Ай тұтылған түн башқ Ай тотолған төндә башқұрт жазушысы және драматург Мұстай Кәрімнің пьесасы ТарихыМұстай Кәрімнің Ай

«Ай тұтылған түн» (башқ. «Ай тотолған төндә») - башқұрт жазушысы және драматург Мұстай Кәрімнің пьесасы.

Тарихы

Мұстай Кәрімнің «Ай тұтылған түн» трагедиясы 1963 жылы жазылған және эпилогпен үш бөлімнен тұрады.

Пьеса алғаш рет Уфадағы Башқұрт академиялық драма театрында 1964 жылы қойылды (режиссері Ш.М. Муртазина).

Пьесадағы рөлдерді З. И. Бикбулатова (Таңқабике), Р.С. Янбулатова (Шафақ), И.Хумагулов (Ақжігіт), Д.З. Файзуллина (Зұбаржат) және басқалар орындады.1967 жылы спектакль К.С.Станиславский атындағы РСФСР Мемлекеттік сыйлығына ие болды.

Пьесаны башқұрт тілінен орыс тіліне аударуды.

Пьеса желісі (сюжеті)

Пьеса желісі XVII ғасырда Башқұртстанда өтеді. Бай әйел Таңқабике күйеуі қайтыс болғаннан кейін, ескі башқұрт руын басқарды. Таңқабике отбасында кенже ұлы Ишмырза, ортаншысы - Ақжігіт, үлкені–Жолмырза тұрады. Ақжігіт әдемі Зұбаржатпен атастырылған, ал Жолмырза Шафаққа үйленді. Жолмырза әскери қызметте қайтыс болады.

Бұл рудың әдет ғұрпы бойынша- үйленген үлкен ұлы қайтыс болғанда, кішісі жесірге үйлену керек. Салт бойынша Ақжігіт Шафаққа үйленуі керек, ал Зұбаржатты 11 жасар Ишмырзаға беру керек. Зұбаржат пен Ақжігіт ескілік заңдарын ұстанғылары келмейді және қуғынға ұшырайды. Олар «ай сәулесіне» өтіп, тұтылу аяқталғанын және онымен бірге қараңғы кезеңдер өтіп және олардың өмір жолы жалғасатынын көрсетеді.

Рудың халықтық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын қабылдамау пьесаның драмалық қақтығысының негізін құрайды. Автор оқырманға қарапайым адами құндылықтарды түсіну керектігін және ата-бабалардың әдет-ғұрыптарын соқыр ұстану қайғылы оқиға тудыруы мүмкін деген ойға әкеледі.

Қойылымдар тарихы

Спектакль 100-ге жуық театрлардың сахналарында қойылды, оның ішінде Мәжит Ғафури атындағы Башқұрт академиялық драма театры, Сибай Башқұрт драма театры (1966), Салауат Башқұрт драма театры (1977), Туймазин татар мемлекеттік театры (1998), Стерлитамак орыс мемлекеттік театры (1999), Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры (2007), Г.Камал атындағы Татар мемлекетік театры, Моссовет театры, А.С.Пушкин атындағы Мәскеу театры, Литва мемлекеттік театры, Хамза атындағы Өзбек мемлекеттік драма театры т.б.

1992 жылы Башқұрт академиялық драма театрында спектакльдің жаңа қойылымы өтті. Спектакль театрда 2011 және 2014 жылдары қойылды. Қазіргі уақытта бұл спектакльді театр әртістерінің 4-буыны ойнап жатыр. Бұл қойылымның режиссері - Р.В. Исрафилов, қоюшы-режиссері -Т. Еникеев, ал композиторы –Р. Хасанов. Басты рөлдерді ойнаған: Г. А. Мубарякова (Таңқабике), Т. Д. Бабичева (Шафақ), Х. Г. Утяшев (Ақжігіт), Ш.И.Ділмұхаметова (Зұбаржат), Ш.Рахматуллин (Диуана), Валитов З. (Дәруіш).

«Ай тұтылған түн» трагедиясы негізінде, балет опера және 1978 жылы Свердловск киностудиясында көркем фильм түсірілді.

Дереккөздер

https://turkystan.kz/article/50889-aj-t-tyl-an-t-n-spektaklinen-kejingi-oj Мұрағатталған 17 маусымның 2020 жылы. «АЙ ТҰТЫЛҒАН ТҮН» СПЕКТАКЛIНЕН КЕЙIНГI ОЙ
https://www.bashinform.ru/news/615941/ В Башкирском театре драмы состоится золотой день легендарной постановки «В ночь лунного затмения» // КУЛЬТУРА | новости башинформ.рф
http://rus.bashenc.ru/index.php/component/content/article/2-statya/11620-v-noch-lunnogo-zatmeniya Мұрағатталған 11 сәуірдің 2020 жылы. «В ночь лунного затмения»

[1] ttps://turkystan.kz/article/50889-aj-t-tyl-an-t-n-spektaklinen-kejingi-oj Мұрағатталған 17 маусымның 2020 жылы. «АЙ ТҰТЫЛҒАН ТҮН» СПЕКТАКЛIНЕН КЕЙIНГI ОЙ

[2] ttps://www.bashinform.ru/news/615941/ В Башкирском театре драмы состоится золотой день легендарной постановки «В ночь лунного затмения» // КУЛЬТУРА | новости башинформ.рф

[3] ttp://rus.bashenc.ru/index.php/component/content/article/2-statya/11620-v-noch-lunnogo-zatmeniya Мұрағатталған 11 сәуірдің 2020 жылы. «В ночь лунного затмения»