Күкіртсутек

Күкіртсутек (күкіртті сутек, сутек сульфиді, H₂S) — сутек пен күкірттің бинарлы қосылысы, жағымсыз иісті (шіріген жұмыртқа иісіндей), түссіз, улы газ.

Күкіртсутек молекуласының моделі

КИПП апаратында әр түрлі газдар алуға болады

Физикалық қасиеттері

Балқу температурасы −82,30 °C, қайнау температурасы −60,28 °C.

Химиялық қасиеттері

Күкіртсутек суда нашар ериді. Нәтижесінде екі негізді, әлсіз күкіртсутек қышқылы (лакмус пен метилоранжды қызартатын) түзіледі. Оның тұздары сульфидтер деп аталады.

Күкіртсутек қышқылы сатылы диссоциацияға түседі. Сілтілік және сілтілік жер металдардың сульфидтері суда жақсы ериді. Ауыр металдардың сульфидтері суда аз ериді немесе ерімейді.

Күкірттің сутекті қосылысы күкіртсутек, ол көбінесе вулкан газдарында, табиғи шипалы сулардың құрамында кездеседі (Барлық-Арасан) және органикалық заттар шірігенде бөлінеді.

Күкіртсутек қышқылы қышқылдарға тән барлық қасиеттерді көрсетеді:

• активтік қатарында сутекке дейін тұрған металдармен әрекеттесіп сутегі бөледі:
  

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}S+Mg\rightarrow MgS+H_{2}\uparrow }}}$

• негіздік оксидтермен тұз және су түзеді:
  

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}S+FeO\rightarrow FeS\downarrow +H_{2}O}}}$

• негіздермен әрекеттесіп тұз және су түзеді:
  

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}S+2NaOH\rightarrow Na_{2}S+2H_{2}O}}}$

• тұзбен әрекеттескенде суда ерімейтін жаңа тұз және жаңа қышқыл түзіледі:
  

${\displaystyle {\mathsf {H_{2}S+Pb(NO_{3})_{2}\rightarrow PbS\downarrow +2HNO_{3}}}}$

Бұл реакцияның жүру себебі ерімейтін зат болғандықтан, көбінесе әлсіз қышқыл (H₂S) күшті қышқылды (HNO₃) оның тұзынан ығыстыра алмайды. Толық иондық теңдеуі:

${\displaystyle {\mathsf {2H^{+}+S^{2-}+Pb^{2+}+2NO_{3}^{-}\rightarrow PbS\downarrow +2H^{+}+2NO_{3}^{-}}}}$

Күкіртсутек пен оның тұздарын анықтау үшін суда да, қышқылда да ерімейтін қара түсті PbS түзілу реакциясы қолданылады. Қысқартылған иондық теңдеуі:

${\displaystyle {\mathsf {Pb^{2+}+S^{2-}\rightarrow PbS\downarrow }}}$

Басқа сульфидтерінің де түстері бар. Мысалы, — ақ, — қызғылт.

Тотығу-тотықсыздану реакцияларында күкіртсутек қышқылы және оның тұздары тек тотықсыздандырғыш болады. Оның себебі кұрамындағы күкірт ең төмен тотығу дәрежесінде болады.
Қолданылуы H₂S — емдік қасиеті бар, буын ауруларын емдеуде күкіртсутек ванналарында пайдаланылады (Барлық-Арасан, Мойылды шипажайлары).

Дереккөздер

1. Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0