Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Өзінің сандық мәнімен қоса кеңістіктегі бағытымен де сипатталатын шамалар векторлық шамалар немесе векторлар деп аталады.
Сонымен, орын ауыстыру векторлық шама болып табылады. Векторларды бағытталған кесінді түрінде кескіндейді және бір әріппен немесе вектордың басы мен ұшын көрсететін екі әріппен белгілеп, төбесіне (стрелка) қояды. Мысалы жылдамдық векторын ʋ немесе АВ, күш векторын F немесе CD түрінде кескіндеуге болады.
Кеңістікте белгілі бір бағыты болмайтын, тек сандық мәнімен ғана сипатталатын шаталар скалярлық шамалар немесе скалярлар деп аталады. Мысалы, уақыт, заттың тығыздығы, дененің көлемі, температура, арақашықтығын (орын ауыстыру емес), сынып бөлмесінің ұзындығы, ені және биіктігі, т.с.с. скалярлық шамаларға жатады.
Кез келген вектордың сандық мәні оның модулі деп аталады.Модуль — скалярлық шама.
Егер a және b векторларының модульдері мен бағыттары бірдей болса, онда олар тең болады а = b. Ал векторлардың модульдері тең болып, бірақ бағыттары қарама-қарсы болса, онда а = - b болады.
Векторларды қосу
Мысалы, кез келген а және b векторлары берілсін. Осы векторларды қосып, a + b-ға тең болатын с векторын табу керек. Ол үшін векторды өзіне-өзін параллель көшіргенде вектор өзгермейді дейтін ережені пайдаланамыз. Осы ереженің көмегімен векторларды қосудың бірнеше тәсілдерін көрсетуге болады. Мысалы, екі векторды бастарын түйістіре параллелограмның екі қабырғасы болатындай етіп өз-өзіне параллель көшіреміз де, параллелограмм саламыз. Сонда екі вектордың шыққан нүктесінен жургізілген бағыты көрсетілген диагональ қорытқы вектор болып табылады . Векторларды осылайша қосу параллелограмм ережесі бойынша қосу деп аталады.
Векторларды қосуда үшбұрыш ережесін де қолдануға болады. Ол үшін берілген векторларды бірінші вектордың ұшы екінші вектордың басымен түйісетіндей етіп, өз-өзіне параллель көшіреміз. Сонда бірінші вектордың басынан екінші вектордің ұшына қарай жүргізілген вектор сол екі вектордың қосындысын береді.
Ал енді екеу емес, бірнеше векторды қосу керек болса. Онда векторларды, алдыңғы вектордың ұшына келесі вектордың басы жалғасатындай етіп, әркайсысын параллель көшіреміз. Сонда алынған көпбұрыштың басы мен ұшын тұйықтап тұрған R векторы қорытқы вектор болып есептеледі. Ол бірінші вектордың басынан соңғы вектордың ұшына қарай бағытталады және мынаған тең болады: R = Ғ1+Ғ2+Ғ3 + Ғ4.
Векторларды азайту
Векторларды косу ережесінен векторларды азайту ережесін шығарып алуға болады. Мысалы, с = а - b векторын табу керек болсын. Бұл теңдікті с = a + ( - b) түрінде жазуға болады, яғни векторлардың айырымын табу үшін а азайғыш векторға модулі азайткыш векторға тең, бірақ оған карама-карсы бағытталған - b векторын қосу керек. Немесе екі векторды өздеріне параллель көшіріп, бастары бір нүктеден шығатындай етіп орналастырамыз. Содан соң олардың ұштарын азайтқыштан (b) азайғышка (a ) қарай бағытталған вектормен қосамыз. Міне, осы с векторы қорытқы вектор болады.
Бір тузудің бойында жатқан немесе бір-біріне параллель
Бір түзудің бойында жатқан немесе бір-біріне параллель векторлар бір жаққа қарай не қарама-қарсы бағытталуы мүмкін.
Мұндай векторлар а және b векторлары сияқты қосылады, яғни бірінші вектордың ұшы екінші вектордың басымен қосылады. Қорытқы вектор модулі бойынша қосылатын векторлар модульдерінің арифметикалық қосындысына немесе арифметикалық айырымына тең. Қорытқы вектор қосылатын векторлармен бағыттас модулі үлкен вектор жаққа қарай бағытталады.
Векторларды скалярға көбейту (бөлу)
Берілген а векторын кез келген k скалярға көбейту (бөлу) үшін осы вектордың модулін берілген санға көбейтеміз (бөлеміз): b = k • a (b = a :k). Қорытқы b вектордың бағыты k көбейткішінің (бөлгішінің) таңбасымен анықталады. Егер k оң болса (k > 0), онда b векторы а векторымен бағыттас, ал k теріс болса (k < 0), b векторының бағыты а векторының бағытына қарама-қарсы болады.
Дереккөздер
- Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Тоқбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — физика бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өzinin sandyk mәnimen kosa kenistiktegi bagytymen de sipattalatyn shamalar vektorlyk shamalar nemese vektorlar dep atalady Sonymen oryn auystyru vektorlyk shama bolyp tabylady Vektorlardy bagyttalgan kesindi tүrinde keskindejdi zhәne bir әrippen nemese vektordyn basy men ushyn korsetetin eki әrippen belgilep tobesine strelka koyady Mysaly zhyldamdyk vektoryn ʋ nemese AV kүsh vektoryn F nemese CD tүrinde keskindeuge bolady Kenistikte belgili bir bagyty bolmajtyn tek sandyk mәnimen gana sipattalatyn shatalar skalyarlyk shamalar nemese skalyarlar dep atalady Mysaly uakyt zattyn tygyzdygy denenin kolemi temperatura arakashyktygyn oryn auystyru emes synyp bolmesinin uzyndygy eni zhәne biiktigi t s s skalyarlyk shamalarga zhatady Kez kelgen vektordyn sandyk mәni onyn moduli dep atalady Modul skalyarlyk shama Eger a zhәne b vektorlarynyn modulderi men bagyttary birdej bolsa onda olar ten bolady a b Al vektorlardyn modulderi ten bolyp birak bagyttary karama karsy bolsa onda a b bolady Vektorlardy kosuVektorlar Mysaly kez kelgen a zhәne b vektorlary berilsin Osy vektorlardy kosyp a b ga ten bolatyn s vektoryn tabu kerek Ol үshin vektordy ozine ozin parallel koshirgende vektor ozgermejdi dejtin erezheni pajdalanamyz Osy erezhenin komegimen vektorlardy kosudyn birneshe tәsilderin korsetuge bolady Mysaly eki vektordy bastaryn tүjistire parallelogramnyn eki kabyrgasy bolatyndaj etip oz ozine parallel koshiremiz de parallelogramm salamyz Sonda eki vektordyn shykkan nүktesinen zhurgizilgen bagyty korsetilgen diagonal korytky vektor bolyp tabylady Vektorlardy osylajsha kosu parallelogramm erezhesi bojynsha kosu dep atalady Vektorlardy kosuda үshburysh erezhesin de koldanuga bolady Ol үshin berilgen vektorlardy birinshi vektordyn ushy ekinshi vektordyn basymen tүjisetindej etip oz ozine parallel koshiremiz Sonda birinshi vektordyn basynan ekinshi vektordin ushyna karaj zhүrgizilgen vektor sol eki vektordyn kosyndysyn beredi Al endi ekeu emes birneshe vektordy kosu kerek bolsa Onda vektorlardy aldyngy vektordyn ushyna kelesi vektordyn basy zhalgasatyndaj etip әrkajsysyn parallel koshiremiz Sonda alyngan kopburyshtyn basy men ushyn tujyktap turgan R vektory korytky vektor bolyp esepteledi Ol birinshi vektordyn basynan songy vektordyn ushyna karaj bagyttalady zhәne mynagan ten bolady R Ғ1 Ғ2 Ғ3 Ғ4 Vektorlardy azajtuVektorlardy kosu erezhesinen vektorlardy azajtu erezhesin shygaryp aluga bolady Mysaly s a b vektoryn tabu kerek bolsyn Bul tendikti s a b tүrinde zhazuga bolady yagni vektorlardyn ajyrymyn tabu үshin a azajgysh vektorga moduli azajtkysh vektorga ten birak ogan karama karsy bagyttalgan b vektoryn kosu kerek Nemese eki vektordy ozderine parallel koshirip bastary bir nүkteden shygatyndaj etip ornalastyramyz Sodan son olardyn ushtaryn azajtkyshtan b azajgyshka a karaj bagyttalgan vektormen kosamyz Mine osy s vektory korytky vektor bolady Bir tuzudin bojynda zhatkan nemese bir birine parallelBir tүzudin bojynda zhatkan nemese bir birine parallel vektorlar bir zhakka karaj ne karama karsy bagyttaluy mүmkin Mundaj vektorlar a zhәne b vektorlary siyakty kosylady yagni birinshi vektordyn ushy ekinshi vektordyn basymen kosylady Қorytky vektor moduli bojynsha kosylatyn vektorlar modulderinin arifmetikalyk kosyndysyna nemese arifmetikalyk ajyrymyna ten Қorytky vektor kosylatyn vektorlarmen bagyttas moduli үlken vektor zhakka karaj bagyttalady Vektorlardy skalyarga kobejtu bolu Berilgen a vektoryn kez kelgen k skalyarga kobejtu bolu үshin osy vektordyn modulin berilgen sanga kobejtemiz bolemiz b k a b a k Қorytky b vektordyn bagyty k kobejtkishinin bolgishinin tanbasymen anyktalady Eger k on bolsa k gt 0 onda b vektory a vektorymen bagyttas al k teris bolsa k lt 0 b vektorynyn bagyty a vektorynyn bagytyna karama karsy bolady DerekkozderFizika zhәne astronomiya Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk Өnd tolykt 2 bas R Basharuly D Қazakbaeva U Tokbergenova N Bekbasar Almaty Mektep baspasy 2009 240 bet suretti ISBN 9965 36 700 0Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul fizika bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz