Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Әбдіғаппар Жанбосынұлы (1870; бұрынғы Торғай облысы Торғай у. Қараторғай облысы — 21.11.1919, сонда) қазақ халқының — 1916 — 17 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалыстың Торғай даласындағы басшысы.
Тілеулі батырдың ұрпағы. Арғы атасы Нияз би — Абылай ханның сенімді серігі, әкесі Жанбосын (1847 — 95) көп жылдар болыс болған. Анасы — Алуа Ақтасқызы (1840 — 1934) (Ақтас — Ахмет Байтұрсынұлының әкесінің ағасы). Әбдіғапар ауылында бастауыш мектеп ашқан. Ағаштан ою ойған шебер болған, суармалы егіншілікпен айналысқан, ақыл-парасатымен ел ағасы атанған. 1916 жылдың жазында Қараторғай болысының, кейін бүкіл Торғай уезінің көтерілісшілері Әбдіғапар маңына топтасты. Сол жылғы 21 қарашада Жалдама өз. бойында 13 болыс ел өкілдерінің құрылтайы Әбдіғапарды хан көтеріп, Кенесары қолбасшыларының бірі Иман батырдың немересі Амангелдіні Сардарбек етіп сайлады. Әбдіғапар ел билігін соғыс жағдайына бейімделген негізінде қайта құрды. Алдымен Әбдіғапар өзін хан деп атамай, әмір деп есептеді. Ол өзі басқарған Торғай елін бүкіл қазақтың тәуелсіз мемлекеті құрылғанға дейін метрополияның билігін мойындамайтын, жаугершілік заманда уақытша өмір сүруге құқылы автон. аймақ деп санады. Әбдіғапар көтерілісшілерді 20 адамнан тұратын халық өкілдерінің кеңесі арқылы басқарды. Бұл кеңес әскери, әкімш., шаруашылық мәселелерін шешетін басшы орталық болды. Жергілікті жерлерде Әбдіғапардың жарлығымен сайланды. Көтерілісті жақтаған болыстар өз орындарында қалдырылды. Көтерілісшілер ежелгі шығыс дәстүрімен ондық, жүздік, мыңдықтарға жіктелді. Әбдіғапар жасақтаған әскери құрылым империяның қарулы күштеріне аса тегеурінді қарсылық көрсетті. Оның қоластына Қазақстанның көптеген аймақтарынан көтерілісшілер жасақтары келіп қосылды. Сөйтіп Торғай өлкесі Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың ең ірі орталығына айналды. Әбдіғапар Кеңестердің Торғай облысы І-съезіне (Орынбор, 1918 ж. наурыз) қатысып, кейін Кеңес өкіметінің саясатын жүргізуден бас тартты. Қызыләскерлер қолынан Зәуре қаласында қаза тапты. Ұрпақтары “хан тұқымы” ретінде аяусыз қуғынға ұшырады.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
- Қазақстанның қазіргі заман тарихы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған окулық. 2-басылымы, өңделген. Жалпы редакциясын басқарған тарих ғылымының докторы, профессор Б. Ғ. Аяған. Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-933-9
 | Бұл — тарих бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әbdigappar Zhanbosynuly 1870 buryngy Torgaj oblysy Torgaj u Қaratorgaj oblysy 21 11 1919 sonda kazak halkynyn 1916 17 zhyldardagy ult azattyk kozgalystyn Torgaj dalasyndagy basshysy Tileuli batyrdyn urpagy Argy atasy Niyaz bi Abylaj hannyn senimdi serigi әkesi Zhanbosyn 1847 95 kop zhyldar bolys bolgan Anasy Alua Aktaskyzy 1840 1934 Aktas Ahmet Bajtursynulynyn әkesinin agasy Әbdigapar auylynda bastauysh mektep ashkan Agashtan oyu ojgan sheber bolgan suarmaly eginshilikpen ajnalyskan akyl parasatymen el agasy atangan 1916 zhyldyn zhazynda Қaratorgaj bolysynyn kejin bүkil Torgaj uezinin koterilisshileri Әbdigapar manyna toptasty Sol zhylgy 21 karashada Zhaldama oz bojynda 13 bolys el okilderinin kuryltajy Әbdigapardy han koterip Kenesary kolbasshylarynyn biri Iman batyrdyn nemeresi Amangeldini Sardarbek etip sajlady Әbdigapar el biligin sogys zhagdajyna bejimdelgen negizinde kajta kurdy Aldymen Әbdigapar ozin han dep atamaj әmir dep eseptedi Ol ozi baskargan Torgaj elin bүkil kazaktyn tәuelsiz memleketi kurylganga dejin metropoliyanyn biligin mojyndamajtyn zhaugershilik zamanda uakytsha omir sүruge kukyly avton ajmak dep sanady Әbdigapar koterilisshilerdi 20 adamnan turatyn halyk okilderinin kenesi arkyly baskardy Bul kenes әskeri әkimsh sharuashylyk mәselelerin sheshetin basshy ortalyk boldy Zhergilikti zherlerde Әbdigapardyn zharlygymen sajlandy Koterilisti zhaktagan bolystar oz oryndarynda kaldyryldy Koterilisshiler ezhelgi shygys dәstүrimen ondyk zhүzdik myndyktarga zhikteldi Әbdigapar zhasaktagan әskeri kurylym imperiyanyn karuly kүshterine asa tegeurindi karsylyk korsetti Onyn kolastyna Қazakstannyn koptegen ajmaktarynan koterilisshiler zhasaktary kelip kosyldy Sojtip Torgaj olkesi Қazakstandagy 1916 zhylgy ult azattyk kozgalystyn en iri ortalygyna ajnaldy Әbdigapar Kenesterdin Torgaj oblysy I sezine Orynbor 1918 zh nauryz katysyp kejin Kenes okimetinin sayasatyn zhүrgizuden bas tartty Қyzylәskerler kolynan Zәure kalasynda kaza tapty Ұrpaktary han tukymy retinde ayausyz kugynga ushyrady DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H Қazakstannyn kazirgi zaman tarihy Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk 2 basylymy ondelgen Zhalpy redakciyasyn baskargan tarih gylymynyn doktory professor B Ғ Ayagan Almaty Atamura 2009 ISBN 9965 34 933 9 Bul tarih bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz