Үлкен көз кесіртке (лат. Eremias multiocellata) — бауырымен жорғалаушылар класы, нағыз кесірткелер тұқымдасына жататын түр. Қазақстанда шашыранды түрде таралған, Нарынқол және Кіші Көкпек өзендері маңынан бірнешеуі ұсталды. Үлкен көз кесіртке Зайсан ойпаты мен Күнгей Алатауын мекендейді. Таулы аймақтарда (биікт. 1500 — 3000 м), жусанды-бетегелі алқаптарда, өзен бойларында, кейде құрғақ аңғарларда, сатыланып қалған шатқалдар мен қиыршық тасты жерлерде тіршілік етеді. Дене тұрқы 6,5 см, төм. мұрын қалқаны әдеттегідей жағына жақын орналаспаған. Маңдай қалқанында ұзыннан созылған науашығы болмайды. Құйрығының астыңғы бетіндегі қабыршақтары тегіс, ал құйрығының үсті аздап тері қатпарлы болып келеді. Құйрығындағы 10 сақинасының айналасында 30-дан астам қабыршағы болады. Арқа жотасы қоңыр сұр түсті, оның ортасында қара қоңыр дақтары бар. Екі бүйірінде көкшіл түсті, дөңгелек дақтар анық көрінеді. Сәуірдің басынан қарашаның аяғына дейін белсенді тіршілік етеді. Негізгі қорегі: құмырсқалар, қоңыздар, қандалалар, сондай-ақ, тікқанаттыларды, теңқанаттыларды, көбелектер мен өрмекшілерді де жейді. Олардың ас қорыту жүйесінен өсімдік қалдықтары да табылған. Жылына бір рет көбейеді. Дене ұзындығы 4,8 см-ге жеткенде, жыныстық жағынан жетіледі. Наурыз айының аяғында қысқы ұйқыдан оянған соң, екі жетіден кейін шағылысады. Шағылысқаннан кейін, аналығы 2 — 5 жұмыртқа салып, баласын тірі туады. Шілденің аяғы — тамыздың басында ересек дарабастары шыға бастайды. Жұмыртқаны жарып шыққаннан кейін, бірнеше тәуліктен соң, денесінің ұзындығы (құйрығымен есептегенде) 5,9 — 6,0 см болады. Үлкен көз кесіртке — өте сирек кездесетін түр, саны аз, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.
Үлкен көз кесіртке | ||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||
Eremias multiocellata ( 1872 non 1935) | ||||||||||||||||||
|
Сілтемелер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том
Дереккөздер
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Үlken koz kesirtke lat Eremias multiocellata bauyrymen zhorgalaushylar klasy nagyz kesirtkeler tukymdasyna zhatatyn tүr Қazakstanda shashyrandy tүrde taralgan Narynkol zhәne Kishi Kokpek ozenderi manynan birnesheui ustaldy Үlken koz kesirtke Zajsan ojpaty men Kүngej Alatauyn mekendejdi Tauly ajmaktarda biikt 1500 3000 m zhusandy betegeli alkaptarda ozen bojlarynda kejde kurgak angarlarda satylanyp kalgan shatkaldar men kiyrshyk tasty zherlerde tirshilik etedi Dene turky 6 5 sm tom muryn kalkany әdettegidej zhagyna zhakyn ornalaspagan Mandaj kalkanynda uzynnan sozylgan nauashygy bolmajdy Қujrygynyn astyngy betindegi kabyrshaktary tegis al kujrygynyn үsti azdap teri katparly bolyp keledi Қujrygyndagy 10 sakinasynyn ajnalasynda 30 dan astam kabyrshagy bolady Arka zhotasy konyr sur tүsti onyn ortasynda kara konyr daktary bar Eki bүjirinde kokshil tүsti dongelek daktar anyk korinedi Sәuirdin basynan karashanyn ayagyna dejin belsendi tirshilik etedi Negizgi koregi kumyrskalar konyzdar kandalalar sondaj ak tikkanattylardy tenkanattylardy kobelekter men ormekshilerdi de zhejdi Olardyn as korytu zhүjesinen osimdik kaldyktary da tabylgan Zhylyna bir ret kobejedi Dene uzyndygy 4 8 sm ge zhetkende zhynystyk zhagynan zhetiledi Nauryz ajynyn ayagynda kysky ujkydan oyangan son eki zhetiden kejin shagylysady Shagylyskannan kejin analygy 2 5 zhumyrtka salyp balasyn tiri tuady Shildenin ayagy tamyzdyn basynda eresek darabastary shyga bastajdy Zhumyrtkany zharyp shykkannan kejin birneshe tәulikten son denesinin uzyndygy kujrygymen eseptegende 5 9 6 0 sm bolady Үlken koz kesirtke ote sirek kezdesetin tүr sany az sondyktan korgauga alynyp Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen Үlken koz kesirtkeDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby Bauyrymen zhorgalaushylarSaby ҚabyrshaktylarKishi saby KesirtkelerTukymdasy Nagyz kesirtkelerTegi Kishi tegi PareremiasTүri E multiocellataEremias multiocellata 1872 non 1935 Eremias velox stummeri 1940 Eremias yarkandensis 1875 Eremias yarkandensis saturata Blanford 1875 Pareremias multiocellata Podarces multiocellata 1876 Podarces planiceps Strauch 1876Siltemeler Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IX tomDerekkozderBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz