Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін Қырым (айрық) деген бетті қараңыз.Қырым таулары — Қырым түбегінің оңтүстік бөлігіндегі тау. өзегі 150 км, ені 50 км. Қара теңіз жағасын бойлай жатқан Бас қырқа — Яйладан және куэста түріндегі Орта, Солтүстік қырқалардан тұрады. Яйла жотасы шағын , , , , , , , қырқаларынан құралады. Геологиялық құрылымы жағынан Яйла Қырым антиклинорийінің орталық белдеміне, Орта және Солтүстік қырқалар оның солтүстік қанатының моноклиналіне сәйкес келеді. Ең биік жері — Роман-Кош тауы (1545 м). Сазды тақтатастан және әктастан, мергельден түзілген. Карст жиі кездеседі (қ. Қырым түбегі).
Климаты
Қырым тауларының беткейлері басым желдер мен биіктік белдеулерінің әсерінен әртүрлі климаттық жағдайларға ие. Яйланың оңтүстік беткейінің төменгі бөлігінде жерортатеңіздік климаты бар, қысы жұмсақ (жағалауда орташа ауа температурасы 2-4 °C) және жазы өте жылы (шілде айының орташа температурасы 24 °C). Жаз бен күз шуақ болып келеді. Жылдық жауын-шашын мөлшері 600 мм (максимум қыста), шығысқа қарай азаяды. Қысы бірқалыпты (–4-тен –5 °С-қа дейін), жазы салқын (шілдеде орташа температура 15–21 °С), батысында жылдық жауын-шашын мөлшері 1000–1200 мм, шығысында 500–700 мм. Таудағы қыс әдетте қазанның ортасынан наурыздың соңына дейін созылады, ауа райы тұрақсыз, қаңтардағы ауа температурасы -10-нан +10 °C-қа дейін өзгеруі мүмкін. Беткейлердің жоғарғы бөліктеріндегі қар жамылғысының қалыңдығы 1 м-ден асады, кейбір тау жоталарының (Ай-Петри, Бабуган-Яйла, Чатырдаг және Демерджи-Яйла) беткейлері қар көшкініне бейім.
Жалпы сипаттама
Қырым таулары түбектің оңтүстік және оңтүстік-шығыс бөлігінде 160 км.-ге созылып жатыр. Қырым массивтерінің биіктігі шағын, оларды Орал немесе Алтай шыңдарымен салыстыруға болмайды, бірақ Қырым тауларының қол жетімділігі мен көркемдігіне байланысты олар көптеген туристерді тартады.
Қырым таулары - биіктігі, құрылымы және сипаттамалары бойынша әртүрлі массивтердің жиынтығы. Қырым таулары шартты түрде екі ұзын аңғармен бөлінген солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып жатқан Сыртқы, Ішкі және Негізгі жоталарға бөлінеді. Солтүстік шыңдар жұмсақ беткейлерімен ерекшеленеді, ал оңтүстікке жақындаған сайын тау жыныстарының табиғаты күрт өзгереді: олар тік жарқабақты болып келеді. Қырымдағы көптеген таулар табиғи қазыналары бар көптеген үңгірлермен, үлкен биіктіктен құлаған керемет сарқырамалармен және олардың беткейлерін жауып тұрған реликт өсімдіктермен қосымша қызығушылық тудырады.
Қырым тауларындағы барлық үш жота бір нүктеде - жақын Старый Крым қаласында біріктіріледі, және олар әртүрлі жерлерден басталады. Біріншісі, солтүстіктен, Қырым тауларының сыртқы жотасы Фиолент мүйісінен басталады. Бұл бөліктегі таулардың максималды биіктігі 350 метрге жетеді. Екінші (ішкі жота) Севастополь облысында орналасқан Сапун тауынан бастау алады. Бұл тау жотасының биіктігі 450-ден 750 метрге дейін жетеді. Негізгі жота Балаклава қаласынан басталып, Агармыш тауына дейін көтеріледі. Дәл осы жерде Қырым тауларының ең биік нүктелері орналасқан.
Қырым тауларының негізгі жотасының шыңдарының беттері яйла деп аталатын бірнеше бөліктерге бөлінеді. Олар оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай бірінен соң бірі келесі ретпен орналасқан:
- Теңіз деңгейінен 740 метрге дейін биіктікте орналасқан Байдар яйла,
- Ай-Петри яйла, биіктігі шамамен 1320 метр,
- Ялта яйла, максималды биіктігі 1406 метрге дейін,
- Никицк яйла, биіктігі 1470 метрге жетеді,
- Гурзуф яйла (шамамен 1540 метр),
- Қырымдағы ең биік яйла - Бабуган-яйла, оның ең биік нүктесі бүкіл түбектің ең биік нүктесі - Роман-Көш тауы, биіктігі 1545 метр.
Қырым тауларының негізгі жотасының шыңдары бір-бірімен өте тығыз байланысты және нақты шекаралары жоқ. Басқа тау яйлары бөлек, тек асуалар арқылы байланысады. Мысалы, Бабуған-Яйлу мен Чатыр-Даг жотасы Кебит асуын байланыстырады. Ангарск асуы арқылы Демерджи-яйла мен Долгоруков яйлаға жетуге болады, одан сәл ары қарай ауданы жағынан ең үлкені Қараби-яйла бар. Қырым тауларының шығысында жайлаулар қысқа жоталармен алмасады, олардың кейбіреулерінің шыңдары жанартаулық (Қара-Даг) болып табылады. Қырым таулары кең аумақты алып жатыр. Тек ішкі жота бір жарым мың шаршы шақырымнан астам жерді алып жатыр. Яйлалар шамамен 35 000 гектар аумақты алып жатыр. Бұл орындар альпинистердің жиі назарын аударуда.
Қырымның ең танымал таулары
Дереккөздер
- Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/geography/text/3306515 Мұрағатталған 1 мамырдың 2022 жылы.
- Света Пинчук. Қырымда қандай таулар бар https://travelask.ru/russia/krym/kakie-gory-est-v-krymu
- Қырым таулары. https://gidcrima.ru/gory-kryma/
- Қырым таулары. https://www.krym4you.com/dostoprimechatelnosti/gory/
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Қyrym ajryk degen betti karanyz Қyrym taulary Қyrym tүbeginin ontүstik boligindegi tau ozegi 150 km eni 50 km Қara teniz zhagasyn bojlaj zhatkan Bas kyrka Yajladan zhәne kuesta tүrindegi Orta Soltүstik kyrkalardan turady Yajla zhotasy shagyn kyrkalarynan kuralady Geologiyalyk kurylymy zhagynan Yajla Қyrym antiklinorijinin ortalyk beldemine Orta zhәne Soltүstik kyrkalar onyn soltүstik kanatynyn monoklinaline sәjkes keledi En biik zheri Roman Kosh tauy 1545 m Sazdy taktatastan zhәne әktastan mergelden tүzilgen Karst zhii kezdesedi k Қyrym tүbegi Қyrym taularyKlimatyҚyrym taularynyn betkejleri basym zhelder men biiktik beldeulerinin әserinen әrtүrli klimattyk zhagdajlarga ie Yajlanyn ontүstik betkejinin tomengi boliginde zherortatenizdik klimaty bar kysy zhumsak zhagalauda ortasha aua temperaturasy 2 4 C zhәne zhazy ote zhyly shilde ajynyn ortasha temperaturasy 24 C Zhaz ben kүz shuak bolyp keledi Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 600 mm maksimum kysta shygyska karaj azayady Қysy birkalypty 4 ten 5 S ka dejin zhazy salkyn shildede ortasha temperatura 15 21 S batysynda zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 1000 1200 mm shygysynda 500 700 mm Taudagy kys әdette kazannyn ortasynan nauryzdyn sonyna dejin sozylady aua rajy turaksyz kantardagy aua temperaturasy 10 nan 10 C ka dejin ozgerui mүmkin Betkejlerdin zhogargy bolikterindegi kar zhamylgysynyn kalyndygy 1 m den asady kejbir tau zhotalarynyn Aj Petri Babugan Yajla Chatyrdag zhәne Demerdzhi Yajla betkejleri kar koshkinine bejim Zhalpy sipattamaҚyrym taulary tүbektin ontүstik zhәne ontүstik shygys boliginde 160 km ge sozylyp zhatyr Қyrym massivterinin biiktigi shagyn olardy Oral nemese Altaj shyndarymen salystyruga bolmajdy birak Қyrym taularynyn kol zhetimdiligi men korkemdigine bajlanysty olar koptegen turisterdi tartady Қyrym taulary biiktigi kurylymy zhәne sipattamalary bojynsha әrtүrli massivterdin zhiyntygy Қyrym taulary shartty tүrde eki uzyn angarmen bolingen soltүstikten ontүstikke karaj sozylyp zhatkan Syrtky Ishki zhәne Negizgi zhotalarga bolinedi Soltүstik shyndar zhumsak betkejlerimen erekshelenedi al ontүstikke zhakyndagan sajyn tau zhynystarynyn tabigaty kүrt ozgeredi olar tik zharkabakty bolyp keledi Қyrymdagy koptegen taular tabigi kazynalary bar koptegen үngirlermen үlken biiktikten kulagan keremet sarkyramalarmen zhәne olardyn betkejlerin zhauyp turgan relikt osimdiktermen kosymsha kyzygushylyk tudyrady Қyrym taularyndagy barlyk үsh zhota bir nүktede zhakyn Staryj Krym kalasynda biriktiriledi zhәne olar әrtүrli zherlerden bastalady Birinshisi soltүstikten Қyrym taularynyn syrtky zhotasy Fiolent mүjisinen bastalady Bul boliktegi taulardyn maksimaldy biiktigi 350 metrge zhetedi Ekinshi ishki zhota Sevastopol oblysynda ornalaskan Sapun tauynan bastau alady Bul tau zhotasynyn biiktigi 450 den 750 metrge dejin zhetedi Negizgi zhota Balaklava kalasynan bastalyp Agarmysh tauyna dejin koteriledi Dәl osy zherde Қyrym taularynyn en biik nүkteleri ornalaskan Қyrym taularynyn negizgi zhotasynyn shyndarynyn betteri yajla dep atalatyn birneshe bolikterge bolinedi Olar ontүstik batystan soltүstik shygyska karaj birinen son biri kelesi retpen ornalaskan Teniz dengejinen 740 metrge dejin biiktikte ornalaskan Bajdar yajla Aj Petri yajla biiktigi shamamen 1320 metr Yalta yajla maksimaldy biiktigi 1406 metrge dejin Nikick yajla biiktigi 1470 metrge zhetedi Gurzuf yajla shamamen 1540 metr Қyrymdagy en biik yajla Babugan yajla onyn en biik nүktesi bүkil tүbektin en biik nүktesi Roman Kosh tauy biiktigi 1545 metr Қyrym taularynyn negizgi zhotasynyn shyndary bir birimen ote tygyz bajlanysty zhәne nakty shekaralary zhok Baska tau yajlary bolek tek asualar arkyly bajlanysady Mysaly Babugan Yajlu men Chatyr Dag zhotasy Kebit asuyn bajlanystyrady Angarsk asuy arkyly Demerdzhi yajla men Dolgorukov yajlaga zhetuge bolady odan sәl ary karaj audany zhagynan en үlkeni Қarabi yajla bar Қyrym taularynyn shygysynda zhajlaular kyska zhotalarmen almasady olardyn kejbireulerinin shyndary zhanartaulyk Қara Dag bolyp tabylady Қyrym taulary ken aumakty alyp zhatyr Tek ishki zhota bir zharym myn sharshy shakyrymnan astam zherdi alyp zhatyr Yajlalar shamamen 35 000 gektar aumakty alyp zhatyr Bul oryndar alpinisterdin zhii nazaryn audaruda Қyrymnyn en tanymal taularyAyudag tauyKara Dag tauyAj petri Ayudag Roman Kosh AjDerekkozderBolshaya rossijskaya enciklopediya https bigenc ru geography text 3306515 Muragattalgan 1 mamyrdyn 2022 zhyly Sveta Pinchuk Қyrymda kandaj taular bar https travelask ru russia krym kakie gory est v krymu Қyrym taulary https gidcrima ru gory kryma Қyrym taulary https www krym4you com dostoprimechatelnosti gory Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet