі наным-сенушілерінің әлі күнге дейін шіркеулері жұмыс істейді. Көптеген кенттер мен ауылдарда жабдықталған туристік кешендер, қонақ үйлер, кемпингтер мен туристік орталықтар бар.
Галереяcы
 |  |  |  |
Тағы қараңыз
- Абай даласы
- Қатантау даласы
Дереккөздер
- Оймын(қолжетпейтін сілтеме) / Алтай Республикасы аумағындағы географиялық нысандар атауларының тізілімі 17.12.2019 ж. // Географиялық атаулардың мемлекеттік тізімдеме rosreestr.ru (орыс.)
- Алтай. Тарихи-географиялық шолу. www.facets.ru. Тексерілді, 7 ақпан 2019.
- Алтай Республикасының туристік паспорты — Алтай Республикасы: Алтай Республикасының Экономикалық даму және туризм министрлігі. — Б. 82. — 106 б.
- Ауылдың мәдени-тарихи мұрасы. nasledie-sela.ru. Тексерілді, 7 ақпан 2019.
- О.Т. Молчанова Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі / А.Т. Тыбыкова — Таулы Алтай: Алтай кітап баспасының Таулы Алтай бөлімі, 1979. — Б. 80-236. — 397 б.
- Оймын даласы. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 қазан 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 маусым 2019.
- Р. П. Кучуганова Оймын ақсақалдарының даналығы — Новосибирск, 2008. — Б. 6.
- Сиб-Гид: Оймын даласы (Оймын аңғары), Алтай Республикасы. sib-guide.ru. Тексерілді, 7 ақпан 2019.
- Таулы Алтай әлемі - Оймын даласы. altai-go.ru. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 қаңтар 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 7 ақпан 2019.
- Жоғарғы Оймын. Өлкетану (орыс.). uymon.ru. Тексерілді, 22 ақпан 2020.
- И.Д. Зольников және т.б. Жоғарғы Қатын аңғарындағы төрттік кезең шөгінділері OSL-дің жаңа нәтижелері (ru) // СО РАН : Геология мен геофизика. — 2016. — Т. 57. — № 6. — б. 1186.
- Байлагасов Л.В және т.б. Оймын палекөлінің болуы туралы мәселе бойынша (ru) // Геоморфология : Ғылыми-тәжірибелік журнал. — 2012. — № 3. — б. 69-75.
- Л.В. Байлагасов, И.Л. Байлагасова Оймын палекөлінің болуы туралы мәселе бойынша (орыс.). Тексерілді, 22 ақпан 2020.
- Попова О. М., Крупчатников В. И., Пономарев А. Л. және т.б. Ресей Федерациясының мемлекеттік геологиялық картасы, масштабы 1: 200,000. Таулы Алтайская сериясы. M-45-XIV парағы (Көксу) — 2. — МФ ВСЕГЕИ, 2019. — 350 б. — ISBN 978-5-93761-439-1.
- Көксу ауданы (орыс.). Тексерілді, 22 ақпан 2020.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ojmyn dalasy Terekti zhotasynyn ortalyk boliginen ontүstikke karaj Altaj respublikasynyn Koksu audanynyn aumagynda ornalaskan Ortalyk Altajdagy tau aralyk kazanshunkyry dala Angardyn uzyndygy 35 km den asady al eni 8 den 13 km kurajdy Teniz dengejindegi biiktik shamamen 1000 m Ojmyn dalasyKүn batarda Ojmyn dalasy Shendekten korinisSipattamasyTeniz dengejinen biiktigi900 mҰzyndygy35 kmEni10 12 kmӨzenderҚatyn ozeniOrnalasuy50 15 00 s e 85 49 59 sh b 50 25000 s e 85 83306 sh b 50 25000 85 83306 G O Ya Koordinattar 50 15 00 s e 85 49 59 sh b 50 25000 s e 85 83306 sh b 50 25000 85 83306 G O Ya T El ResejAjmakAltaj RespublikasyOjmyn dalasyOjmyn dalasyOjmyn dalasy Ortakkorda Ojmyn dalasynyn bojymen soltүstikten ontүstikke karaj tau ozenderi agady Margala sol zhagynda Ojmyn Okal Mүlte on zhagynda Moldir Koksu batys taularynan angarga tez enedi Barlyk ozender Қatynga kuyady ol angar arkyly koptegen arnalarga keninen zhajylady zhәne angardy eki bolikke boledi Eldi mekender Ataudyn shygu tarihyTүrki tilindegi Ojmyn nemese Ojmon sozinin audarmasy әrkelki Bir nuska bojynsha bul sozdi siyr mojny nemese siyr ishegi dep audaruga bolady Tauly Altajdyn toponimikalyk sozdigine sәjkes O T Molchanova Ojmon ojym degenimiz bul zhetkilikti dәl sipattamalyk geografiyalyk termin korshalgan ojpat geologtarlyn ajtuyndaj yagni taularmen korshalgan Ojmyn ojpaty N A Shodoev Moldir Sokkon auyly pen V I Katynov Қorymtu auyly Altaj olketanushylary baska nuskany zhasyryn danalyk orny degendi bildiretin sozdin ezhelgi ojm nemese aum tүbirinen shykkandygyn koldajdy Zhogargy Ojmyn auylynyn bajyrgy turgyndary dala atauy bir kezderi osy zherlerde omir sүrgen altajlyk Ojmyn atauynan shykkan dep sanajdy KlimatyOjmyn angaryndagy klimat kontinentaldy sipatka ie bul ontүstik batys bagytta aua massalarynyn basym boluymen bajlanysty Zhelder kalypty kys mezgilinde ayazsyz kezen zhetkilikti uzak bolady bul kokonisterdi gana emes zhemis agashtaryn da osiruge mүmkindik beredi әsirese angarda katty zhel bolmagandygynada bajlanysty Kүn sәulesinin uzaktygy zhazda ajyna 225 230 sagatty kurajdy bul Yalta Batum nemese Sochi siyakty ontүstik kalalardagy kүn sәulesinen asyp tүsedi Ajmaktyn sipattamasyXIX gasyrdyn sonynda atakty geograf V V Sapozhnikov bul zherlerge sipattama kaldyrdy Ojmyn dalasy teniz dengejinen 1000 metr biiktikte ornalaskan zhәne Қatyn bojymen en songy zhәne en zhogary konystangan zher Ajnalasyndagy biik zhәne ishinara karly taular arasynda bul ote tygyz halky bar oazis Koksu Zhogargy Ojmyn zhәne Tomengi Ojmyn siyakty үsh negizgi auyldan baska Bastal Gorbunov Terekti Қajtanak eldi mekenderi zhәne koptegen zәjimkeler men omartashylar bar Negizgi turgyndar zhikshilder birak songy kezderi munda pravoslavielik konys audarushylar konystanuda Orys geografiyalyk kogamy Batys Sibir boliminin zhazbalarynda Altaj stanciyasy men Ontүstik Altajdagy Қosagash arasyndagy zholdyn sipattamasy boliminde bayandajdy Қatyn alkabynyn bul boligi dala degen atpen belgili batysynda ozennin zhogargy agysynda Ojmyn zhәne shygysynda tomengi agysynda Қatantau Munda birneshe iri buratana orys konystary bar Қatantau Tomengi zhәne Zhogargy Ojmyn Koksu songy eki auyl ozderinen birkatar zәjimkelerdi bolip alyp oz kezeginde auyldarga ajnaldy Gorbunovo Terekti Ognevo Қastaktau Қajtanak Bastal Shendek Vlasevka zhәne t b Bul auyldardyn halky eginshilikpen zhәne mal osirumen ajnalysady olar үshin Қatyn alkaby koptegen kolajlylyktar usynady Bul alkaptyn turgyndary tek otyrykshy ozderinin algashky omir saltyn saktap keletin kalmaktar Ojmyn syrtky baskarmasyn kuratyn orys eski nanym senushiler munda ote az Altajdyn baska bolikterinen kelgen sharualar zhәne otyrykshy omir saltyna koshken altajlyk buratanalar kalmaktar Bul audannyn halky ozinin gүldenui omirshendigi zhәne deni sau kelbetimen erekshelenedi Geologiyasy 10 12 myn zhyl buryn Ojmon dalasy alyp zhatkan kazanshunkurdyn tүbi zhanartylgan mәlimetter bojynsha 101 9 myn zhyl Abaj Ojmyn zhәne Қatantau tau aralyk kazanshunkurlardyn sheginde ornalaskan iri kejingi plejstocendik muzdy bogegen kol Ojmyn palekol Bүginde angardy korshap turgan taulardyn bokterinde sokpatolkyn syzyktardyn үzindi izderin bajkauga bolady Olar teniz dengejinen 1270 1280 metr biiktikke zhetedi Koldin audany 2250 2300 sharshy km su kolemi 450 tekshe km maksimaldy terendigi 435 metrdi kurady gt Angar negizinen kalyndygy 23 metrge dejingi kumajt iri kumy bar sazdak zhәne kiyrshyk tasy bar kumajt toltyrgysh usyngan koneligi orta kejingi neoplejstocendi kol tүziliminen sondaj ak Қatyn ozeninin allyuvialdy shogindilerinen zhәne onyn salalary Қastaktau Үlken Terekti Shendek zhәne baskalary turatyn allyuvialdy prolyuvilik sүjretkishterden turady Ojmyn dalasynyn tabigaty bajyrgy turgyndardyn arasynda da tandanys tudyrady dalany korshap turgan taular zhyl men tәulik uakytyna bajlanysty ony adam tanymastaj ozgertedi Angardyn sululygy mүlde ozgeshe boluy mүmkin ojtkeni kүn sәulesinin kolbeu buryshy үlken manyzga ie Ojmyn dalasy iri onerkәsiptik zhәne kalalyk ortalyktardan zhetkilikti kashyktykta ornalaskandyktan tabigattyn erekshe әsemdigi saktalgan Angar 1998 zhyly YuNESKO nyn Dүniezhүzilik murasy mәrtebesin algan Қatyn biosferalyk korygynyn boligi bolyp tabylady Flora Қatyn ozeninin alasa terrasalary kobinese tүrli shopti dәndi osimdikter zhamylgymen al biikteri kurgak tauly dalamen zhabylgan Қatynnyn sol zhak tarmaktary shogindilerinde tyrbyk kajyndar taldar men tүrli butalylar osedi Kolik zhүjesi Bijsk kalasyndagy en zhakyn temirzhol stanciyasy 510 km kashyktykta angarda avtomobil koligi zhүredi Korikti zherlerN K zhәne E I Rerihov atyndagy Memlekettik muzej koryk A V Anohina atyndagy Altaj Respublikasy Ұlttyk muzejdin filialy auylyndagy eski nanym senushiler murazhajy Eski nanym senushiler Iliyas shirkeui Belokrinickaya ierarhiyasynyn Pajgambary TurizmOjmyn angarynda eski nanym senushiler auyldary arkyly bagyt zhasalgan onda XVIII gasyrdyn sonynan bastap koptegen eldi mekenderde turatyn orys eski nanym senushilerinin әli kүnge dejin shirkeuleri zhumys istejdi Koptegen kentter men auyldarda zhabdyktalgan turistik keshender konak үjler kempingter men turistik ortalyktar bar GalereyacyOjmyn dalasy Tanertengi Қatynnyn үstindegi bult kabaty Ojmyn dalasy Chendek auylynan shygyska karaj Ojmyn dalasy Voronij Kamennen korinis astynda Shendek auyly Ojmyn dalasyndagy auylTagy karanyzAbaj dalasy Қatantau dalasyDerekkozderOjmyn kolzhetpejtin silteme Altaj Respublikasy aumagyndagy geografiyalyk nysandar ataularynyn tizilimi 17 12 2019 zh Geografiyalyk ataulardyn memlekettik tizimdeme rosreestr ru orys Altaj Tarihi geografiyalyk sholu www facets ru Tekserildi 7 akpan 2019 Altaj Respublikasynyn turistik pasporty Altaj Respublikasy Altaj Respublikasynyn Ekonomikalyk damu zhәne turizm ministrligi B 82 106 b Auyldyn mәdeni tarihi murasy nasledie sela ru Tekserildi 7 akpan 2019 O T Molchanova Tauly Altajdyn toponimikalyk sozdigi A T Tybykova Tauly Altaj Altaj kitap baspasynyn Tauly Altaj bolimi 1979 B 80 236 397 b Ojmyn dalasy Basty derekkozinen muragattalgan 4 kazan 2018 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 22 mausym 2019 R P Kuchuganova Ojmyn aksakaldarynyn danalygy Novosibirsk 2008 B 6 Sib Gid Ojmyn dalasy Ojmyn angary Altaj Respublikasy sib guide ru Tekserildi 7 akpan 2019 Tauly Altaj әlemi Ojmyn dalasy altai go ru Basty derekkozinen muragattalgan 24 kantar 2019 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 7 akpan 2019 Zhogargy Ojmyn Өlketanu orys uymon ru Tekserildi 22 akpan 2020 I D Zolnikov zhәne t b Zhogargy Қatyn angaryndagy torttik kezen shogindileri OSL din zhana nәtizheleri ru SO RAN Geologiya men geofizika 2016 T 57 6 b 1186 Bajlagasov L V zhәne t b Ojmyn palekolinin boluy turaly mәsele bojynsha ru Geomorfologiya Ғylymi tәzhiribelik zhurnal 2012 3 b 69 75 L V Bajlagasov I L Bajlagasova Ojmyn palekolinin boluy turaly mәsele bojynsha orys Tekserildi 22 akpan 2020 Popova O M Krupchatnikov V I Ponomarev A L zhәne t b Resej Federaciyasynyn memlekettik geologiyalyk kartasy masshtaby 1 200 000 Tauly Altajskaya seriyasy M 45 XIV paragy Koksu 2 MF VSEGEI 2019 350 b ISBN 978 5 93761 439 1 Koksu audany orys Tekserildi 22 akpan 2020