Жапония Қазақстан қатынастары Жапония Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы арақатынас Жапония Қазақстан ар

Жапония — Қазақстан қатынастары — Жапония Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы арақатынас.

**Жапония-Қазақстан арақатынасы**


Жапония	Қазақстан

Дипломатия

1992 жылы 26 қаңтарда дипломатиялық қарым-қатынастар орнатылды.

1993 жылы Жапонияның Қазақстандағы Елшілігі ашылды. 1996 жылы Қазақстанның Жапониядағы Елшілігі ашылды.

Қазақстанның Жапониядағы Елшісі С.Есімбеков (2021 жылы мамырдан). Жапонияның Қазақстандағы Елшісі Д.Ямада (2021 жылы сәуірден).

Тарихы

Мақта-арал лагерінің зиратында жерленген жапон әскери тұтқындарының тізімі
Аты-жөні	Туған жылы	Күйі	Жерленген күні
Сочи Имазура	1913	әскер	26 тамыз 1946
Ивао Хасакава	1910	аға сержант	1 қыркүйек 1946
Дьюкен Накасима	1906	демобилизация	9 қараша 1946
Сикеджи Хомада	1920	әскер	19 қараша 1946
Йоки Секеджима	1910	әскер	16 желтоқсан 1946
Мадао Баба	1914	сержант	25 желтоқсан 1946
Конно Соки	1927	әскер	20 қаңтар 1947
Эслноу Такеяма	1923	әскер	21 қаңтар 1947
Тадао Масуда	1905	әскер	29 мамыр 1947
Чучасаку Танака	1912	аға сержант	26 шілде 1947
Чуччио Мори	1902	әскер	5 қараша 1947

Кеңес Одағы кезеңі

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көптеген жапон әскери тұтқындары КСРО-ны Қазақстанға әкетіп, Мақта-арал, Қарлаг, Алматы сияқты лагерьлерде жұмыс істеді. Қарағанды облысында орналасқан Қарлаг лагерінде 15 мың жапон әскери тұтқыны ұсталды. Алғашқы жапон әскери тұтқындары 1944 жылы Мақта-арал лагеріне жеткізілді ал 1947 жылы 2225 жапон әскери тұтқыны осы жерден Алматы лагеріне ауыстырылды. Мақта-арал лагерінде 57 жапон әскери тұтқыны қаза тапты.

Қазақстандық әскери тұтқындардың ішіндегі ең танымалы 1948 жылы осында әкелінген және өмірінің соңына дейін Қазақстанда өмір сүрген Ахико Тетсуро болды. Қазақстандағы жапон әскери тұтқындарының көпшілігі 1950 жылдары Жапонияға орала алды.

Мәдениет

2019 жылғы 23 қазанда Премьер-министр Абэ Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен Akasaka Palace қонақ үйінде екіжақты әңгіме өткізді.

2005 жылғы ЭКСПО кезінде Жапонияның Айчи қаласында Қазақстанның Ұлттық күніне арналған іс-шаралар, сондай-ақ "Гүлдер", "Ұлытау", "Әлқисса" сияқты қазақ ансамбльдерінің қойылымдары өтті. 2008 жылы Токиода өткен қазақ мәдениеті фестивалі кезінде белгілі қазақ әртістері өнер көрсетті. 2012 жылы Қазақстанның Ұлттық Өнер академиясының жас музыканттары Токиода өнер көрсетті. 2012 жылдың тамызында Қазақстанның Халық әртісі Роза Рымбаева қаласында қайырымдылық концерт берді. 2016 жылдың қазан айында Токио Мәдениет залы мен Синкуку мәдени орталығында Астана Балет театрының қойылымы өтті.

2016 жылдың күзінде Жапонияда қазақстандық "Мың күшік" және "Жаңғақ ағашы" фильмдері жарық көрді.

Назарбаевтың, Әл-Фарабидің, Гумилевтің қазақстандық университеттері мен Токио, Цукуба, Токай және Васэда жапон университеттері арасында академиялық ынтымақтастық бар. 2016 жылдың қараша айында Нұрсұлтан Назарбаевқа Токай университеті Құрметті доктор атағын, ал бейбітшілік қоры арнайы марапатқа ие болды.

2016 жылдың 5 қарашасында Осака префектурасында өткен Күзгі фестиваль кезінде жаңа тұқымды күзгі күзге "президент Назарбаев"деген ат берілді.

2017 жылғы 27 ақпанда Қазақстан Мәдениет және спорт министрлігі мен Жапонияның Білім, мәдениет, ғылым және технологиялар министрлігі арасында спорт саласындағы ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойылды. 2017 жылғы 14 қарашада Қазақстан Ұлттық кітапханасы мен Токио орталық кітапханасы арасында кітап алмасу өтті.

2017 жылғы 21 және 25 желтоқсанда Токиода қазақстандық академиялық драма театры Ахико Тетсуроға арналған "Ақтастан Ахико" спектаклін көрсетті. Ал 2011 жылы "Қарағанды облысындағы жапон әскери тұтқындары" кітабы жарық көрді.

Саяси ынтымақтастық

Жапонияның экономика, сауда және өнеркәсіп министрі Охата Қазақстанның Индустрия және жаңа технологиялар министрінің орынбасары Әбдібековпен кездесуі

Қазақстан мен Жапония арасындағы ынтымақтастық ұзақ мерзімді және өзара тиімді қарым-қатынас тұрғысында сипатталады. 2016 жылы екіжақты қарым-қатынастар жаңа сапалы деңгейге – кеңейтілген стратегиялық серіктестікке дейін көтерілді.

Қазақстан Президенті Н.Назарбаев Жапонияға 5 мәрте сапар жасады. Жапония Премьер-Министрлері Қазақстанға 2 мәрте сапармен келді.

1994 жылы бері Жапонияда Қазақстанмен Парламенттік достық лигасы жұмыс істейді. 2004 жылы Қазақстан Парламенті Сенатында Жапониямен ынтымақтастықты дамыту жөніндегі топ құрылды. Ал 2005 жылы бері Қазақстан Парламенті Мәжілісінде дәл осындай топ жұмыс істейді.

2021 жылы 31 мамырда Қазақстан Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Н.Нығматулиннің Жапония Парламенті Өкілдер Палатасының Төрағасы Т.Ошимамен онлайн видеоконференция арқылы кездесуі өтті.

Жапония Семей өңірі бойынша БҰҰ Бас Ассамблеясы қарарының тең авторы және 1999 жылы қыркүйекте Токио қаласында бұрынғы Семей полигонының проблемалары жөніндегі ірі халықаралық конференцияны өткізудің бастамашысы болды. 1998 жылы наурыздан бастап Қазақстан аумағындағы ядролық сынақтардың зардаптарын зерделеуге қатысты бірлескен жұмыстар жүргізілуде. Қазіргі таңда Семей, Хирошима және Нагасаки қалаларының медициналық және қоғамдық мекемелері арасында тығыз байланыстар орнатылған.

2015-2017 жжылы Қазақстан мен Жапония Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарттың (ЯСТШ) күшіне енуіне қолдау көрсету жөніндегі 9-шы конференцияның тең төрағалары міндеттерін атқарды.

2022 жылы 29 сәуірде Жапонияның Сыртқы істер министрі Ёшимаса Хаяшидің Қазақстан Республикасына ресми сапары өтті. Сапар барысында Қазақстан Президенті Қ.К.Тоқаевқа ізеттілік кездесуі және Қазақстан Сыртқы істер министрі М.Тілеубердімен екіжақты келіссөздері өтті.

2022 жылғы 27 қыркүйекте Қазақстан Премьер-Министрінің орынбасары - Сыртқы істер министрі М.Тілеуберді Жапонияның бұрынғы Премьер-Министрі Синдзо Абэнің мемлекеттік жерлеу рәсіміне қатысты. Іс-шара соңында қазақстандық делегация басшысын Жапония Премьер-Министрі Ф.Кишида қабылдады.

2022 жылғы 1 желтоқсанда Еуропалық Қайта Құру және Даму Банкі мен Жапония үкіметінің шақыруымен Қазақстан Премьер-Министрінің орынбасары – Қаржы министрі Е.Жамаубаев бастаған қазақстандық делегация Токиодағы Орталық Азия инвестициялық форумына қатысты.

2022 жылғы 23-24 желтоқсанда Қазақстан Сыртқы істер министрі М. Тілеуберді Токиоға "Орталық Азия + Жапония" 9-шы СІМК-не қатысу үшін сапары өтті.

Сауда-экономикалық ынтымақтастық

2022 жылы тауарайналым 1,9 млрд. АҚШ долл. (+71%), оның ішінде экспорт-782 млн. АҚШ долл. (+40%), импорт - 1132 млн. АҚШ (+102%).

Қазақстанның Жапонияға негізгі экспорттық тауарлары: ферроқорытпалар (87%), шикі мұнай (10%), алюминий (1%), тантал (1%).

Жапониядан ҚР-ға импортталатын негізгі тауарлар: автомобильдер (65%), жүк көлігі (4%), құрылыс техникасы (4%), автошиналар (3%), медициналық жабдықтар (2%).

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің деректері бойынша Жапония 1993 жылдан бері 7,9 миллиард доллардан астам инвестициямен жалпы ТШИ ағыны бойынша Қазақстандағы 10-шы ірі шетелдік инвестор болып табылады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметі бойынша, Жапониядан ҚР-ға ТШИ ағыны 2021 жылы $239 млн (-18%), 2022 жылдың 3-тоқсанында $226 млн (33+%) құрады. 2023 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстанда 62 жапондық компания тіркелген.

Қазақстан мен Жапонияның Үкіметтік және жеке секторларының экономикалық ынтымақтастық жөніндегі бірлескен комиссиясы (ҮАК) қызмет етеді.

2018 жылы 27 маусымда Астанада комиссияның 7-ші отырысы өтті.

Бірлескен комиссияның құрамында екі елдің іскер топтарының өкілдерін біріктіретін Қазақстан-Жапон Іскерлік кеңесі бір мезгілде жұмыс істейді.

Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық

2020 жылы 12 қазанда Токиода Жапонияның саяси, мәдени және қоғамдық топтарының, сондай-ақ дипломатиялық корпустың қатысуымен қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлының жапон тіліндегі алғаш рет жарық көрген шығармаларының тұсау кесері өтті.

2020 жылдың желтоқсанында Жапонияда "Әл-Фараби орталығының" салтанатты ашылуы өтті. Іс-шара ғалым және философ Әбу Насыр Әл-Фарабидің 1150 жылдығын тойлаудың маңызды оқиғасы болды.

2021 жылы 15 наурызда Жапония Үкіметінің атынан 3,7 млн. АҚШ долл. көлемінде гуманитарлық грант беру жөнінде келісімге қол қойылды.

2021 жылы 15 сәуірде Жапониядағы қазақтар қауымдастығы құрылды.

2022 жылы 19 маусымында Токиодағы Akasaka Kumin Center концерттік залында Қазақстан Республикасының Жапониядағы Елшілігінің ұйымдастыруымен Қазақстан мен Жапония арасында дипломатиялық қатынас орнатуының 30 жылдығына арналған «Жібек жолы – мәдениет пен достық көпірі» атты қазақ ұлттық музыкасының концерт өтті.

2022 жылы 22-25 қыркүйекте «Kazakh Tourism» ҰК өкілдері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының туристік компаниялары Жапониядағы «JATA-2022» ірі туристік көрмесіне қатысты.

Шарт-құқықтық база

Табысқа салынатын салықтарға қатысты қосарланған салық салуды болдырмау және салық салудан жалтаруға жол бермеу туралы конвенция (2009 жылы желтоқсанда күшіне еніп, 2010 жылы 1 қаңтардан бастап қолданыста);
Атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану туралы келісім (2011 жылы 6 мамырда күшіне енді);
Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы келісім (2015 жылы 25 қазанда күшіне енді);
2016 жылы 7 қарашада Астанада Қазақстан мен Жапонияның дипломатиялық және қызметтік паспорт иелерін 2017 жылы 1 қаңтардан бастап визалық талаптардан босату туралы вербалдық ноталар алмасу рәсімі өтті.

Жапония + Орталық Азия
Мүшелік:	Жапония Қазақстан Қырғызстан Өзбекстан Тәжікстан Түрікменстан
Ресми тілдері:	қазақ, жапон, өзбек, түрікмен, қырғыз, тәжік
Жапония — Қазақстан қатынастары Ортаққорда

Жапония + Орталық Азия

Толық мақаласы: Орталық Азия мен Жапония

Орталық Азия мен Жапония диалогы — бұл Жапония мен Орталық Азия мемлекеттері - Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан арасындағы саяси бастама, оның мақсаты - "ынтымақтастық үшін жаңа шеңбер құру, осылайша Жапония мен Орталық Азия арасындағы қатынастарды жаңа деңгейге көтеру". Жапонияның Сыртқы істер министрлігінің мәліметі бойынша, Диалог сонымен қатар аймақаралық ынтымақтастықты ілгерілету үшін форум ретінде қызмет етуге арналған. Түркіменстан өзінің бейтараптық саясатын ұстана отырып, тек бақылаушы ретінде қатысады.

Дереккөздер

Aimar, 2016, p. 24
Auezov Kazakh State Drama Theater presented the play "Ahiko from Aktas" (ingiliscə). Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 шілде 2021. Тексерілді, 27 iyul 2021.
Aimar, 2016, p. 12
Aimar, 2016, p. 18
Cultural and humanitarian cooperation (ingiliscə). Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 шілде 2021. Тексерілді, 27 iyul 2021.
Ahiko Tetsuro passed away today (ingiliscə). Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 шілде 2021. Тексерілді, 27 iyul 2021.
ҚР СІМ Қазақстан Республикасы мен Жапония арасындағы қатынастар (қаз.). Тексерілді, 26 тамыз 2023.
Joint Statement "Central Asia + Japan" Dialogue/Foreign Ministers' Meeting Foreign Ministry of Japan
Press Release: "Central Asia plus Japan" Dialogue/Foreign Ministers Meeting Foreign Ministry of Japan

[Aimar—2016——24-1] Aimar, 2016, p. 24

[qazaq-2] Auezov Kazakh State Drama Theater presented the play "Ahiko from Aktas" (ingiliscə). Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 шілде 2021. Тексерілді, 27 iyul 2021.

[Aimar—2016——12-3] Aimar, 2016, p. 12

[Aimar—2016——18-4] Aimar, 2016, p. 18

[culture-5] Cultural and humanitarian cooperation (ingiliscə). Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 шілде 2021. Тексерілді, 27 iyul 2021.

[bolashaq-6] Ahiko Tetsuro passed away today (ingiliscə). Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 шілде 2021. Тексерілді, 27 iyul 2021.

[7] ҚР СІМ Қазақстан Республикасы мен Жапония арасындағы қатынастар (қаз.). Тексерілді, 26 тамыз 2023.

[DEC-8] Joint Statement "Central Asia + Japan" Dialogue/Foreign Ministers' Meeting Foreign Ministry of Japan

[PRESS1-9] Press Release: "Central Asia plus Japan" Dialogue/Foreign Ministers Meeting Foreign Ministry of Japan