Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Есімдіктер - заттың атын, сынын, санын,олардың аттарын білдірмейтін, бірақ солардың (зат есім, сын есім, сан есімдердің) орнына жұмсалатын сөз табы. Есімідіктер белгілі бір түсінікті я ойды жалпылама түрде мегзеу арқылы білдіреді. Есімдіктердің нақтылы мағыналары өздерінен бұрын айтылған сөйлемге немесе жалпы сөйлеу аңғарына қарай айқындалады.
Есімдіктердің мағыналары
Мағыналарына қарай есімдіктер мынадай топтарға бөлінеді:
- Жіктеу есімдіктер;
- Сілтеу есімдіктер;
- Сұрау есімдіктер;
- Өздік есімдіктер;
- Белгісіздік есімдіктер;
- Болымсыздық есімдіктер;
- Жалпылау есімдіктері;
Жіктеу есімдіктері
Жіктеу есімдіктеріне мен, сен, сіз, ол, біз, сендер, сіздер, олар деген сөздер жатады.
Жіктеу есімдіктері үнемі жақтық ұғыммен байланысты келеді. Сол себептен олар ылғи адаммен байланысты, демек, сөйлеуші, тыңдаушы және бөгде кісі деген ұғымдармен байланысты қолданылады.
Есімдіктердің де септеу жүйесі басқа есімдерімен негізінде бір ізді болғанымен, олардың әр тобына тән кейбір ерекшеліктері де жоқ емес. Мысалы: жіктеу есімдіктерінің жекеше түрлері төмендегінше септеледі:
| Атау | мен | сен | ол |
| Ілік | менің | сенің | оның |
| Барыс | маған | саған | оған |
| Табыс | мені | сені | оны |
| Жатыс | менде | сенде | онда |
| Шығыс | менен | сенен | онан (одан) |
| Көмектес | менімен | сенімен | онымен |
Бұл үлгіден, басқа есімдерге қарағанда, жіктеу есімдіктерінің ерекшелеу септелетіні көрінеді. Бірақ бұл ерекшелік олардың көпше түрлеріне және сіз деген есімдіктерде кездеспейді, соңғылар (сіз, біз, сендер, сіздер) септеу жағынан басқа есімдерге ұқсас келеді.
Сілтеу есімдіктері
Нұсқау және көрсету мағыналарын білдіреді.
Сілтеу есімдіктеріне бұл, осы, сол, анау, мынау, сонау, осынау, ана, мына, сона, әні, міне деген сөздер жатады. Бұл есімдіктер негізінен алғанда, сілтеу, көрсету, нұсқау сияқты ишараттарды білдіріп, қай? қайсы? деген сұрауларға жауап беретін аттрибутивтік сөздер.
Сұрау есімдіктері
Жауап алу мақсатында қойылатын сұрақтар. Сұрау есімдіктері мыналар: кім? не? неше? қай? қандай? қанша? қалай? қашан?
Бұлардан басқа да бірнеше сұрау есімдіктері бар, бірақ олар - белгілі жолдармен жоғарыда көрсетілген негізгі сұрау есімдіктерінен жасалған есімдіктер.
Өздік есімдік
Қазақ тілінде өздік есімдікке жалғыз ғана өз сөзі жатады. Бұл есімдік көбінесе өзім, өзің, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз деген сияқты оңаша және ортақ тәуелдеулі түрде қолданылады.
Белгісіздік есімдіктері
Белгісіздік есімдіктер деп мағыналары жағынан заттар мен құбылыстарды нақтылы түрде білдірмей, жорамалдап, белгісіз мәнде айтылатын сөздерді айтамыз.
Белгісіздік есімдіктердің жасалауына бір, әр, әлде деген үш сөз ұйытқы болып қызмет атқарады, белгісіздік есімдіктер осы сөздердің кейбір басқа есімдіктермен бірігуі арқылы жасалады. Мысалы:
- Біреу, кейбіреу, кейбір, қайсыбір, әрбір, бірнеше, бірдеме.
- Әркім, әрне, әрқайсы, әрқалай.
- Әлдекім, әлдене, әлдеқайдан, әлденеше, әлдеқалай, әлдеқашан (алдақашан).
Болымсыздық есімдіктері
Болымсыздық мағынаны білдіретін есімдіктің түрі. Болымсыздық есімдіктер негізінде еш деген сөзбен кейбір есімдіктердің бірігуі арқылы жасалады. Мысалы: еш, ешкім, ешбір, ештеме, дәнеңе, ешқашан, ешқандай, ешқайсы. Болымсыздық сөйлемде болымсыздық мағына білдіретін емес, жоқ деген сөздермен және етістіктің болымсыз түрімен байланысты қолданылады (ешкім айтқан емес; ешкім айтқан жоқ; ешкім айтпады т. б.).
Жалпылау есімдіктері
Жалпылау есімдіктері деп мағына жағынан кем дегенде екі я онан көп заттар мен құбылыстарды жинақтау, жалпылау атау үшін қолданылатын сөздерді айтамыз.
Жалпылау есімдіктеріне бәрі, барлық, барша, бар (бар адам), күллі, бүкіл, түгел, бүтін, тегіс деген сөздер ғана жатады.
Дереккөздер
- Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3
- А.Ысқақов, Қазіргі қазақ тілі, 1974 ж.
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Grammatika Morfologiya Tүbir Zhurnak Zhalgau Koptik zhalgau Tәueldik zhalgau Septik zhalgau Zhiktik zhalgau Soz taptary Zat esim Syn esim San esim Esimdik Etistik Үsteu Shylau Elikteu soz Odagaj Sintaksis Soz tirkesi Sojlem mүsheleri Bastauysh Bayandauysh Anyktauysh Pysyktauysh Tolyktauysh Esimdikter zattyn atyn synyn sanyn olardyn attaryn bildirmejtin birak solardyn zat esim syn esim san esimderdin ornyna zhumsalatyn soz taby Esimidikter belgili bir tүsinikti ya ojdy zhalpylama tүrde megzeu arkyly bildiredi Esimdikterdin naktyly magynalary ozderinen buryn ajtylgan sojlemge nemese zhalpy sojleu angaryna karaj ajkyndalady Esimdikterdin magynalaryMagynalaryna karaj esimdikter mynadaj toptarga bolinedi Zhikteu esimdikter Silteu esimdikter Surau esimdikter Өzdik esimdikter Belgisizdik esimdikter Bolymsyzdyk esimdikter Zhalpylau esimdikteri Zhikteu esimdikteri Zhikteu esimdikterine men sen siz ol biz sender sizder olar degen sozder zhatady Zhikteu esimdikteri үnemi zhaktyk ugymmen bajlanysty keledi Sol sebepten olar ylgi adammen bajlanysty demek sojleushi tyndaushy zhәne bogde kisi degen ugymdarmen bajlanysty koldanylady Esimdikterdin de septeu zhүjesi baska esimderimen negizinde bir izdi bolganymen olardyn әr tobyna tәn kejbir erekshelikteri de zhok emes Mysaly zhikteu esimdikterinin zhekeshe tүrleri tomendeginshe septeledi Atau men sen olIlik menin senin onynBarys magan sagan oganTabys meni seni onyZhatys mende sende ondaShygys menen senen onan odan Komektes menimen senimen onymen Bul үlgiden baska esimderge karaganda zhikteu esimdikterinin ereksheleu septeletini korinedi Birak bul erekshelik olardyn kopshe tүrlerine zhәne siz degen esimdikterde kezdespejdi songylar siz biz sender sizder septeu zhagynan baska esimderge uksas keledi Silteu esimdikteri Nuskau zhәne korsetu magynalaryn bildiredi Silteu esimdikterine bul osy sol anau mynau sonau osynau ana myna sona әni mine degen sozder zhatady Bul esimdikter negizinen alganda silteu korsetu nuskau siyakty isharattardy bildirip kaj kajsy degen suraularga zhauap beretin attributivtik sozder Surau esimdikteri Zhauap alu maksatynda kojylatyn suraktar Surau esimdikteri mynalar kim ne neshe kaj kandaj kansha kalaj kashan Bulardan baska da birneshe surau esimdikteri bar birak olar belgili zholdarmen zhogaryda korsetilgen negizgi surau esimdikterinen zhasalgan esimdikter Өzdik esimdik Қazak tilinde ozdik esimdikke zhalgyz gana oz sozi zhatady Bul esimdik kobinese ozim ozin oziniz ozi ozimiz ozderiniz degen siyakty onasha zhәne ortak tәueldeuli tүrde koldanylady Belgisizdik esimdikteri Belgisizdik esimdikter dep magynalary zhagynan zattar men kubylystardy naktyly tүrde bildirmej zhoramaldap belgisiz mәnde ajtylatyn sozderdi ajtamyz Belgisizdik esimdikterdin zhasalauyna bir әr әlde degen үsh soz ujytky bolyp kyzmet atkarady belgisizdik esimdikter osy sozderdin kejbir baska esimdiktermen birigui arkyly zhasalady Mysaly Bireu kejbireu kejbir kajsybir әrbir birneshe birdeme Әrkim әrne әrkajsy әrkalaj Әldekim әldene әldekajdan әldeneshe әldekalaj әldekashan aldakashan Bolymsyzdyk esimdikteri Bolymsyzdyk magynany bildiretin esimdiktin tүri Bolymsyzdyk esimdikter negizinde esh degen sozben kejbir esimdikterdin birigui arkyly zhasalady Mysaly esh eshkim eshbir eshteme dәnene eshkashan eshkandaj eshkajsy Bolymsyzdyk sojlemde bolymsyzdyk magyna bildiretin emes zhok degen sozdermen zhәne etistiktin bolymsyz tүrimen bajlanysty koldanylady eshkim ajtkan emes eshkim ajtkan zhok eshkim ajtpady t b Zhalpylau esimdikteri Zhalpylau esimdikteri dep magyna zhagynan kem degende eki ya onan kop zattar men kubylystardy zhinaktau zhalpylau atau үshin koldanylatyn sozderdi ajtamyz Zhalpylau esimdikterine bәri barlyk barsha bar bar adam kүlli bүkil tүgel bүtin tegis degen sozder gana zhatady DerekkozderҚazak tili Enciklopediya Almaty Қazakstan Respublikasy Bilim mәdeniet zhәne densaulyk saktau ministrligi Қazakstan damu instituty 1998 zhyl 509 bet ISBN 5 7667 2616 3 Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Ғylymtanu Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar ҒӨF EKO 2006 ISBN 9965 808 78 3 A Yskakov Қazirgi kazak tili 1974 zh Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz