Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Негіздер– ерітінділерінде бір немесе бірнеше иондарын түзіп, диссоциацияланатын күрделі заттар. Егер элемент бірнеше түзетін болса, оның тотығу дәрежесі рим цифрымен көрсетіледі. Мысалы, Cu(OH)2 – мыс (ІІ) гидроксиді, CuOH – мыс (І) гидроксиді. Негіздердің көпшілігі суда ерімейді немесе аз ериді. Суда жақсы еритін Негіздерді сілтілер деп атайды. Оларға LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, Sr(OH)2, Ca(OH)2, Ba(OH)2, NH4OH (NH3*H2O аммиак суы) жатады. Сілтілердің судағы ерітінділері теріні, матаны, т.б. күйдіреді. Осыған байланысты кейде оларды күйдіргіш калий, күйдіргіш натр, т.б. деп те атайды. Құрамында екі не үш гидроксид тобы бар Негіздер ерітіндіде сатыланып диссоциацияланады. Мысалы, Ca(OH)2*Ca(OH)++OH (бірінші саты), Ca(OH)+Ca2++OH– (екінші саты). Сонымен қатар бір мезгілде қышқылдық және негіздік типпен диссоциациялана алатын Негіздер (гидроксидтер) де болады. Негіздердің маңызды химиялық қасиеттері олардың қышқылдармен, қышқылдық және оксидтермен немесе гидроксидтермен тұз түзе әрекеттесуі. Сілтілік металдар қыздыруға төзімді. Суда жақсы еритін Негіздерді негіздік оксидтерін сумен тікелей әрекеттестіру арқылы алады. Мысалы, CaO+HА2O*Ca(OH)2. Суда аз еритін немесе ерімейтін Негіздерді сәйкес элементтің тұзына ерімтал гидроксидтермен әсер ету арқылы жанама жолмен алады. Мысалы, FeCl3+ +3NaOHFe(OH)3+ 3NaCl.
Негіздердің алынуы
1. Белсенді металдардың сумен әрекеттесуі нәтижесінде:
- 2Li+2HOH=2LiOH+H2↑
- Sr+2HOH=Sr(OH)2+H2↑
2. Белсенді металдардың оксидтерінің сумен әрекеттесуі :
- К2O+Н2O=2КOН
3. Ерімейтін және екідайлы негіздерді олардың ерімтал тұздарына сілті ерітіндісімен әсер ету арқылы алуға болады:
- ZnSO4+2NaOH=Zn(OH)2↓+Na2SO4
- Pb(NO3)2+2KOH=Pb(OH)2↓+2KNO3
4. Өндірісте ерімтал негіздерді олардың тұздарының ерітінділерін электролиздеу арқылы алады. Олай болса, негіздерге мынадай анықтама беруге болады:
Негіздер дегеніміз молекула құрамында металл атомдарымен байланысқан бір немесе бірнеше (ОН) бар күрделі қосылыстар.
Гидроксотоп бір валентті болғандықтан негіз құрамындағы металдың валенттілігі қанша болса гидроксотоптың саны да сонша болады.
Негіздердің аталуы
Негіздердің аталуы: Металл аталып оның валенттілігі жақша ішінде көрсетіліп гидроксиді деген сөз косылады:
NaOH—натрий гидроксиді, Са(ОН)2—кальций гидроксиді халықаралық номенклатура бойынша гидроксотоптардың сандары аталып айтылады. Аl(ОН)3 —алюминий үшгидроксиді Ғе(ОН)2—темірдің дигидроксиді, Ғе(ОН)3—темірдің үшгидроксиді
Кейбір негіздер үшін бұрыннан пайдаланып келген атаулары да бар, олар ерекше қасиеттеріне, белгілеріне қарай қойылған.
NaOH—күйдіргіш натр; Са(ОН)2—сөндірілген әк.
Негіздердің жіктелуі
Қышқылдардың негізділігі түсінігіне негіздердің қышқылдылығы сәйкес келеді, ол санымен анықталады, химиялық реакцияларда олар қышқыл қалдығына алмасады. Негіздердің калдықтарының валенттіліктері қышқыл қалдықтарына алмасқан гидроксил топтарының санымен анықталады.
Химиялық формулалардың молекуладағы атомдардың байланысу реті мен элементтердің валенттіліктерін көрсететін түрі — құрылымдық формула деп аталады. Мұндай формулалардағы әрбір сызықша бір валенттілікке сәйкес келеді.
Физикалық қасиеттері
Негіздердің судағы ерітінділері қолға сабындалып тұрады; матаны, теріні, қағазды күйдіреді, сондықтан куйдіргіш сілтілер (КОН, NaOH) деп аталады. Олармен жұмыс істегенде аса абай болу керек. Негіздерді еріткенде әдетте кәрлен ыдыстар колданылады, онын, себебі шыны ыдыстар сілтілермен әрекеттескенде тез бүлінеді.
Қышқылдар сияқты барлығына ортақ анықтағыштары (индикатор) бар, себебі олардың барлығына ортақ гидроксотоптары бар. Негіздерді анықтауға деп аталатын анықтауыш қолданылады.
Негіздердің химиялық қасиеттері
Барлық негіздерге ортақ қасиет - олардың қышқылдармен әрекеттесіп, тұз және су түзуі.
Негіздердің қышқылдармен әрекеттесуі
Негіздердің қышқылдармен әрекеттесуін мына тәжірибеден көруге болады. шамалап калий гидроксидін құйып алып, оған 1-2 тамшы фенолфталеин ерітіндісін тамызсақ ол таңқурай түсіне боялады. Енді осы стаканға жайлап шыны араластыра отырып күкірт қышқылының ерітіндісін тамызсақ, ерітіндінің түсі біртіндеп жойылады. Себебі мына реакция жүреді:
- 2КОН + H2SO4 = K2SO,4 + Н2О
Суда ерімейтін негіздер де қышқылдармен әрекеттеседі.
- Ғе(ОН)3+ЗНСl=ҒеСl3+ЗН2O
Осы реакцияның жүргенін бастапқы қызыл-қоңыр түстің біртіндеп сарғыш тартқанынан және тұнбаның еруінен білуге болады. Бұдан мынадай тұжырымға келеміз:
- негіз + қышқыл = тұз + су
Сілтілердің қышқылдық оксидтермен әрекеттесуі
жаңадан әзірленген әк суынан аздап құйып алып, оған түтікпен үрлесек, біраздан кейін лай пайда болады, себебі біз алғанда бөлінген көмірқышқыл газы реакцияға түседі:
- Ca(OH)2+CO2=CaCO3↓+H2O
- сілті + қышқылдық оксид = тұз + су
Суда еритін негіздердің (сілтілер) ерекше қасиеттері - ерімтал тұздармен әрекеттесе алуы.
Сілтілердің суда еритін тұздармен әрекеттесуі
Бұл реакция жүру үшін бір зат тұнбаға түсуі керек.
- 3NaOH+FeCl3=Fe(OH)3↓+3NaCl
- Ba(ОH)2+Na2SО4=BaSО 4↓+2NaOH
Сонда мынадай қорытынды жасауға болады:
- еритін жаңа сілті + тұз = тұз + негіз
Суда ерімейтін негіздердің термиялық ыдырауы олардың ерекше қасиеттері болып табылады
- Cu(ОH)2→СuО+H2О—Q
Екідайлы негіздердің қасиеттері
Олар қышқылдармен әрекеттескенде тұз және су түзеді, негіздік қасиет көрсетеді.
- Zn(ОH)2+H2SО4=ZnSО4+2H20
Ал сілтілермен әрекеттескенде қышқылдың қасиет көрсетеді. Ендеше негіздің формуласын қышқыл ретінде жазып аламыз:
- Zn(OH)2→H2ZnO2
- H2ZnO2+2NaOH=Na2ZnO2+2H2O
- су + тұз сілті + екідайлы гидроксид+ қышқыл→тұз + су
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы, 7 том
- Химия: Жалпы білім беретін мектептің сыныбына арналған оқулық. Усманова М.Б., Сақариянова Қ.Н. –Алматы: Атамұра, 2009. - 216 бет. ISBN9965-34-887
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Negizder eritindilerinde bir nemese birneshe iondaryn tүzip dissociaciyalanatyn kүrdeli zattar Eger element birneshe tүzetin bolsa onyn totygu dәrezhesi rim cifrymen korsetiledi Mysaly Cu OH 2 mys II gidroksidi CuOH mys I gidroksidi Negizderdin kopshiligi suda erimejdi nemese az eridi Suda zhaksy eritin Negizderdi siltiler dep atajdy Olarga LiOH NaOH KOH RbOH CsOH Sr OH 2 Ca OH 2 Ba OH 2 NH4OH NH3 H2O ammiak suy zhatady Siltilerdin sudagy eritindileri terini matany t b kүjdiredi Osygan bajlanysty kejde olardy kүjdirgish kalij kүjdirgish natr t b dep te atajdy Қuramynda eki ne үsh gidroksid toby bar Negizder eritindide satylanyp dissociaciyalanady Mysaly Ca OH 2 Ca OH OH birinshi saty Ca OH Ca2 OH ekinshi saty Sonymen katar bir mezgilde kyshkyldyk zhәne negizdik tippen dissociaciyalana alatyn Negizder gidroksidter de bolady Negizderdin manyzdy himiyalyk kasietteri olardyn kyshkyldarmen kyshkyldyk zhәne oksidtermen nemese gidroksidtermen tuz tүze әrekettesui Siltilik metaldar kyzdyruga tozimdi Suda zhaksy eritin Negizderdi negizdik oksidterin sumen tikelej әrekettestiru arkyly alady Mysaly CaO HA2O Ca OH 2 Suda az eritin nemese erimejtin Negizderdi sәjkes elementtin tuzyna erimtal gidroksidtermen әser etu arkyly zhanama zholmen alady Mysaly FeCl3 3NaOHFe OH 3 3NaCl NegizderNegizderdin alynuy1 Belsendi metaldardyn sumen әrekettesui nәtizhesinde 2Li 2HOH 2LiOH H2 Sr 2HOH Sr OH 2 H2 dd 2 Belsendi metaldardyn oksidterinin sumen әrekettesui K2O N2O 2KON dd 3 Erimejtin zhәne ekidajly negizderdi olardyn erimtal tuzdaryna silti eritindisimen әser etu arkyly aluga bolady ZnSO4 2NaOH Zn OH 2 Na2SO4 Pb NO3 2 2KOH Pb OH 2 2KNO3 dd 4 Өndiriste erimtal negizderdi olardyn tuzdarynyn eritindilerin elektrolizdeu arkyly alady Olaj bolsa negizderge mynadaj anyktama beruge bolady Negizder degenimiz molekula kuramynda metall atomdarymen bajlanyskan bir nemese birneshe ON bar kүrdeli kosylystar Gidroksotop bir valentti bolgandyktan negiz kuramyndagy metaldyn valenttiligi kansha bolsa gidroksotoptyn sany da sonsha bolady Negizderdin ataluyNegizderdin ataluy Metall atalyp onyn valenttiligi zhaksha ishinde korsetilip gidroksidi degen soz kosylady NaOH natrij gidroksidi Sa ON 2 kalcij gidroksidi halykaralyk nomenklatura bojynsha gidroksotoptardyn sandary atalyp ajtylady Al ON 3 alyuminij үshgidroksidi Ғe ON 2 temirdin digidroksidi Ғe ON 3 temirdin үshgidroksidi Kejbir negizder үshin burynnan pajdalanyp kelgen ataulary da bar olar erekshe kasietterine belgilerine karaj kojylgan NaOH kүjdirgish natr Sa ON 2 sondirilgen әk Negizderdin zhikteluiҚyshkyldardyn negizdiligi tүsinigine negizderdin kyshkyldylygy sәjkes keledi ol sanymen anyktalady himiyalyk reakciyalarda olar kyshkyl kaldygyna almasady Negizderdin kaldyktarynyn valenttilikteri kyshkyl kaldyktaryna almaskan gidroksil toptarynyn sanymen anyktalady Himiyalyk formulalardyn molekuladagy atomdardyn bajlanysu reti men elementterdin valenttilikterin korsetetin tүri kurylymdyk formula dep atalady Mundaj formulalardagy әrbir syzyksha bir valenttilikke sәjkes keledi Fizikalyk kasietteriNegizderdin sudagy eritindileri kolga sabyndalyp turady matany terini kagazdy kүjdiredi sondyktan kujdirgish siltiler KON NaOH dep atalady Olarmen zhumys istegende asa abaj bolu kerek Negizderdi eritkende әdette kәrlen ydystar koldanylady onyn sebebi shyny ydystar siltilermen әreketteskende tez bүlinedi Қyshkyldar siyakty barlygyna ortak anyktagyshtary indikator bar sebebi olardyn barlygyna ortak gidroksotoptary bar Negizderdi anyktauga dep atalatyn anyktauysh koldanylady Negizderdin himiyalyk kasietteriBarlyk negizderge ortak kasiet olardyn kyshkyldarmen әrekettesip tuz zhәne su tүzui Negizderdin kyshkyldarmen әrekettesui Negizderdin kyshkyldarmen әrekettesuin myna tәzhiribeden koruge bolady shamalap kalij gidroksidin kujyp alyp ogan 1 2 tamshy fenolftalein eritindisin tamyzsak ol tankuraj tүsine boyalady Endi osy stakanga zhajlap shyny aralastyra otyryp kүkirt kyshkylynyn eritindisin tamyzsak eritindinin tүsi birtindep zhojylady Sebebi myna reakciya zhүredi 2KON H2SO4 K2SO 4 N2O dd Suda erimejtin negizder de kyshkyldarmen әrekettesedi Ғe ON 3 ZNSl ҒeSl3 ZN2O dd Osy reakciyanyn zhүrgenin bastapky kyzyl konyr tүstin birtindep sargysh tartkanynan zhәne tunbanyn eruinen biluge bolady Budan mynadaj tuzhyrymga kelemiz negiz kyshkyl tuz su dd Siltilerdin kyshkyldyk oksidtermen әrekettesui zhanadan әzirlengen әk suynan azdap kujyp alyp ogan tүtikpen үrlesek birazdan kejin laj pajda bolady sebebi biz alganda bolingen komirkyshkyl gazy reakciyaga tүsedi Ca OH 2 CO2 CaCO3 H2O dd silti kyshkyldyk oksid tuz su dd Suda eritin negizderdin siltiler erekshe kasietteri erimtal tuzdarmen әrekettese aluy Siltilerdin suda eritin tuzdarmen әrekettesui Bul reakciya zhүru үshin bir zat tunbaga tүsui kerek 3NaOH FeCl3 Fe OH 3 3NaCl Ba OH 2 Na2SO4 BaSO 4 2NaOH dd Sonda mynadaj korytyndy zhasauga bolady eritin zhana silti tuz tuz negiz dd Suda erimejtin negizderdin termiyalyk ydyrauy olardyn erekshe kasietteri bolyp tabylady Cu OH 2 SuO H2O Q dd Ekidajly negizderdin kasietteri Olar kyshkyldarmen әreketteskende tuz zhәne su tүzedi negizdik kasiet korsetedi Zn OH 2 H2SO4 ZnSO4 2H20 dd Al siltilermen әreketteskende kyshkyldyn kasiet korsetedi Endeshe negizdin formulasyn kyshkyl retinde zhazyp alamyz Zn OH 2 H2ZnO2 H2ZnO2 2NaOH Na2ZnO2 2H2O dd su tuz silti ekidajly gidroksid kyshkyl tuz su dd DerekkozderҚazak enciklopediyasy 7 tom Himiya Zhalpy bilim beretin mekteptin synybyna arnalgan okulyk Usmanova M B Sakariyanova Қ N Almaty Atamura 2009 216 bet ISBN9965 34 887Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet