Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Каталондар (өздік атауы – каталан) — Шығыс Испанияда тұратын халық, негізінен Каталонияда, ішінара Арагон мен Валенсияда, сондай-ақ Балеар және Питиус аралдарында тұрады. Дүние жүзінде жалпы саны 8,1 млн., Испаниядағы саны 7,6 млн. Сондай-ақ, Аргентинада (180 мың адам), Бразилияда (70 мың адам), Мексикада (50 мыңнан астам адам), Германияда (50 мың адам шамасында) және т.б. елдерде тұрады.
| Каталондар | |
| каталан | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 8,1 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Испания | 7,6 млн. |
 Аргентина | 180 000 |
 Бразилия | 70 000 |
 Мексика | 50 000 |
 Германия | 50 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі
Каталондықтардың тілі, үндіеуропалық тілдер отбасының роман тілдері тобының окситан-романдық кіші тобына жататын - каталан тілі, испан тілі де кең тараған. Валенсия автономиялық қоғамдастығында каталан тілі ресми түрде «Валенсия тілі» деп аталады, дегенмен Валенсия университеті «каталан тілі» атауын талап етеді. Балеар аралдарында тек «каталон» термині қолданылады. Каталан тілін кейде «каталан-валенсия-балеар тілі» деп те атайды.
Каталан тілінің диалектілері екі топқа бөлінеді - шығыс (орталық каталан, балеар, солтүстік каталан және алгер) және батыс (солтүстік-батыс, валенсия және өтпелі). Каталан тілінің әдеби нормасы орталық каталандық нұсқа негізінде қалыптасты.
Қазіргі кезеңде каталан тілі ресми түрде Испанияның аймақтық тілдерінің бірі болып табылады және Каталонияда басым қолданылады. Каталан тілі – баспасөздің, радио мен теледидардың, ұлттық және бұқаралық мәдениеттің тілі. Сонымен қатар, каталондықтардың өздері арасында қостілділік кең таралған - испан немесе француз тілдері екінші тіл ретінде пайдаланылады.
Діні
Каталония үкіметі демеушілік жасаған соңғы зерттеуге сәйкес, 2016 жылғы жағдай бойынша каталондықтардың 61,9% өздерін христиандар деп санайды. Оның 58,0%-ы католиктер, 3,0%-ы протестанттар мен евангелисттер, 0,9%-ы православиелік христиандар және 0,6%-ы Иегова куәгерлері.
Халықтың 16,0%-ы өздерін атеист, 11,9%-ы агностиктер, 4,8%-ы мұсылмандар, 1,3%-ы буддистер және тағы 2,4%-ы басқа дін өкілдері деп санайды.
Испания Конституциясы дін бостандығына кепілдік береді. Олардың діндарлығы негізінен көптеген діни мерекелерді тойлаумен шектеледі. Олар әсіресе Қасиетті аптада, Рождествода көңіл көтеруді жақсы көреді және әрқашан Барлық Әулиелер күнін атап өтеді.
Этногенезі
Каталондықтардың алғашқы ата-бабалары жаңа дәуірге дейінгі III мыңжылдықтан бастап Испания территориясын мекендеген Пиреней этнодиалект топтары болды. Жаңа дәуірге дейінгі I мыңжылдықта ибериялықтар ішінара кельт әсеріне ұшырады, нәтижесінде жаңа дәуірге дейінгі VIII ғасырда кельтибер этносы пайда болды (келтиберлер - "кельттер + иберлер"). Келтиберлердің ұзақ, жеті ғасыр бойы романизациясының нәтижесінде каталондықтар (каталандықтар) пайда болды.
Тарихы
XV ғасырға дейін Испания түбекті басып алған арабтармен соғысып, феодалдық тұрғыдан бытырап кетті. Каталония сол кезде Барселона округі болды, сәл кейінірек ол Арагон корольдігінің құрамына кірді.
XVIII ғасырдың басынан бастап Испания үкіметінің орталықтандыру саясаты каталондықтардың күшейтілген кастилизациясында көрінді, каталан тілі ресми өмірден ығыстыстырылды, бірақ күнделікті өмірде үстемдік етуді жалғастырды.
XIX ғасырдың 40-жылдарынан бастап каталондықтардың ұлттық қозғалысы күшейе түсті. 1930 жылдары Каталония автономияға қол жеткізді, кейін ол Франко режимі кезінде жойылып, 1977 жылы қыркүйекте қалпына келтірілді. 1980 жылдардың басында Испанияның каталан тілінде сөйлейтін халқы бар басқа аймақтары да автономия алды - Валенсия, Балеар аралдары, Арагон.
Кәсібі
Каталондықтар өнеркәсіпте (әсіресе, тоқыма өнеркәсібі), ауыл шаруашылығында, балық аулау саласында еңбек етеді. Дәстүрлі көркемдік қолөнерге шыны және керамика бұйымдарын жасау (әсіресе жылтыратылған әрлеу тақтайшалары), сонымен қатар ағаш ою, ішінара тоқу жатады.
Каталониядағы ауыл шаруашылығы негізінен шарап жасаумен ұсынылған. Өз плантацияларында өсірілген жүзімнен жақсы шарап өндіру туристік ағынның қажеттіліктерін ішінара өтейді. Сонымен қатар, көкөніс және жеміс-жидек дақылдарын өсіру, сондай-ақ орташа ірі малды (шошқа, қой, қошқар) өсіру кеңінен танымал.
Тұрмыс салты
Елді мекендерінде ауылдар мен хуторлар бар, оңтүстігінде — саны көптеген үйлері бар ауылдар басым. ХХ ғасырға дейін каталондық шаруалар көбінесе сыртқы галереясы бар екі қабатты тас үйлер (масия) салған. Валенсияда биік қамыс төбесі бар тікбұрышты, қабырғалары сазбен қапталған және әктелген бір қабатты - дәстүрлі шаруа үйлері (баррака) бар.
Дәстүрлі киімінің кейбір элементтері ұлттық рәміздер сипатына ие болды. Солардың бірі барретина – қызыл немесе күлгін қалпақ түріндегі ерлердің бас киімі. Валенсия мен Балеар аралдарында ер адамдар бастың бүйіріне немесе артына байланған орамал және сабан немесе киіз қалпақ киген. Костюмнің өзіне тән түрі – ашық тоқылған торлы гандайя (бас киім), әйелдер үшін – манготтар.
Ашық және түрлі-түсті (әсіресе Валенсияда) матадан тігілген әйел костюміне әдетте алжапқышы бар қысқа белдемше, жеңі қысқа блузка, ұштары кеудеге айқастырылған орамал, кейде мойынға орамал салынған, Балеар аралдарында басы иыққа ілінген шілтерлі немесе мата мақта батист жамылғы орамал таққан. Ибица аралындағы ең көне әйелдер костюмінде ұзын белдемше киіп, үлкен алқалар таққан.
Ерлер костюміне тар және кең (Валенсия мен Балеар аралдарында), қысқа (ұзындығы тізеге дейін) қарапайым немесе жолақты (Балеар аралында) шалбар, тар немесе кең жейде, кеудеше және күрте киген. Аяқтарына тігілген сандалдар немесе былғары аяқ киім киген.
Дәстүрлі тағамы эскуделья болып саналады - ет, бұршақ және картоппен бірге пісірілген сорпасы бар кеспе. Паэлья тағамы Валенсияда танымал - ет, балық, көкөніс немесе жеміс-жидек қосылған күріш. Табиғи түрде Каталонияның ұлттық тағамдарында, онда биік таулы аймаққа да, теңізге де тән өнімдер бірдей ерекшеленеді. Егер каталондық тағамдарды жалпы аспектіде қарастыратын болсақ, бұл жоғары сапалы зәйтүн майында пісірілген көкөністердің, балықтың және еттің барлық түрлерінің көптігі. Мұның бәрі жергілікті шараппен тұтынылады. (Каталония шарап жасау дәстүрлерімен танымал).
Каталондықтардың фольклоры әндер, аңыздар мен ертегілер, мақал-мәтелдер мен нақыл сөздермен бейнеленген. Әндер арасында романтикалық жанрлар жиі кездеседі. Француздың ортағасырлық рыцарьлық романстарының, халықтық поэтикалық (және прозалық) нұсқалары кең тараған. Әңгімелердің ішінде адамдарды христиан дініне кіргізіп, түрлі қиындықтарды жеңіп, адамдарды түрлі жаратылыстардан (айдаһар, алыптардан) құтқаратын Сан-Джорди (Әулие Джордж) туралы аңыздар мен көбінесе адамға дұшпандық көрсететін фантастикалық жаратылыстар туралы әңгімелер мен аңыздар бар.
Би фольклоры өте дамыған. Ең танымал билердің арасында сардана мен болангер, елдің оңтүстігінде және Валенсияда жота биі бар. Сардана бишілердің (ерлер мен әйелдердің) шеңбер бойымен қол ұстасып, үрмелі және соқпалы музыкалық аспаптар оркестрінің сүйемелдеуімен қимылдауымен ерекшеленеді.
Атақты тұлғалары
- Сальвадор Дали (1904 - 1989) - каталондық суретші, график, мүсінші, режиссер, жазушы.
- Антони Тапиес (1923 - 2012) - каталондық суретші, график және мүсінші.
- Антонио Гауди (1852-1926) - көрнекті каталон сәулетшісі.
- Жоан Миро и Ферра (1893-1983) - каталондық (испандық) суретші, мүсінші және график.
- Монсеррат Кабалье (1933-2018) – опера әншісі.
- Пабло Касальс и Дефильо (1876 -1973) - каталондық виолончелист, дирижер, композитор, музыкалық және қоғам қайраткері.
- Хосе Каррерас (1946, Барселона) - опера әншісі (тенор).
- Энрике Гранадос (1867 -1916) - каталондық композитор және пианист.
Дереккөздер
- https://bigenc.ru/c/katalontsy-ec20a6?ysclid=lsew2yfc3o269824100
- https://studentopedia.ru/kulturologiya/katalonci---etnografiya-ispanii.html
- https://ru.mgwiki.top/wiki/Religion_in_Catalonia
- https://sp-love.ru/kataloni/religiya-kataloniya-ispancy-i-kataloncy-yazyk-i-nacionalnaya-gordost-religiya-i-semya-otnoshenie-k-detyam-i-starikam-privychki-i-obraz-zhizni.html
- https://rogalev.home.blog/2019/01/24/%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B-%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D1%86%D1%8B-%D1%8D%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81-%D0%B8-%D0%B5%D0%B3%D0%BE-%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B0/(қолжетпейтін сілтеме)
- https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/960377?ysclid=lsewhrufhf582683882
- http://www.etnosy.ru/node/232
- http://www.etnolog.ru/people.php?id=KATL
- https://www.barcelona-excurs.org/typical-catalan-food/?ysclid=lsg9vp9zpd626202436
- https://studbooks.net/1055148/kulturologiya/katalontsy
- https://www.nur.kz/family/school/1772568-salvador-dali-kartiny-s-opisaniem/?ysclid=lsgavlvufz69620277
- https://dzen.ru/a/XnnSLrA5bmAj-2_b
- https://gaudi-barcelona.ru/?ysclid=lsgb2b5lxo887628803
- https://24smi.org/celebrity/117442-zhoan-miro.html?ysclid=lsgb5a4liu361751488
- https://biographe.ru/znamenitosti/montserrat-kabale/?ysclid=lsgb9tx0r8975103067
- https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/642878?ysclid=lsgbey4nox314492367
- https://24smi.org/celebrity/19331-khose-karreras.html?ysclid=lsgbhxinpz553665442
- https://newsspain.ru/enrike-granados-kompozitor-vozrodivshij-nacionalnuyu-ispanskuyu-muzyku/?ysclid=lsgbkje41f541895139
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Katalondar ozdik atauy katalan Shygys Ispaniyada turatyn halyk negizinen Kataloniyada ishinara Aragon men Valensiyada sondaj ak Balear zhәne Pitius araldarynda turady Dүnie zhүzinde zhalpy sany 8 1 mln Ispaniyadagy sany 7 6 mln Sondaj ak Argentinada 180 myn adam Braziliyada 70 myn adam Meksikada 50 mynnan astam adam Germaniyada 50 myn adam shamasynda zhәne t b elderde turady KatalondarkatalanBүkil halyktyn sany8 1 mln En kop taralgan ajmaktar Ispaniya7 6 mln Argentina180 000 Braziliya70 000 Meksika50 000 Germaniya50 000Tilderikatalan tili ispan tiliDinikatolicizmTiliKatalondyktardyn tili үndieuropalyk tilder otbasynyn roman tilderi tobynyn oksitan romandyk kishi tobyna zhatatyn katalan tili ispan tili de ken taragan Valensiya avtonomiyalyk kogamdastygynda katalan tili resmi tүrde Valensiya tili dep atalady degenmen Valensiya universiteti katalan tili atauyn talap etedi Balear araldarynda tek katalon termini koldanylady Katalan tilin kejde katalan valensiya balear tili dep te atajdy Katalan tilinin dialektileri eki topka bolinedi shygys ortalyk katalan balear soltүstik katalan zhәne alger zhәne batys soltүstik batys valensiya zhәne otpeli Katalan tilinin әdebi normasy ortalyk katalandyk nuska negizinde kalyptasty Қazirgi kezende katalan tili resmi tүrde Ispaniyanyn ajmaktyk tilderinin biri bolyp tabylady zhәne Kataloniyada basym koldanylady Katalan tili baspasozdin radio men teledidardyn ulttyk zhәne bukaralyk mәdeniettin tili Sonymen katar katalondyktardyn ozderi arasynda kostildilik ken taralgan ispan nemese francuz tilderi ekinshi til retinde pajdalanylady DiniKataloniya үkimeti demeushilik zhasagan songy zertteuge sәjkes 2016 zhylgy zhagdaj bojynsha katalondyktardyn 61 9 ozderin hristiandar dep sanajdy Onyn 58 0 y katolikter 3 0 y protestanttar men evangelistter 0 9 y pravoslavielik hristiandar zhәne 0 6 y Iegova kuәgerleri Halyktyn 16 0 y ozderin ateist 11 9 y agnostikter 4 8 y musylmandar 1 3 y buddister zhәne tagy 2 4 y baska din okilderi dep sanajdy Ispaniya Konstituciyasy din bostandygyna kepildik beredi Olardyn dindarlygy negizinen koptegen dini merekelerdi tojlaumen shekteledi Olar әsirese Қasietti aptada Rozhdestvoda konil koterudi zhaksy koredi zhәne әrkashan Barlyk Әulieler kүnin atap otedi EtnogeneziKatalondyktardyn algashky ata babalary zhana dәuirge dejingi III mynzhyldyktan bastap Ispaniya territoriyasyn mekendegen Pirenej etnodialekt toptary boldy Zhana dәuirge dejingi I mynzhyldykta iberiyalyktar ishinara kelt әserine ushyrady nәtizhesinde zhana dәuirge dejingi VIII gasyrda keltiber etnosy pajda boldy keltiberler keltter iberler Keltiberlerdin uzak zheti gasyr bojy romanizaciyasynyn nәtizhesinde katalondyktar katalandyktar pajda boldy TarihyXV gasyrga dejin Ispaniya tүbekti basyp algan arabtarmen sogysyp feodaldyk turgydan bytyrap ketti Kataloniya sol kezde Barselona okrugi boldy sәl kejinirek ol Aragon koroldiginin kuramyna kirdi XVIII gasyrdyn basynan bastap Ispaniya үkimetinin ortalyktandyru sayasaty katalondyktardyn kүshejtilgen kastilizaciyasynda korindi katalan tili resmi omirden ygystystyryldy birak kүndelikti omirde үstemdik etudi zhalgastyrdy XIX gasyrdyn 40 zhyldarynan bastap katalondyktardyn ulttyk kozgalysy kүsheje tүsti 1930 zhyldary Kataloniya avtonomiyaga kol zhetkizdi kejin ol Franko rezhimi kezinde zhojylyp 1977 zhyly kyrkүjekte kalpyna keltirildi 1980 zhyldardyn basynda Ispaniyanyn katalan tilinde sojlejtin halky bar baska ajmaktary da avtonomiya aldy Valensiya Balear araldary Aragon KәsibiKatalondyktar onerkәsipte әsirese tokyma onerkәsibi auyl sharuashylygynda balyk aulau salasynda enbek etedi Dәstүrli korkemdik kolonerge shyny zhәne keramika bujymdaryn zhasau әsirese zhyltyratylgan әrleu taktajshalary sonymen katar agash oyu ishinara toku zhatady Kataloniyadagy auyl sharuashylygy negizinen sharap zhasaumen usynylgan Өz plantaciyalarynda osirilgen zhүzimnen zhaksy sharap ondiru turistik agynnyn kazhettilikterin ishinara otejdi Sonymen katar kokonis zhәne zhemis zhidek dakyldaryn osiru sondaj ak ortasha iri maldy shoshka koj koshkar osiru keninen tanymal Turmys saltyEldi mekenderinde auyldar men hutorlar bar ontүstiginde sany koptegen үjleri bar auyldar basym HH gasyrga dejin katalondyk sharualar kobinese syrtky galereyasy bar eki kabatty tas үjler masiya salgan Valensiyada biik kamys tobesi bar tikburyshty kabyrgalary sazben kaptalgan zhәne әktelgen bir kabatty dәstүrli sharua үjleri barraka bar Dәstүrli kiiminin kejbir elementteri ulttyk rәmizder sipatyna ie boldy Solardyn biri barretina kyzyl nemese kүlgin kalpak tүrindegi erlerdin bas kiimi Valensiya men Balear araldarynda er adamdar bastyn bүjirine nemese artyna bajlangan oramal zhәne saban nemese kiiz kalpak kigen Kostyumnin ozine tәn tүri ashyk tokylgan torly gandajya bas kiim әjelder үshin mangottar Ashyk zhәne tүrli tүsti әsirese Valensiyada matadan tigilgen әjel kostyumine әdette alzhapkyshy bar kyska beldemshe zheni kyska bluzka ushtary keudege ajkastyrylgan oramal kejde mojynga oramal salyngan Balear araldarynda basy iykka ilingen shilterli nemese mata makta batist zhamylgy oramal takkan Ibica aralyndagy en kone әjelder kostyuminde uzyn beldemshe kiip үlken alkalar takkan Erler kostyumine tar zhәne ken Valensiya men Balear araldarynda kyska uzyndygy tizege dejin karapajym nemese zholakty Balear aralynda shalbar tar nemese ken zhejde keudeshe zhәne kүrte kigen Ayaktaryna tigilgen sandaldar nemese bylgary ayak kiim kigen Dәstүrli tagamy eskudelya bolyp sanalady et burshak zhәne kartoppen birge pisirilgen sorpasy bar kespe Paelya tagamy Valensiyada tanymal et balyk kokonis nemese zhemis zhidek kosylgan kүrish Tabigi tүrde Kataloniyanyn ulttyk tagamdarynda onda biik tauly ajmakka da tenizge de tәn onimder birdej erekshelenedi Eger katalondyk tagamdardy zhalpy aspektide karastyratyn bolsak bul zhogary sapaly zәjtүn majynda pisirilgen kokonisterdin balyktyn zhәne ettin barlyk tүrlerinin koptigi Munyn bәri zhergilikti sharappen tutynylady Kataloniya sharap zhasau dәstүrlerimen tanymal Katalondyktardyn folklory әnder anyzdar men ertegiler makal mәtelder men nakyl sozdermen bejnelengen Әnder arasynda romantikalyk zhanrlar zhii kezdesedi Francuzdyn ortagasyrlyk rycarlyk romanstarynyn halyktyk poetikalyk zhәne prozalyk nuskalary ken taragan Әngimelerdin ishinde adamdardy hristian dinine kirgizip tүrli kiyndyktardy zhenip adamdardy tүrli zharatylystardan ajdaһar alyptardan kutkaratyn San Dzhordi Әulie Dzhordzh turaly anyzdar men kobinese adamga dushpandyk korsetetin fantastikalyk zharatylystar turaly әngimeler men anyzdar bar Bi folklory ote damygan En tanymal bilerdin arasynda sardana men bolanger eldin ontүstiginde zhәne Valensiyada zhota bii bar Sardana bishilerdin erler men әjelderdin shenber bojymen kol ustasyp үrmeli zhәne sokpaly muzykalyk aspaptar orkestrinin sүjemeldeuimen kimyldauymen erekshelenedi Atakty tulgalarySalvador Dali 1904 1989 katalondyk suretshi grafik mүsinshi rezhisser zhazushy Antoni Tapies 1923 2012 katalondyk suretshi grafik zhәne mүsinshi Antonio Gaudi 1852 1926 kornekti katalon sәuletshisi Zhoan Miro i Ferra 1893 1983 katalondyk ispandyk suretshi mүsinshi zhәne grafik Monserrat Kabale 1933 2018 opera әnshisi Pablo Kasals i Defilo 1876 1973 katalondyk violonchelist dirizher kompozitor muzykalyk zhәne kogam kajratkeri Hose Karreras 1946 Barselona opera әnshisi tenor Enrike Granados 1867 1916 katalondyk kompozitor zhәne pianist Derekkozderhttps bigenc ru c katalontsy ec20a6 ysclid lsew2yfc3o269824100 https studentopedia ru kulturologiya katalonci etnografiya ispanii html https ru mgwiki top wiki Religion in Catalonia https sp love ru kataloni religiya kataloniya ispancy i kataloncy yazyk i nacionalnaya gordost religiya i semya otnoshenie k detyam i starikam privychki i obraz zhizni html https rogalev home blog 2019 01 24 D0 BA D0 B0 D1 82 D0 B0 D0 BB D0 B0 D0 BD D1 86 D1 8B D0 BA D0 B0 D1 82 D0 B0 D0 BB D0 BE D0 BD D1 86 D1 8B D1 8D D1 82 D0 BD D0 BE D1 81 D0 B8 D0 B5 D0 B3 D0 BE D0 BD D0 B0 D0 B7 D0 B2 D0 B0 kolzhetpejtin silteme https dic academic ru dic nsf ruwiki 960377 ysclid lsewhrufhf582683882 http www etnosy ru node 232 http www etnolog ru people php id KATL https www barcelona excurs org typical catalan food ysclid lsg9vp9zpd626202436 https studbooks net 1055148 kulturologiya katalontsy https www nur kz family school 1772568 salvador dali kartiny s opisaniem ysclid lsgavlvufz69620277 https dzen ru a XnnSLrA5bmAj 2 b https gaudi barcelona ru ysclid lsgb2b5lxo887628803 https 24smi org celebrity 117442 zhoan miro html ysclid lsgb5a4liu361751488 https biographe ru znamenitosti montserrat kabale ysclid lsgb9tx0r8975103067 https dic academic ru dic nsf ruwiki 642878 ysclid lsgbey4nox314492367 https 24smi org celebrity 19331 khose karreras html ysclid lsgbhxinpz553665442 https newsspain ru enrike granados kompozitor vozrodivshij nacionalnuyu ispanskuyu muzyku ysclid lsgbkje41f541895139