Карта (немісше Karte – түпнұсқа; грекше chartes – жазуға пайдаланылатын папирус парағы) – Жер бетінің, жұлдызды аспанның немесе оның бөліктерінің картографиялық проекцияларды пайдалана отырып, шартты белгілер арқылы жасалған кішірейтілген бейнесі (үлгісі). Картадан өзен арнасының, топырақ жамылғысының, жыралардың өзгеруін, батпақтанудың, елді мекендер мен жолдардың сипатын және т.б. анықтауға болады. Масштаб бойынша нысандардың өзара орналасуы мен байланысын, саралық және сандық сипаттарын анықтайды. Картаның өндіріс пен , ғылым мен маңызы зор. Сонымен бірге іздестіру жүргізуде, жоспарлауда, әр түрлі жобалауда кеңінен қолданылады;
Карта — Жер шарының бетін немесе оның бөліктерін белгілі бір картографиялық проекцияда жазықтыққа кішірейтіп және жинақтап бейнелеу. Қолданылу мақсатына қарай керекті мәліметтер көрсетіледі.
Карта арқылы жол бойымен жүру
Алдын ала картаны жақсылап зерделеп алып, қозғалыс маршрутын: жол сипатын, жол бойындағы құрылыстарды, көкжиек тұсына қатысты жалпы бағыт жолын, өтуі қиын тұстардың орналасуын және оларды айналып өтуге болатын жолдарды, жол айырығы мен жол қиылыстарын есте сақтау керек. Сонан соң картада қозғалыс дұрыстығын бақылау үшін қажетті маршрут бойынша негізгі бағдарлар тандалынып алынып, іріктеледі. Бүкіл марштурттың ұзындығы мен тандалып алынған бағдарлар арасындағы қашықтықтар өлшенеді және жазылып алынады. Қозғалыс уақытында карта бағдарланған болуы тиіс. Бір бағдардан келесі бағдарға ілгерілеп, картаны жергілікті жермен жүйелі түрде салыстырып отыру, жүріп өткен қашықтық пен бағдарлар бойынша қозғалыс дұрыстығын бақылау кез келген нүктеде таңдап алынған бағдарларға қатысты маршрутта өз тұрған жеріңді және қозғалыстың соңғы пунктін айқын білу үшін қажет.
Карта арқылы жолдан тыс жермен жүру
Ол үшін жолдың әрбір бұрылысы жақсы танылатын жергілікті жер бағдарлары көрсетіле отырып, картада маршрут белгіленеді. Маршрут бағыты мүмкіндігінше жергілікті заттардың (орлар, байланыс желілері т.б.) тұзу сызықты бағыттарымен сәйкес келуі керек. Бір бағдардан келесі бағдарға ілгерілеу кезінде, жүріп өткен жолды карта бойынша жиі бағдарлап, оны жергілікті жермен сәйкестендіріп отыру керек.
Карта бойынша жергілікті жер бедерін зерделеу
Жазықтықтың суреті бойынша ой жүгірте отырып, жер бетіндегі тегіс емес кеңістік көрінісін елестету және бедер (ылди құлдилығы, нүктелер биіктігі және т.б.) сипатын анықтау бойынша есептеу мен өлшеу жүргізу. Бедердің жалпы сипаттамасы пішіні мен жиілігі бойынша үстірт шолумен анықталады. Осы белгілерді пайдалана отырып, бірінші кезекте негізгі су айырықтары (жоталар), аңғарлар мен сайлар нақтыланады. Бедер сипатымен жалпы таныстықтан соң, жүктелген міндетке сәйкес оны толықтай зерделеуге кіріседі, сондай-ақ қажетгі өлшеулер мен есептеулер жүргізіледі. Карта бойынша жер бетінің абсолюттік биіктік нүктесін мен белгілер бойынша анықтауға болады. жатқан нукте биіктігі осы белгісіне сәйкес келеді. Егер нүкте горизонтальдар арасында орналасқан болса, онда оған жакын теменгі горизонтальдың биіктігін табады және осы көлемге үстіндегі осы нүктенің артық шамасын қосады. Бұл артық шама әдетте көзбен интерполяциялау жолымен анықталады. Салыстырмалы артықтық (салыстырмалы биіктік) олардың абсолюттік биіктіктерінін айырмашылығы ретінде есептеледі. Ылди құлдилығы арнайы графика — жатыс шкаласы арқылы анықталады. Ол карта жақтауының оң жақ астына, сызықтық масштабтың оң жағына таман орналасады.
Карта боиынша жергілікті жерде бағдарлану
Жергілікті жерде бағдарланудың негізгі түрі. Карта бойынша бағдарлану картаны бағдарлаудан, ондағы нүктені анықтау мен жергілікті жермен картаны беттестіруден тұрады.
Карта масштабы
Карталардың масштабы 1:10000, 1:25000, 1:50000 1:100000, 1:200000, 1:500000 және 1:1000000 болып шығарылады. Кіші бөлімдердің командирлері өз міндеттерін орындау үшін ұрыста көбінесе 1:50000 және 1:100000 масштабы карталарды қолданады. Ал масштабы 1:200000, 1:500000 және 1:1000000 карталар ірі штабтардын жұмысында, сонымен қатар арнаулы міндеттерді орындау үшін қолданылады.
Картаға нүктені түсіру
Координаттары бойынша нүкте орналасуы тиіс шаршыны анықтап, оған нүктені түсіру. Табылған шаршының оңтүстік сызығынан оның бүйір жақтарынан кесінді салынады. Ол шаршының төменгі жағы мен X нүктесінің айырымына сәйкес келу керек. Алынған таңбалар жіңішке сызықтармен біріктіріледі. Осы сызыққа шаршының батыс жағынан масштабта кесінді салады. Ол шаршы сол жағымен У нүктесінің айырымына сәйкес келуі тиіс. Бұл ізделіп отырған нүкте болып табылады.
Картада пункттін орналасу орнын жуықтап көрсету
Картадағы нүктенің орнын жуықтап көрсету үшін ол орналасқан координаттық тор шаршыны атау жеткілікті. Бірінші абсцисса х шаршының оңтүстік жағы, ордината у оның батыс жағы деп аталады. Жеке парақты картамен жұмыс істегенде абсцисса мен ордината әдетте екі санмен көрсетіледі (ондық және бірлік километрлері картаның ішкі жақтауының сыртында үлкен санмен берілген).
Картадағы өзі тұрған жер нүктесі
Жергілікті заттар, бедерге тән пішін мен бөлшектердің картада бейнеленуі бойынша, көз мөлшерімен жүріп өткен қашықтық пен бағдар бойынша белгілеулермен анықтау тәсілі.
Карталар масштабы
Картадағы ұзындық сызығының жергілікті жердегі сәйкес сызықтын ұзындығына қатынасы. Топографиялық картаның көмегімен орындалатын тапсырмалардың әр тұрлі болуына орай масштабтары әр түрлі карталар қажет болады: 1:10000 — он мыңдық, 1:25000 — жиырма бес мындық, 1:50000 — елу мыңдық, 1:100000 жүз мындық, 1:200000 екі жүз мындық, 1:500000 — бес жүз мындық, 1:1000000 — миллиондық. Жергілікті жердің картографиялық бейнелену мөлшері мен картаның толықтығы, өлшеулер дәлдігі карта масштабына байланысты болады. Карта масштабы кішірейтудің төменгі дәрежесінде аса ірі болады. Ол жергілікті жерді толықтай бейнелеуге мүмкіндік жасайды. кішірейтілуімен бірге оған салынатын жергілікті жер бөлшектерінің саны да кішірейтіледі. Аумақтың картада бейнеленген кішірейту дәрежесі неғұрлым көп болса, карта масштабын соғырлым ұсақ деп атайды. Карта жақтауының оңтүстік (төменгі) жағында сандык және , масштаб көлемі корсетіледі.
Карталар номенклатурасы
Көп паракты географиялық карталардың әр парағының орналасқан жерін немесе оның картаның басқа парақтарына қатысты орналасу ретін анықтайтын шартты белгілер жүйесі. Карталар номенклатурасы. карталарға сызықтар салумен тығыз байланысты, әскерлерді картамен жабдықтауды ұйымдастыруда пайдаланылады. Карталар номенклатурасы кестелік (карталардың жинақ кестесіне немесе каталогына сәйкес картаның әр парағы әріптік, сандық немесе әріптік-сандық белгімен белгіленеді), (картадың әр парағы оның нүктелерінің бірінің немесе парактың ортаңғы нүктесінің — координатасымен белгіленеді), сандық немесе әріптік-сандық (әрбір параққа сандық, немесе әріптік-сандық код беріледі) болуы мүмкін.
Карталардың жіктелуі
Карталардың мазмұнына, мақсатына және маштабына қарай ор түрлі болып бөлінуі. Барлық картографиялық немесе жалпы географиялық және арнаулы карталар. Жалпы географиялық карталар масштабына карай топографиялық (масштабы 1:1000000 және одан да үлкен) және шолу (масштабы 1:1000000нан аз) картасы болып бөлінеді. Масштабы 1:10000; 1:25000 және 1:50000 топографиялық карталар ірі масштабты, ал масштабы 1:100000 және 1:200000 орта масштабты, масштабы 1:500000 және 1:1000000 — кіші масштабты топографиялық карталар деп аталады.
Картамен сабақ өткізу
(Занятие на картах) — оперативтік және тактикалық (тактикалық-арнайы) дайындық сабағы топтық жаттығу, оперативтік және тактикалық лездеме шешімі, штабтық дағдыландыру түрінде генералдармен және офицерлермен өткізіледі. Бұл сабақтар кез келген аймақта, ұрыс қимылдар театрының шетеддік бөлімдерінде оқу-жаттығу мәселелерін талдауға жағдай жасайды, функциялық міндеттерін орындауға кажетті дағдыларға машықтандырады.
Картаны бағдарлау
Белгілі бір ауданда жұмыс істеу кезінде карта жақтауының солтүстік жағы солтүстікке, ал қалғандары — тиісінше оңтүстікке, шығыс пен батысқа қаратылып орналастырылуы керек. Карта осылай орналасқан жағдайда тұрған нүктеден қоршаған жергілікті заттарға қарайғы бағыт бақылау картадағы осы бағыттарға сәйкес келеді, ал сол жерде орналасқан барлық заттардың өзара орналасуы мен олардың картадағы шартты белгілері ұқсас болып келеді. Картаны жуық мөлшерде бағдарлау көзбен жүргізілсе, неғұрлым дәл бағдарлау компас немесе визирлі (дәлдеуіш) сызғыштар арқылы жүргізіледі.
Картаны жергілікті жер сызықтары бойынша бағдарлау
Түзу сызықты жергілікті заттар (жоддар, орлар, байланыс желілері) бар болған жағдайда қолданылатын бағдарлау. Жергілікті жердің қандай да бір сызығында тұрып сызықтық заттың бейнесінің бағыты картадағы оның жергілікті жердегі бағытымен сәйкес келетіндей, ол одан оң және сол жақта орналасқан барлық басқа объектілердің бейнелері картада сол жақта болатындай етіп картаны бұру қажет. Егер тұру нүктесі белгілі болып, сол орыннан көрінетін бағдарлар картада белгіленген болса, онда картаны бағдар бағытына қарай бағдарлайды. Сызғышты тұрған орнының нүктесімен қандай да бір бағдармен сәйкестендіреді. Тандалып алынған бағдар көздеу сызығында тұратындай етіп сызғыштың бойымен бірге картаны бұрады. Көздеу кезінде сызғыштың бағдарға қараған шетін өзінен кері ұстау керек.
Картаны компас бойынша бағдарлау
Картаны компас бойынша бағдарлау картаны дол бағдарлау үшін қолданылады. Картаны алдымен жуықтап бағдарлайды. Содан соң компасты қартаға, оның лимбісінің нөлдік диаметрі карта жақтауының бүйір жағымен сәйкес келетіндей етіп орналастырады. Егер компастың магнит меңзерінің бұрылуы бөлігі аз болса (3 градус), онда ол есепке алынбайды.
Дереккөздер
- “Қазақ Энциклопедиясы”
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. - 430 б. ISBN 9965-808-78-3
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Karta nemisshe Karte tүpnuska grekshe chartes zhazuga pajdalanylatyn papirus paragy Zher betinin zhuldyzdy aspannyn nemese onyn bolikterinin kartografiyalyk proekciyalardy pajdalana otyryp shartty belgiler arkyly zhasalgan kishirejtilgen bejnesi үlgisi Kartadan ozen arnasynyn topyrak zhamylgysynyn zhyralardyn ozgeruin batpaktanudyn eldi mekender men zholdardyn sipatyn zhәne t b anyktauga bolady Masshtab bojynsha nysandardyn ozara ornalasuy men bajlanysyn saralyk zhәne sandyk sipattaryn anyktajdy Kartanyn ondiris pen gylym men manyzy zor Sonymen birge izdestiru zhүrgizude zhosparlauda әr tүrli zhobalauda keninen koldanylady Dүniezhүzilik kartaҚazakstan kartasy Karta Zher sharynyn betin nemese onyn bolikterin belgili bir kartografiyalyk proekciyada zhazyktykka kishirejtip zhәne zhinaktap bejneleu Қoldanylu maksatyna karaj kerekti mәlimetter korsetiledi Karta arkyly zhol bojymen zhүruAldyn ala kartany zhaksylap zerdelep alyp kozgalys marshrutyn zhol sipatyn zhol bojyndagy kurylystardy kokzhiek tusyna katysty zhalpy bagyt zholyn otui kiyn tustardyn ornalasuyn zhәne olardy ajnalyp otuge bolatyn zholdardy zhol ajyrygy men zhol kiylystaryn este saktau kerek Sonan son kartada kozgalys durystygyn bakylau үshin kazhetti marshrut bojynsha negizgi bagdarlar tandalynyp alynyp irikteledi Bүkil marshturttyn uzyndygy men tandalyp alyngan bagdarlar arasyndagy kashyktyktar olshenedi zhәne zhazylyp alynady Қozgalys uakytynda karta bagdarlangan boluy tiis Bir bagdardan kelesi bagdarga ilgerilep kartany zhergilikti zhermen zhүjeli tүrde salystyryp otyru zhүrip otken kashyktyk pen bagdarlar bojynsha kozgalys durystygyn bakylau kez kelgen nүktede tandap alyngan bagdarlarga katysty marshrutta oz turgan zherindi zhәne kozgalystyn songy punktin ajkyn bilu үshin kazhet Karta arkyly zholdan tys zhermen zhүruOl үshin zholdyn әrbir burylysy zhaksy tanylatyn zhergilikti zher bagdarlary korsetile otyryp kartada marshrut belgilenedi Marshrut bagyty mүmkindiginshe zhergilikti zattardyn orlar bajlanys zhelileri t b tuzu syzykty bagyttarymen sәjkes kelui kerek Bir bagdardan kelesi bagdarga ilgerileu kezinde zhүrip otken zholdy karta bojynsha zhii bagdarlap ony zhergilikti zhermen sәjkestendirip otyru kerek Karta bojynsha zhergilikti zher bederin zerdeleuZhazyktyktyn sureti bojynsha oj zhүgirte otyryp zher betindegi tegis emes kenistik korinisin elestetu zhәne beder yldi kuldilygy nүkteler biiktigi zhәne t b sipatyn anyktau bojynsha esepteu men olsheu zhүrgizu Bederdin zhalpy sipattamasy pishini men zhiiligi bojynsha үstirt sholumen anyktalady Osy belgilerdi pajdalana otyryp birinshi kezekte negizgi su ajyryktary zhotalar angarlar men sajlar naktylanady Beder sipatymen zhalpy tanystyktan son zhүktelgen mindetke sәjkes ony tolyktaj zerdeleuge kirisedi sondaj ak kazhetgi olsheuler men esepteuler zhүrgiziledi Karta bojynsha zher betinin absolyuttik biiktik nүktesin men belgiler bojynsha anyktauga bolady zhatkan nukte biiktigi osy belgisine sәjkes keledi Eger nүkte gorizontaldar arasynda ornalaskan bolsa onda ogan zhakyn temengi gorizontaldyn biiktigin tabady zhәne osy kolemge үstindegi osy nүktenin artyk shamasyn kosady Bul artyk shama әdette kozben interpolyaciyalau zholymen anyktalady Salystyrmaly artyktyk salystyrmaly biiktik olardyn absolyuttik biiktikterinin ajyrmashylygy retinde esepteledi Yldi kuldilygy arnajy grafika zhatys shkalasy arkyly anyktalady Ol karta zhaktauynyn on zhak astyna syzyktyk masshtabtyn on zhagyna taman ornalasady Karta boiynsha zhergilikti zherde bagdarlanuZhergilikti zherde bagdarlanudyn negizgi tүri Karta bojynsha bagdarlanu kartany bagdarlaudan ondagy nүkteni anyktau men zhergilikti zhermen kartany bettestiruden turady Karta masshtabyKartalardyn masshtaby 1 10000 1 25000 1 50000 1 100000 1 200000 1 500000 zhәne 1 1000000 bolyp shygarylady Kishi bolimderdin komandirleri oz mindetterin oryndau үshin urysta kobinese 1 50000 zhәne 1 100000 masshtaby kartalardy koldanady Al masshtaby 1 200000 1 500000 zhәne 1 1000000 kartalar iri shtabtardyn zhumysynda sonymen katar arnauly mindetterdi oryndau үshin koldanylady Kartaga nүkteni tүsiruҚazakstan kalalarynyn kartasy Koordinattary bojynsha nүkte ornalasuy tiis sharshyny anyktap ogan nүkteni tүsiru Tabylgan sharshynyn ontүstik syzygynan onyn bүjir zhaktarynan kesindi salynady Ol sharshynyn tomengi zhagy men X nүktesinin ajyrymyna sәjkes kelu kerek Alyngan tanbalar zhinishke syzyktarmen biriktiriledi Osy syzykka sharshynyn batys zhagynan masshtabta kesindi salady Ol sharshy sol zhagymen U nүktesinin ajyrymyna sәjkes kelui tiis Bul izdelip otyrgan nүkte bolyp tabylady Kartada punkttin ornalasu ornyn zhuyktap korsetuKartadagy nүktenin ornyn zhuyktap korsetu үshin ol ornalaskan koordinattyk tor sharshyny atau zhetkilikti Birinshi abscissa h sharshynyn ontүstik zhagy ordinata u onyn batys zhagy dep atalady Zheke parakty kartamen zhumys istegende abscissa men ordinata әdette eki sanmen korsetiledi ondyk zhәne birlik kilometrleri kartanyn ishki zhaktauynyn syrtynda үlken sanmen berilgen Kartadagy ozi turgan zher nүktesiZhergilikti zattar bederge tәn pishin men bolshekterdin kartada bejnelenui bojynsha koz molsherimen zhүrip otken kashyktyk pen bagdar bojynsha belgileulermen anyktau tәsili Kartalar masshtabyKartadagy uzyndyk syzygynyn zhergilikti zherdegi sәjkes syzyktyn uzyndygyna katynasy Topografiyalyk kartanyn komegimen oryndalatyn tapsyrmalardyn әr turli boluyna oraj masshtabtary әr tүrli kartalar kazhet bolady 1 10000 on myndyk 1 25000 zhiyrma bes myndyk 1 50000 elu myndyk 1 100000 zhүz myndyk 1 200000 eki zhүz myndyk 1 500000 bes zhүz myndyk 1 1000000 milliondyk Zhergilikti zherdin kartografiyalyk bejnelenu molsheri men kartanyn tolyktygy olsheuler dәldigi karta masshtabyna bajlanysty bolady Karta masshtaby kishirejtudin tomengi dәrezhesinde asa iri bolady Ol zhergilikti zherdi tolyktaj bejneleuge mүmkindik zhasajdy kishirejtiluimen birge ogan salynatyn zhergilikti zher bolshekterinin sany da kishirejtiledi Aumaktyn kartada bejnelengen kishirejtu dәrezhesi negurlym kop bolsa karta masshtabyn sogyrlym usak dep atajdy Karta zhaktauynyn ontүstik tomengi zhagynda sandyk zhәne masshtab kolemi korsetiledi Kartalar nomenklaturasyKop parakty geografiyalyk kartalardyn әr paragynyn ornalaskan zherin nemese onyn kartanyn baska paraktaryna katysty ornalasu retin anyktajtyn shartty belgiler zhүjesi Kartalar nomenklaturasy kartalarga syzyktar salumen tygyz bajlanysty әskerlerdi kartamen zhabdyktaudy ujymdastyruda pajdalanylady Kartalar nomenklaturasy kestelik kartalardyn zhinak kestesine nemese katalogyna sәjkes kartanyn әr paragy әriptik sandyk nemese әriptik sandyk belgimen belgilenedi kartadyn әr paragy onyn nүktelerinin birinin nemese paraktyn ortangy nүktesinin koordinatasymen belgilenedi sandyk nemese әriptik sandyk әrbir parakka sandyk nemese әriptik sandyk kod beriledi boluy mүmkin Kartalardyn zhikteluiKartalardyn mazmunyna maksatyna zhәne mashtabyna karaj or tүrli bolyp bolinui Barlyk kartografiyalyk nemese zhalpy geografiyalyk zhәne arnauly kartalar Zhalpy geografiyalyk kartalar masshtabyna karaj topografiyalyk masshtaby 1 1000000 zhәne odan da үlken zhәne sholu masshtaby 1 1000000nan az kartasy bolyp bolinedi Masshtaby 1 10000 1 25000 zhәne 1 50000 topografiyalyk kartalar iri masshtabty al masshtaby 1 100000 zhәne 1 200000 orta masshtabty masshtaby 1 500000 zhәne 1 1000000 kishi masshtabty topografiyalyk kartalar dep atalady Kartamen sabak otkizu Zanyatie na kartah operativtik zhәne taktikalyk taktikalyk arnajy dajyndyk sabagy toptyk zhattygu operativtik zhәne taktikalyk lezdeme sheshimi shtabtyk dagdylandyru tүrinde generaldarmen zhәne oficerlermen otkiziledi Bul sabaktar kez kelgen ajmakta urys kimyldar teatrynyn sheteddik bolimderinde oku zhattygu mәselelerin taldauga zhagdaj zhasajdy funkciyalyk mindetterin oryndauga kazhetti dagdylarga mashyktandyrady Kartany bagdarlauBelgili bir audanda zhumys isteu kezinde karta zhaktauynyn soltүstik zhagy soltүstikke al kalgandary tiisinshe ontүstikke shygys pen batyska karatylyp ornalastyryluy kerek Karta osylaj ornalaskan zhagdajda turgan nүkteden korshagan zhergilikti zattarga karajgy bagyt bakylau kartadagy osy bagyttarga sәjkes keledi al sol zherde ornalaskan barlyk zattardyn ozara ornalasuy men olardyn kartadagy shartty belgileri uksas bolyp keledi Kartany zhuyk molsherde bagdarlau kozben zhүrgizilse negurlym dәl bagdarlau kompas nemese vizirli dәldeuish syzgyshtar arkyly zhүrgiziledi Kartany zhergilikti zher syzyktary bojynsha bagdarlauTүzu syzykty zhergilikti zattar zhoddar orlar bajlanys zhelileri bar bolgan zhagdajda koldanylatyn bagdarlau Zhergilikti zherdin kandaj da bir syzygynda turyp syzyktyk zattyn bejnesinin bagyty kartadagy onyn zhergilikti zherdegi bagytymen sәjkes keletindej ol odan on zhәne sol zhakta ornalaskan barlyk baska obektilerdin bejneleri kartada sol zhakta bolatyndaj etip kartany buru kazhet Eger turu nүktesi belgili bolyp sol orynnan korinetin bagdarlar kartada belgilengen bolsa onda kartany bagdar bagytyna karaj bagdarlajdy Syzgyshty turgan ornynyn nүktesimen kandaj da bir bagdarmen sәjkestendiredi Tandalyp alyngan bagdar kozdeu syzygynda turatyndaj etip syzgyshtyn bojymen birge kartany burady Kozdeu kezinde syzgyshtyn bagdarga karagan shetin ozinen keri ustau kerek Kartany kompas bojynsha bagdarlauKartany kompas bojynsha bagdarlau kartany dol bagdarlau үshin koldanylady Kartany aldymen zhuyktap bagdarlajdy Sodan son kompasty kartaga onyn limbisinin noldik diametri karta zhaktauynyn bүjir zhagymen sәjkes keletindej etip ornalastyrady Eger kompastyn magnit menzerinin buryluy boligi az bolsa 3 gradus onda ol esepke alynbajdy Derekkozder Қazak Enciklopediyasy Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Әskeri is Almaty Mektep AAҚ 2001 Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Ғylymtanu Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar ҒӨF EKO 2006 zhyl 430 b ISBN 9965 808 78 3Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet