Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
РКФСР ХКК қарамағындағы Контрреволюция мен іріткіге қарсы күрес жөніндегі бүкілресейлік төтенше комиссиясы, РКФСР ХКК қарамағындағы БТК (орыс. Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при Совете народных комиссаров РСФСР; ВЧК при СНК РСФСР) — Кеңес мемлекетінің арнайы қауіпсіздік органы. Комиссия 1917 жылы 7 (20) желтоқсанда құрылды. 1922 жылы 6 ақпанда РКФСР ІІХК қарамағындағы МСБ өкілеттіктерін берумен жойылды.
| Контрреволюция мен іріткіге қарсы күрес жөніндегі бүкілресейлік төтенше комиссиясы (БТК) орыс. Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем (ВЧК) | |
|---|---|
 | |
| Жалпы мағлұмат | |
| Мемлекет |  РКФСР |
| Құрылған уақыты | 20 желтоқсан 1917 |
| Оның алдындағы мекеме | |
| Таратылған уақыты | 6 ақпан 1922 |
| Орнына келген мекеме | РКФСР ІІХК қарамағындағы МСБ |
| Штаб-пәтері | Петроград, РКФСР |
| Басшысы | Ф.Э. Дзержинский |
| Я. Х. Петерс | |
БТК РКФСР мемлекеттік қауіпсіздігін қорғау мекемесі бола отырып, «бүкіл ел бойынша контрреволюцияға қарсы күрестің басқарушы органы», сонымен қатар « институттарының бірі, жүзеге асырудың негізгі құралы — Азаматтық соғыс кезінде бұрынғы Ресей империясы аумағында таптық жауларға қарсы, оның ішінде контрреволюциялық әрекетке айыпталған адамдарға қарсы қолданған жазалау шараларының жиынтығы болды.
Роберт Конквесттің айтуынша, 1917-1922 жылдары үкімімен және ТК соттан тыс отырыстарынан 140 мың адам атылған. Кеңес арнайы қызметтің тарихын зерттеушілердің бірі полковник Олег Борисович Мозохин мұрағаттық деректерге сүйене отырып, бұл санды сынға алды. Оның айтуынша, «барлық ескертулер мен созулармен, БТК органдары құрбандарының санын 50 мыңнан аспайды деп бағалауға болады». Комиссияның жергілікті жерде контрреволюциямен күресу үшін аумақтық бөлімшелері болды.
«ЧК» ықшамдалуынан «чекист» сөзі шықты.
БТК міндеттері
Оның құрылуының басты идеологы Владимир Ильич Ленин Бүкілресейлік төтенше комиссиясы деп атады, онсыз «жұмысшылардың күші әлемде қанаушылар бар болғанша өмір сүре алмайды...», «сансыз астыртын әрекеттерге, бізден шексіз күшті адамдардың Кеңес өкіметіне жасаған сансыз қастықтарына қарсы біздің қаруымыз».
1921 жылдың 27 қаңтарынан бастап бұл мекеменің міндеттеріне балалар арасындағы панасыздық пен қараусыздықты жою кірді.
БТК құрлымы
1917 жылдың 22 желтоқсанынан 1918 жылдың наурызына дейін БТК Петроградта Гороховая көшесі, 2-үй мекен-жайында орналасқан (қазір ).
БТК басқару аппаратын алқа басқарды. Басқарушы орган — БТК Президиумының Төрағасы басқаратын БТК Президиумы, оның құжат айналымы екі жеке хатшымен қамтамасыз еткен екі орынбасары болды.
БТК аппаратында келесі бөлімдер мен бөлімшелер болды:
- контрреволюциямен күрес;
- шетелдік бөлім (1920 ж. 20 желтоқсан);
- қарсы барлау бөлімі;
- халықаралық қатынастар бөлімі;
- алыпсатарлықпен күрес;
- лауазымы бойынша қылмыстармен күрес;
- түрме бөлімі;
- бөтен қалалық бөлім;
- ұйымдастыру бөлімі;
- темір жол бөлімі (1918 ж. 27 шілдеден бастап);
- әскер бөлімі (1918 ж. 27 шілдеден бастап);
- «дін қызметкерлерінің дұшпандық қызметімен» күресу бөлімі (1919 ж. ақпанынан бастап), кейінірек — БТК құпия бөлімінің 6-бөлімшесі;
- Шифрлау мен шифрды анықтаудың 8-арнайы бөлімі (1921 ж. 5 мамырдан бастап);
- Контрабандаға қарсы күрес жөніндегі комиссия (1921 ж. 8 желтоқсаннан бастап).
1917 жылдың желтоқсанында БТК аппараты 40 адам, 1918 жылдың наурызында — 120 қызметкерден тұрды.
1918 жылы наурызда БТК орталық аппараты Кеңес үкіметімен бірге Мәскеуге ауыстырылды. 1919 жылдан бастап «Ресей» сақтандыру қоғамының ғимаратын иеленді.
Аумақтық және мамандандырылған бөлімшелер
Бастапқы кезеңде бірқатар жерлерде контрреволюцияға, алыпсатарлыққа және іріткіге қарсы күрес жөніндегі аумақтық органдар Төтенше комитеттер деп аталды. Штаттың көбеюімен және жаңа бөлімдердің пайда болуымен бұл комитеттер төтенше комиссия деп аталды. 1918 жылы 40 губерниялық (ГубТК деп аталады) және 365 уездік төтенше комиссиялары болды. ГубТК мынадай бөлімдерге бөлінді:
- контрреволюциямен күрес;
- алыпсатарлықпен күрес;
- қызметтік қылмыспен күрес;
- бөтен қалалық;
- темір жол;
1918 жылдың тамызынан бастап БТК шекара, теміржол және су көлігі органдары жұмыс істейді. Ірі теміржол бекеттерінде губерниялық комиссияларға бағынатын аймақтық, бөлімшелік төтенше комиссиялар (ТК) құрылды.
Қызыл Әскердегі БТК органдары 1918 жылдың соңында әскерде және майдандағы контрреволюцияға қарсы күресті ұйымдастыру, тыңшылық, сондай-ақ жаудың тылында барлау жүргізу үшін құрылды. 1919 жылдың 21 ақпанына дейін майдандық пен әскери ТК жұмыс істеді, олар 1919 жылдың 21 ақпанынан бастап Қызыл Әскердің бөлімшелері мен мекемелерінде тыңшылық пен контрреволюцияға қарсы күрес жөніндегі Айрықша бөлімдер болып қайта құрылды.
Өкілеттіктері
Бастапқыда БТК міндеттері мен өкілеттіктері дәл анықталмады, бұл, мысалы, Ф. Э. Дзержинскийдің 1917 жылғы 7 желтоқсандағы есебінде көрсетілген, онда оған «Комиссия тек алдын ала тергеу жүргізеді, себебі бұл бұлтартпау үшін қажет».
БТК құрылғаннан бастап бір мекемеде заң шығарушылық (заңнаманы әзірлеуге тікелей қатысу), сот (сот өндірісі) және атқарушы (барлау, жедел және тергеу жұмыстары) функцияларын алды. Әкімшілік жағынан бастапқыда жұмсақ болған тікелей әсер ету шаралары қолданылады: контрреволюцишылдарды азық-түлік карточкаларынан айыру, халық жауларының тізімдерін жасау және жариялау, контрреволюциялық меншікті тәркілеу және тағы басқалар.
Азаматтық соғыстың басталуымен БТК төтенше өкілеттіктер берілді, оған сәйкес контрреволюцияшылдар мен іріткі жасаушыларға, бас пайдасы үшін пайдаланған және бандитизм жасаған тұлғаларға қатысты шаралар қолданылды.
Ақтар тұтқынға алған қызылдардың алғашқы жазалаулардан, Володарский мен Урицкийдің өлтірілуінен, Лениннің өміріне қастандықтан (1918 жылдың жазында) бастап, кепілгерлерді тұтқындау және жиі өлтіру әдеті жалпыға бірдей және заңдастырылған болатын. Күдіктілерді жаппай тұтқындауды жүзеге асырған контрреволюциямен, бас пайдасы үшін пайдаланып қалумен және іріткімен күрес жөніндегі төтенше комиссия партияның ресми бақылауында, бірақ іс жүзінде ешкімнің келісімінсіз олардың тағдырын жеке өздері шешуге бейім болды.
Сол ретте, контрреволюциялықтың мәнісі екі түрлі түсіндіруге болатын, өйткені бұл терминнің нақты түсіндірмесі болмаған:
| “ | Кеңестерге, олардың атқару комитеттеріне немесе жекелеген кеңестік институттарға қарсы туындаған себептерге қарамастан кез келген әрекеттер | ” |
Контрреволюциялық әрекеттердің мұндай анықтамасы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Кассация бөлімінің 1918 жылғы 6 қарашадағы қаулысымен берілген.
1920 жылы 17 сәуірде «Төтенше комиссиялардың трибуналдармен қарым-қатынасы туралы № 4 БТК өкімхаты» жасырын түрде қабылданды, онда, атап айтқанда, келесі ұсыныс бар:
БТК жолдастарға сонымен бірге жарияланған заңның баптарына қатаң негізделетін істерді қараудың «жеңілдетілген тәртібі» деп аталатын трибуналдар үшін арнайы нұсқаулық әзірленіп жатқанын хабарлайды. іс жүргізу айыптау актісін оқуға, айыпталушыдан жауап алуға және үкім шығаруға дейін қысқарады.— үзінді
БТК жоюдың алдында В. И. Ленин 1921 жылы 23 желтоқсанда Бүкілресейлік Кеңестердің IX съезінде:
... бізде құрылған жағдай бұл мекемені тек қана саяси саламен шектеуді бұйыра талап етеді, ... БТК реформаға ұшырату, оның атқарымы мен құзыреттілігін анықтау және оның жұмысын саяси міндеттермен шектеу қажет.— үзінді
Айрықша өкілеттіктері
1918 жылдың 21 ақпанынан бастап – РКФСР ХКК « Декретіне сәйкес, мекеме алғаш рет жазалау өкілеттіктерін алды. Қабылданған құжатта басқалармен қатар мыналар атап өтілді:
«Қылмыс орнында жау агенттері, алыпсатарлар, ойраншы, бұзақылар, контрреволюциялық үгітшілер, неміс тыңшылары атылады».
Тәжірибеде 1918 жылдың шілдесіне дейін БТК ресми әділет органдарының шешімі бойынша жазалау шараларын салыстырмалы түрде сирек қолданды, мысалы, аса қауіпті қоғамдық тұлғалар бандитизммен айналысатын және ірі алыпсатарларға қатысты, бірақ бұл норманы саяси қылмыскерлерге қарсы қолданбады. Сонымен 1918 жылдың бірінші жартысында 22 адам атылды. Алайда, жергілікті жерлерде ресми құқықтық ұстанымнан тыс, өлім жазасы қылмыскерлердің басқа санаттарына қатысты қолданылды, бұл орталық органдар тарапынан әрдайым қолдау таппады. Осылай, 1918 жылы 17 маусымда ОАК пленумының мәжілісінде Төтенше тергеу комиссиясының мүшелері тұтқынға алынып, сотқа тартылып, оның шешімімен контрреволюциялық қозғалыс үшін айыпталған 77 адам соттан тыс тәртіпте атылғаны туралы хабарланды.
- 1918 жылдың 5 қыркүйегінен бастап – тыңшыларды, диверсанттарды және басқа да «революциялық заңдылықты» бұзушыларды тікелей жою құқығы берілді. «Ақ гвардияшылар ұйымдарына, қастандықтар мен бүліктерге қатысы бар барлық тұлғаларды» өлтіру және қызыл террорды тікелей жүзеге асыру құқықтары мен міндеттері.
БОАК 1919 жылғы 20 маусымдағы «Соғыс жағдайы жарияланған аймақтардағы жалпы соттылықтан шығару туралы» декреті ТК билігіне өрт қоюға, жарылыстарға, темір жолды қасақана бүлдіруге және басқа да контрреволюциялық пиғылдарға қатысқан адамдарды тікелей ату құқығын береді, 1919 жылы 22 маусымда «БОАК Известия» жарияланған: 295.296. 23 маусымда БТК Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің шығарылған қаулысына түсініктеме беріп, №174 бұйрығын шығарды.
Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлар Кеңесінің 1920 жылғы 17 қаңтардағы БТК және қалалық, губерниялық және Жоғарғы трибуналдардың үкімдерімен өлім жазасын қолдануды (ату) жою туралы қаулысы: 104-105, Ленин мен Дзержинский қол қойған, құжат күшіне енгенге дейін Петроград және Мәскеу ТК тұтқындарын түнде рұқсатсыз жоюдың көлеңкесінде қалды:124.247. Жою ұзаққа созылмады, 1920 жылы 28 қаңтарда Дзержинский барлық ТК майдан шебіне «Тікелей жазалау, яғни БОАК 1919 жылғы 22 маусымдағы қаулысында көрсетілген қылмыстар үшін ату» құқықтары туралы жасырын жеделхат жолдады, 12 ақпанда қаулының күшін жоюы Түркістанға қатысы жоқ деген жеделхат жолдады, ал басында 1920 жылы 6 наурызда Белоруссияда, бірден 7 наурызда майдандар мен әскерлердің арнайы бөлімдеріне, соның ішінде азаматтық трибуналдарға ату құқығын беру туралы жеделхаттар жіберілді.
1922 жылы 2 қаңтарда Сібірдегі тұрақсыз жағдайға байланысты Дзержинский Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінен телефонхат арқылы БТК төрағасының өкілеттіктерін барлық трибуналдардың үкімдерін ықпалшара қолдануындағы жеке құқық алуына дейін кеңейтуді сұрайды.
Қызметі
Қызметінің нәтижелері
Ірі жасырын ұйымдарды («, «) анықтау және жою, шетелдік барлау және арнайы қызметтердің астыртын әрекеттері жойылды.
Сын
БТК қызметкерлерін қудалау
Сталин қуғын-сүргін жүргізу дәстүрін жалғастырды, бірақ оларды репрессиялық органдардың қызметкерлеріне де қатысты қолданды. Жүргізілген «тазартудың» нәтижесінде, атап айтқанда, «Дзержинскийдің қаруластары» саналатын БТК бұрынғы жетекші қызметкерлері: , , , , , , , Я. Х. Петерс, , , , .
БТК құжаттары мен марапаттары
-
![image]()
. БТК-БМСБ 5 жыл төс белгісі, 1923 -
![image]()
ТК ату жазасына кесу туралы хабарландыру. 1918. 1918 -
![image]()
5-кеңес әскері БТК арнайы бөлімінің атылуы үкімі. Красноярск, 1920
Көркем фильмдер
- ТК қызметкері (1963)
- Елшілердің қастандығы (1965)
- Тымық Одесса (1967)
- Дос-жолдастар туралы (1970)
- Пролетариат диктатурасына арналған гауһар тастар (1975)
- «Террор» операциясының күйреуі (1980)
- 20 желтоқсан (1981)
- Чекист (1992)
Дереккөздер
- Из протокола № 21 заседания СНК от 7 (20) декабря 1917 г. (Центральный партийный архив Института марксизма-ленинизма при ЦК КПСС, ф. 19, on. 1, д. 21, л. 2. Подлинник) // В. И. Ленин и ВЧК : Сб. документов (1917—1922 гг.) — 2-е изд., доп. — М.: Политиздат, 1987. — Б. 152. — 85000 таралым.
- Контрреволюцияға қарсы күрес жөніндегі төтенше комиссиялар/ Лацис (Судрабс). — М. : Гос. изд-во, 1921. — 62 с.; 23 см.
- БТК соттан тыс өкілеттіктерін құқықтық реттеу - БТК-БМСБ монографиясының тараулары - Мақалалар мен жарияланымдар - Мозохин Олег Борисович - МҚМ ІІХК БМСБ БТК тарихынан. mozohin.ru. Тексерілді, 25 қараша 2019.
- Бүкілресейлік төтенше комиссияның тарихынан (1917—1922 жж.). Сб. док. М., 1958, № 144.
- А. Велидов «БТК қызыл кітабы»
- Бүкілресейлік төтенше комиссияның тарихынан (1917—1922 жж.). Сб. док. М., 1958, № 313.
- Шевырин С. А. Азамат соғысы жылдарындағы Пермдік ТК.
- Төтенше комиссиялар жайлы. www.hrono.ru. Тексерілді, 15 сәуір 2019.
- В. И. Ленин и ВЧК. Сборник документов (1917—1922 гг.). М., 1987. С. 23.
- Циркулярное письмо ВЧК № 4 о взаимоотношениях чрезвычайных комиссий с трибуналами. www.alexanderyakovlev.org. Тексерілді, 25 қараша 2019.
- Ленин В.И. Полн. собр. соч. Т.44
- Глущенко Петр Петрович, Жаркой Михаил Эмильевич Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы жазалау саясатының қалыптасуы // Общество и право. — 2009. — № 1 (23). — ISSN 1727-4125.
- Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің шешімін түсіндірумен губерниялық төтенше комиссияларға БТК №174 бұйрығы.. www.alexanderyakovlev.org. Тексерілді, 25 қараша 2019.
- Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлар Кеңесінің ең қатаң жазалау шарасын (ату) жою туралы қаулысы.. www.alexanderyakovlev.org. Тексерілді, 25 қараша 2019.
- Барлық майдан шептеріндегі ТК құқықтары туралы жеделхат. www.alexanderyakovlev.org. Тексерілді, 25 қараша 2019.
- Г.И. Бокийге Түркістан Төтенше комиссиясына ең қатаң жазалау шарасын қолданудағы құқығын беру туралы жеделхат. www.alexanderyakovlev.org. Тексерілді, 25 қараша 2019.
- Майдандар мен әскерлердің арнайы бөлімшелеріне ату құқығын қолдану туралы БТК жеделхаты. www.alexanderyakovlev.org. Тексерілді, 25 қараша 2019.
- Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне БТК төрағасының өкілеттігін кеңейту туралы өтінішпен жеделхат. www.alexanderyakovlev.org. Тексерілді, 25 қараша 2019.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
RKFSR HKK karamagyndagy Kontrrevolyuciya men iritkige karsy kүres zhonindegi bүkilresejlik totenshe komissiyasy RKFSR HKK karamagyndagy BTK orys Vserossijskaya chrezvychajnaya komissiya po borbe s kontrrevolyuciej i sabotazhem pri Sovete narodnyh komissarov RSFSR VChK pri SNK RSFSR Kenes memleketinin arnajy kauipsizdik organy Komissiya 1917 zhyly 7 20 zheltoksanda kuryldy 1922 zhyly 6 akpanda RKFSR IIHK karamagyndagy MSB okilettikterin berumen zhojyldy Kontrrevolyuciya men iritkige karsy kүres zhonindegi bүkilresejlik totenshe komissiyasy BTK orys Vserossijskaya chrezvychajnaya komissiya po borbe s kontrrevolyuciej i sabotazhem VChK Zhalpy maglumatMemleket RKFSRҚurylgan uakyty 20 zheltoksan 1917Onyn aldyndagy mekemeTaratylgan uakyty 6 akpan 1922Ornyna kelgen mekeme RKFSR IIHK karamagyndagy MSBShtab pәteri Petrograd RKFSRBasshysy F E DzerzhinskijYa H Peters BTK RKFSR memlekettik kauipsizdigin korgau mekemesi bola otyryp bүkil el bojynsha kontrrevolyuciyaga karsy kүrestin baskarushy organy sonymen katar instituttarynyn biri zhүzege asyrudyn negizgi kuraly Azamattyk sogys kezinde buryngy Resej imperiyasy aumagynda taptyk zhaularga karsy onyn ishinde kontrrevolyuciyalyk әreketke ajyptalgan adamdarga karsy koldangan zhazalau sharalarynyn zhiyntygy boldy Robert Konkvesttin ajtuynsha 1917 1922 zhyldary үkimimen zhәne TK sottan tys otyrystarynan 140 myn adam atylgan Kenes arnajy kyzmettin tarihyn zertteushilerdin biri polkovnik Oleg Borisovich Mozohin muragattyk derekterge sүjene otyryp bul sandy synga aldy Onyn ajtuynsha barlyk eskertuler men sozularmen BTK organdary kurbandarynyn sanyn 50 mynnan aspajdy dep bagalauga bolady Komissiyanyn zhergilikti zherde kontrrevolyuciyamen kүresu үshin aumaktyk bolimsheleri boldy ChK ykshamdaluynan chekist sozi shykty BTK mindetteriOnyn kuryluynyn basty ideology Vladimir Ilich Lenin Bүkilresejlik totenshe komissiyasy dep atady onsyz zhumysshylardyn kүshi әlemde kanaushylar bar bolgansha omir sүre almajdy sansyz astyrtyn әreketterge bizden sheksiz kүshti adamdardyn Kenes okimetine zhasagan sansyz kastyktaryna karsy bizdin karuymyz 1921 zhyldyn 27 kantarynan bastap bul mekemenin mindetterine balalar arasyndagy panasyzdyk pen karausyzdykty zhoyu kirdi BTK kurlymyBTK MҚK eskertkish tanbasy 1917 zhyldyn 22 zheltoksanynan 1918 zhyldyn nauryzyna dejin BTK Petrogradta Gorohovaya koshesi 2 үj meken zhajynda ornalaskan kazir BTK baskaru apparatyn alka baskardy Baskarushy organ BTK Prezidiumynyn Toragasy baskaratyn BTK Prezidiumy onyn kuzhat ajnalymy eki zheke hatshymen kamtamasyz etken eki orynbasary boldy BTK apparatynda kelesi bolimder men bolimsheler boldy kontrrevolyuciyamen kүres sheteldik bolim 1920 zh 20 zheltoksan karsy barlau bolimi halykaralyk katynastar bolimi alypsatarlykpen kүres lauazymy bojynsha kylmystarmen kүres tүrme bolimi boten kalalyk bolim ujymdastyru bolimi temir zhol bolimi 1918 zh 27 shildeden bastap әsker bolimi 1918 zh 27 shildeden bastap din kyzmetkerlerinin dushpandyk kyzmetimen kүresu bolimi 1919 zh akpanynan bastap kejinirek BTK kupiya boliminin 6 bolimshesi Shifrlau men shifrdy anyktaudyn 8 arnajy bolimi 1921 zh 5 mamyrdan bastap Kontrabandaga karsy kүres zhonindegi komissiya 1921 zh 8 zheltoksannan bastap 1917 zhyldyn zheltoksanynda BTK apparaty 40 adam 1918 zhyldyn nauryzynda 120 kyzmetkerden turdy 1918 zhyly nauryzda BTK ortalyk apparaty Kenes үkimetimen birge Mәskeuge auystyryldy 1919 zhyldan bastap Resej saktandyru kogamynyn gimaratyn ielendi Aumaktyk zhәne mamandandyrylgan bolimsheler Bastapky kezende birkatar zherlerde kontrrevolyuciyaga alypsatarlykka zhәne iritkige karsy kүres zhonindegi aumaktyk organdar Totenshe komitetter dep ataldy Shtattyn kobeyuimen zhәne zhana bolimderdin pajda boluymen bul komitetter totenshe komissiya dep ataldy 1918 zhyly 40 guberniyalyk GubTK dep atalady zhәne 365 uezdik totenshe komissiyalary boldy GubTK mynadaj bolimderge bolindi kontrrevolyuciyamen kүres alypsatarlykpen kүres kyzmettik kylmyspen kүres boten kalalyk temir zhol 1918 zhyldyn tamyzynan bastap BTK shekara temirzhol zhәne su koligi organdary zhumys istejdi Iri temirzhol beketterinde guberniyalyk komissiyalarga bagynatyn ajmaktyk bolimshelik totenshe komissiyalar TK kuryldy Қyzyl Әskerdegi BTK organdary 1918 zhyldyn sonynda әskerde zhәne majdandagy kontrrevolyuciyaga karsy kүresti ujymdastyru tynshylyk sondaj ak zhaudyn tylynda barlau zhүrgizu үshin kuryldy 1919 zhyldyn 21 akpanyna dejin majdandyk pen әskeri TK zhumys istedi olar 1919 zhyldyn 21 akpanynan bastap Қyzyl Әskerdin bolimsheleri men mekemelerinde tynshylyk pen kontrrevolyuciyaga karsy kүres zhonindegi Ajryksha bolimder bolyp kajta kuryldy ӨkilettikteriBastapkyda BTK mindetteri men okilettikteri dәl anyktalmady bul mysaly F E Dzerzhinskijdin 1917 zhylgy 7 zheltoksandagy esebinde korsetilgen onda ogan Komissiya tek aldyn ala tergeu zhүrgizedi sebebi bul bultartpau үshin kazhet BTK kurylgannan bastap bir mekemede zan shygarushylyk zannamany әzirleuge tikelej katysu sot sot ondirisi zhәne atkarushy barlau zhedel zhәne tergeu zhumystary funkciyalaryn aldy Әkimshilik zhagynan bastapkyda zhumsak bolgan tikelej әser etu sharalary koldanylady kontrrevolyucishyldardy azyk tүlik kartochkalarynan ajyru halyk zhaularynyn tizimderin zhasau zhәne zhariyalau kontrrevolyuciyalyk menshikti tәrkileu zhәne tagy baskalar Azamattyk sogystyn bastaluymen BTK totenshe okilettikter berildi ogan sәjkes kontrrevolyuciyashyldar men iritki zhasaushylarga bas pajdasy үshin pajdalangan zhәne banditizm zhasagan tulgalarga katysty sharalar koldanyldy Aktar tutkynga algan kyzyldardyn algashky zhazalaulardan Volodarskij men Urickijdin oltiriluinen Leninnin omirine kastandyktan 1918 zhyldyn zhazynda bastap kepilgerlerdi tutkyndau zhәne zhii oltiru әdeti zhalpyga birdej zhәne zandastyrylgan bolatyn Kүdiktilerdi zhappaj tutkyndaudy zhүzege asyrgan kontrrevolyuciyamen bas pajdasy үshin pajdalanyp kalumen zhәne iritkimen kүres zhonindegi totenshe komissiya partiyanyn resmi bakylauynda birak is zhүzinde eshkimnin kelisiminsiz olardyn tagdyryn zheke ozderi sheshuge bejim boldy Sol rette kontrrevolyuciyalyktyn mәnisi eki tүrli tүsindiruge bolatyn ojtkeni bul terminnin nakty tүsindirmesi bolmagan Kenesterge olardyn atkaru komitetterine nemese zhekelegen kenestik instituttarga karsy tuyndagan sebepterge karamastan kez kelgen әreketter Kontrrevolyuciyalyk әreketterdin mundaj anyktamasy Bүkilresejlik Ortalyk Atkaru Komitetinin Kassaciya boliminin 1918 zhylgy 6 karashadagy kaulysymen berilgen 1920 zhyly 17 sәuirde Totenshe komissiyalardyn tribunaldarmen karym katynasy turaly 4 BTK okimhaty zhasyryn tүrde kabyldandy onda atap ajtkanda kelesi usynys bar BTK zholdastarga sonymen birge zhariyalangan zannyn baptaryna katan negizdeletin isterdi karaudyn zhenildetilgen tәrtibi dep atalatyn tribunaldar үshin arnajy nuskaulyk әzirlenip zhatkanyn habarlajdy is zhүrgizu ajyptau aktisin okuga ajyptalushydan zhauap aluga zhәne үkim shygaruga dejin kyskarady үzindi BTK zhoyudyn aldynda V I Lenin 1921 zhyly 23 zheltoksanda Bүkilresejlik Kenesterdin IX sezinde bizde kurylgan zhagdaj bul mekemeni tek kana sayasi salamen shekteudi bujyra talap etedi BTK reformaga ushyratu onyn atkarymy men kuzyrettiligin anyktau zhәne onyn zhumysyn sayasi mindettermen shekteu kazhet үzindiAjryksha okilettikteri TK zhertolelerinde sureti 1918 zhyldyn 21 akpanynan bastap RKFSR HKK Dekretine sәjkes mekeme algash ret zhazalau okilettikterin aldy Қabyldangan kuzhatta baskalarmen katar mynalar atap otildi Қylmys ornynda zhau agentteri alypsatarlar ojranshy buzakylar kontrrevolyuciyalyk үgitshiler nemis tynshylary atylady Tәzhiribede 1918 zhyldyn shildesine dejin BTK resmi әdilet organdarynyn sheshimi bojynsha zhazalau sharalaryn salystyrmaly tүrde sirek koldandy mysaly asa kauipti kogamdyk tulgalar banditizmmen ajnalysatyn zhәne iri alypsatarlarga katysty birak bul normany sayasi kylmyskerlerge karsy koldanbady Sonymen 1918 zhyldyn birinshi zhartysynda 22 adam atyldy Alajda zhergilikti zherlerde resmi kukyktyk ustanymnan tys olim zhazasy kylmyskerlerdin baska sanattaryna katysty koldanyldy bul ortalyk organdar tarapynan әrdajym koldau tappady Osylaj 1918 zhyly 17 mausymda OAK plenumynyn mәzhilisinde Totenshe tergeu komissiyasynyn mүsheleri tutkynga alynyp sotka tartylyp onyn sheshimimen kontrrevolyuciyalyk kozgalys үshin ajyptalgan 77 adam sottan tys tәrtipte atylgany turaly habarlandy 1918 zhyldyn 5 kyrkүjeginen bastap tynshylardy diversanttardy zhәne baska da revolyuciyalyk zandylykty buzushylardy tikelej zhoyu kukygy berildi Ak gvardiyashylar ujymdaryna kastandyktar men bүlikterge katysy bar barlyk tulgalardy oltiru zhәne kyzyl terrordy tikelej zhүzege asyru kukyktary men mindetteri BOAK 1919 zhylgy 20 mausymdagy Sogys zhagdajy zhariyalangan ajmaktardagy zhalpy sottylyktan shygaru turaly dekreti TK biligine ort koyuga zharylystarga temir zholdy kasakana bүldiruge zhәne baska da kontrrevolyuciyalyk pigyldarga katyskan adamdardy tikelej atu kukygyn beredi 1919 zhyly 22 mausymda BOAK Izvestiya zhariyalangan 295 296 23 mausymda BTK Bүkilresejlik Ortalyk Atkaru Komitetinin shygarylgan kaulysyna tүsinikteme berip 174 bujrygyn shygardy Bүkilresejlik Ortalyk Atkaru Komiteti men Halyk Komissarlar Kenesinin 1920 zhylgy 17 kantardagy BTK zhәne kalalyk guberniyalyk zhәne Zhogargy tribunaldardyn үkimderimen olim zhazasyn koldanudy atu zhoyu turaly kaulysy 104 105 Lenin men Dzerzhinskij kol kojgan kuzhat kүshine engenge dejin Petrograd zhәne Mәskeu TK tutkyndaryn tүnde ruksatsyz zhoyudyn kolenkesinde kaldy 124 247 Zhoyu uzakka sozylmady 1920 zhyly 28 kantarda Dzerzhinskij barlyk TK majdan shebine Tikelej zhazalau yagni BOAK 1919 zhylgy 22 mausymdagy kaulysynda korsetilgen kylmystar үshin atu kukyktary turaly zhasyryn zhedelhat zholdady 12 akpanda kaulynyn kүshin zhoyuy Tүrkistanga katysy zhok degen zhedelhat zholdady al basynda 1920 zhyly 6 nauryzda Belorussiyada birden 7 nauryzda majdandar men әskerlerdin arnajy bolimderine sonyn ishinde azamattyk tribunaldarga atu kukygyn beru turaly zhedelhattar zhiberildi 1922 zhyly 2 kantarda Sibirdegi turaksyz zhagdajga bajlanysty Dzerzhinskij Bүkilresejlik Ortalyk Atkaru Komitetinen telefonhat arkyly BTK toragasynyn okilettikterin barlyk tribunaldardyn үkimderin ykpalshara koldanuyndagy zheke kukyk aluyna dejin kenejtudi surajdy ҚyzmetiTolyk makalasy Қyzmetinin nәtizheleriIri zhasyryn ujymdardy anyktau zhәne zhoyu sheteldik barlau zhәne arnajy kyzmetterdin astyrtyn әreketteri zhojyldy SynBTK kyzmetkerlerin kudalauStalin kugyn sүrgin zhүrgizu dәstүrin zhalgastyrdy birak olardy repressiyalyk organdardyn kyzmetkerlerine de katysty koldandy Zhүrgizilgen tazartudyn nәtizhesinde atap ajtkanda Dzerzhinskijdin karulastary sanalatyn BTK buryngy zhetekshi kyzmetkerleri Ya H Peters BTK kuzhattary men marapattary BTK BMSB 5 zhyl tos belgisi 1923 TK atu zhazasyna kesu turaly habarlandyru 1918 1918 5 kenes әskeri BTK arnajy boliminin atyluy үkimi Krasnoyarsk 1920Korkem filmderTK kyzmetkeri 1963 Elshilerdin kastandygy 1965 Tymyk Odessa 1967 Dos zholdastar turaly 1970 Proletariat diktaturasyna arnalgan gauһar tastar 1975 Terror operaciyasynyn kүjreui 1980 20 zheltoksan 1981 Chekist 1992 DerekkozderIz protokola 21 zasedaniya SNK ot 7 20 dekabrya 1917 g Centralnyj partijnyj arhiv Instituta marksizma leninizma pri CK KPSS f 19 on 1 d 21 l 2 Podlinnik V I Lenin i VChK Sb dokumentov 1917 1922 gg 2 e izd dop M Politizdat 1987 B 152 85000 taralym Kontrrevolyuciyaga karsy kүres zhonindegi totenshe komissiyalar Lacis Sudrabs M Gos izd vo 1921 62 s 23 sm BTK sottan tys okilettikterin kukyktyk retteu BTK BMSB monografiyasynyn taraulary Makalalar men zhariyalanymdar Mozohin Oleg Borisovich MҚM IIHK BMSB BTK tarihynan mozohin ru Tekserildi 25 karasha 2019 Bүkilresejlik totenshe komissiyanyn tarihynan 1917 1922 zhzh Sb dok M 1958 144 A Velidov BTK kyzyl kitaby Bүkilresejlik totenshe komissiyanyn tarihynan 1917 1922 zhzh Sb dok M 1958 313 Shevyrin S A Azamat sogysy zhyldaryndagy Permdik TK Totenshe komissiyalar zhajly www hrono ru Tekserildi 15 sәuir 2019 V I Lenin i VChK Sbornik dokumentov 1917 1922 gg M 1987 S 23 Cirkulyarnoe pismo VChK 4 o vzaimootnosheniyah chrezvychajnyh komissij s tribunalami www alexanderyakovlev org Tekserildi 25 karasha 2019 Lenin V I Poln sobr soch T 44 Glushenko Petr Petrovich Zharkoj Mihail Emilevich Kenes okimetinin algashky zhyldaryndagy zhazalau sayasatynyn kalyptasuy Obshestvo i pravo 2009 1 23 ISSN 1727 4125 Bүkilresejlik Ortalyk Atkaru Komitetinin sheshimin tүsindirumen guberniyalyk totenshe komissiyalarga BTK 174 bujrygy www alexanderyakovlev org Tekserildi 25 karasha 2019 Bүkilresejlik Ortalyk Atkaru Komiteti men Halyk Komissarlar Kenesinin en katan zhazalau sharasyn atu zhoyu turaly kaulysy www alexanderyakovlev org Tekserildi 25 karasha 2019 Barlyk majdan shepterindegi TK kukyktary turaly zhedelhat www alexanderyakovlev org Tekserildi 25 karasha 2019 G I Bokijge Tүrkistan Totenshe komissiyasyna en katan zhazalau sharasyn koldanudagy kukygyn beru turaly zhedelhat www alexanderyakovlev org Tekserildi 25 karasha 2019 Majdandar men әskerlerdin arnajy bolimshelerine atu kukygyn koldanu turaly BTK zhedelhaty www alexanderyakovlev org Tekserildi 25 karasha 2019 Bүkilresejlik Ortalyk Atkaru Komitetine BTK toragasynyn okilettigin kenejtu turaly otinishpen zhedelhat www alexanderyakovlev org Tekserildi 25 karasha 2019