Қоржын – екі басты (қалталы) ас-тағам салып тасымалдауға арналған тоқыма бұйым.
Тоқылуы және тәсілдері
Материалы кілем сияқты тоқу тәсілімен жасалады. Бұйымның негізі болып табылатын астыңғы жағы тұтас тоқылады. Көлемі 120х50 см шамасында болып келеді. Оның екі шетінің әрқайсысының үстіне көлемі 50х50 см болып келетін арнайы тоқылған «бет» тігіледі. Осылайша екі қалта жасалады. Оны қоржынның екі басы деп атайды. Шеттеріне жұмыр өрім баудан жиек бастырып, етегіне әсемдік үшін күлтелі шашақ тағылады. Қалталарының ауызын ілмелеп байлауға арналған (негізіне және қалтасының ернеуіне) жұмыр өрім бау тігіледі.
Қоржынның түксіз немесе аралас тоқу тәсілімен (түкті, түксіз) тұтастай тоқылған жолақтардан қайтара тігіп жасаған түрлері де кездеседі.
- Аралас тоқу тәсілімен (яғни түкті, түксіз), иірілген жүн мен жылқы қылынан тоқылған қызыл түсті қоржын, ені 58 см, ұзындығы 139 см. Қоржының екі басының беткі жағына түксіз сары, көк, ақ түсті балықкөз, ботакөз, төртқұлақ, ирек су өрнектерінен тұратын бірнеше қатар жіңішке және жалпақ жолақтар жүргізілген. Ал етегіне түкті геометриялық өрнек тоқылып, оны айналдыра иттабан өрнегі жиектелген. Қоржын екі басын қосып тұрған арқалығына қоңыр, сары, сұр түсті жіптерден ирек өрнек салынған. Қоржын ауызын ілмелеп байлауға арналған қоңыр түсті жұмыр өрім бау тігілген. Артқы жағы қоңыр түсті жүн жіптен түксіз етіп тоқылған. Етегіне жылқы қылынан күлтелеп шашақ тағылған (1-сурет).
- Жүннен иірілген жіптен түкті етіп кілем тоқу тәсілімен тоқылған қоржынның екі басының орта тұсына шаршы, ал оның ішіне гүл өрнегі тоқылған. Айналдыра екі қатар ақ, сұр, сары түсті жіптен тұмарша өрнегі бір-біріне беттестіріле тоқылып, жиегіне аламоншақ өрнегінен су жүргізілген. Ал, астары сұр түсті жіптен тақыр етіп термеленіп тоқылған. Қоржын арқалығы қызыл, қоңыр, сары түсті жіптермен таңдай өрнегі өрнектелген. Қоржын ауызына қоңыр түсті жіптен жұмыр етіп өрілген бау тағылып, етегіне күлтелі шашақ тігілген (2-сурет).
- Жүннен иірілген жіппен, түксіз (тақыр) етіп тоқылған қызғылт қоржынның екі басының өң бетіне ақ, қоңыр, сары түсті жіптерден құс іздері өрнегі тоқылған. Жиегіне екі қатар қоңыр түсті су жүргізіліп, арасына ақ түсті ботакөз өрнегі айнала салынған. Арқалығына қызыл, қоңыр түсті жіптерден алма кезек жолақ жүргізіліп, түксіз етіп тоқылған. Ұзына бойы екі жанына қоңыр түсті жіптен өрілген баудан жиек бастырылған. Қоржын ауызын ілмелеп байлауға арналған жұмыр өрім бау тігілген. Артқы жағы сұр, қоңыр түсті жүн жіптерден түксіз етіп тоқылған (3-сурет).
Қоржынға аттылы жолаушы ас-тағам және керек-жарақтарын салып, ердің артқы қапталындағы қанжығаға байлап, бөктеріп алып жүреді. Сондай-ақ, қоржынды құда-құдандалықта сый-сияпат салып апару үшін көптеп қолданылады. Ол құдағи қоржын, күйеу қоржын деп аталады.
Діни түсінік бойынша Дәуіт пайғамбардың ішіндегі тағамы қанша жесе де таусылмайтын қасиетті қоржыны болған көрінеді. Бұл ертедегі Сүлеймен пайғамбардың жүзігі, Мұса пайғамбардың асасы сияқты керемет заттардың біріне баланған.
Дереккөздер
- ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Қазақ совет энциклопедиясы. Бас ред. М.Қ. Қаратаев. 6-том. Алматы: ҚСЭ, 1975;
- Тәжімұратов Ә. Шебердің қолы ортақ. Алматы: Қазақстан, 1977;
- Жәнiбеков Ө. Уақыт керуенi. Алматы: Жазушы, 1992;
- Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнерi. Алматы: Қазақстан, 1995;
- Тоқтабаева Ш. Қазақтардың қолөнерге байланысты әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері. Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет ғұрыптары. 1-том. Біртұтастығы және ерекшелігі. Алматы: Арыс, 2005. 126-138 бб.;
- Кәмәлашұлы Б. Қазақтың байырғы баспаналары, үй-жиһаздары, ұлттық киім-кешек, ыдыс-аяқ, ас-сусын, тамақ-тағамдарына қатысты салт-дәстүрлері. Алматы: Өнер, 2006.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Қorzhyn degen betti karanyz Қorzhyn eki basty kaltaly as tagam salyp tasymaldauga arnalgan tokyma bujym Қorzhyn Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk muragaty korynan 1 suret Tokyluy zhәne tәsilderiҚorzhyn Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk muragaty korynan 2 suret Қorzhyn Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk muragaty korynan 3 suret Materialy kilem siyakty toku tәsilimen zhasalady Bujymnyn negizi bolyp tabylatyn astyngy zhagy tutas tokylady Kolemi 120h50 sm shamasynda bolyp keledi Onyn eki shetinin әrkajsysynyn үstine kolemi 50h50 sm bolyp keletin arnajy tokylgan bet tigiledi Osylajsha eki kalta zhasalady Ony korzhynnyn eki basy dep atajdy Shetterine zhumyr orim baudan zhiek bastyryp etegine әsemdik үshin kүlteli shashak tagylady Қaltalarynyn auyzyn ilmelep bajlauga arnalgan negizine zhәne kaltasynyn erneuine zhumyr orim bau tigiledi Қorzhynnyn tүksiz nemese aralas toku tәsilimen tүkti tүksiz tutastaj tokylgan zholaktardan kajtara tigip zhasagan tүrleri de kezdesedi Aralas toku tәsilimen yagni tүkti tүksiz iirilgen zhүn men zhylky kylynan tokylgan kyzyl tүsti korzhyn eni 58 sm uzyndygy 139 sm Қorzhynyn eki basynyn betki zhagyna tүksiz sary kok ak tүsti balykkoz botakoz tortkulak irek su ornekterinen turatyn birneshe katar zhinishke zhәne zhalpak zholaktar zhүrgizilgen Al etegine tүkti geometriyalyk ornek tokylyp ony ajnaldyra ittaban ornegi zhiektelgen Қorzhyn eki basyn kosyp turgan arkalygyna konyr sary sur tүsti zhipterden irek ornek salyngan Қorzhyn auyzyn ilmelep bajlauga arnalgan konyr tүsti zhumyr orim bau tigilgen Artky zhagy konyr tүsti zhүn zhipten tүksiz etip tokylgan Etegine zhylky kylynan kүltelep shashak tagylgan 1 suret Zhүnnen iirilgen zhipten tүkti etip kilem toku tәsilimen tokylgan korzhynnyn eki basynyn orta tusyna sharshy al onyn ishine gүl ornegi tokylgan Ajnaldyra eki katar ak sur sary tүsti zhipten tumarsha ornegi bir birine bettestirile tokylyp zhiegine alamonshak orneginen su zhүrgizilgen Al astary sur tүsti zhipten takyr etip termelenip tokylgan Қorzhyn arkalygy kyzyl konyr sary tүsti zhiptermen tandaj ornegi ornektelgen Қorzhyn auyzyna konyr tүsti zhipten zhumyr etip orilgen bau tagylyp etegine kүlteli shashak tigilgen 2 suret Zhүnnen iirilgen zhippen tүksiz takyr etip tokylgan kyzgylt korzhynnyn eki basynyn on betine ak konyr sary tүsti zhipterden kus izderi ornegi tokylgan Zhiegine eki katar konyr tүsti su zhүrgizilip arasyna ak tүsti botakoz ornegi ajnala salyngan Arkalygyna kyzyl konyr tүsti zhipterden alma kezek zholak zhүrgizilip tүksiz etip tokylgan Ұzyna bojy eki zhanyna konyr tүsti zhipten orilgen baudan zhiek bastyrylgan Қorzhyn auyzyn ilmelep bajlauga arnalgan zhumyr orim bau tigilgen Artky zhagy sur konyr tүsti zhүn zhipterden tүksiz etip tokylgan 3 suret Қorzhynga attyly zholaushy as tagam zhәne kerek zharaktaryn salyp erdin artky kaptalyndagy kanzhygaga bajlap bokterip alyp zhүredi Sondaj ak korzhyndy kuda kudandalykta syj siyapat salyp aparu үshin koptep koldanylady Ol kudagi korzhyn kүjeu korzhyn dep atalady Dini tүsinik bojynsha Dәuit pajgambardyn ishindegi tagamy kansha zhese de tausylmajtyn kasietti korzhyny bolgan korinedi Bul ertedegi Sүlejmen pajgambardyn zhүzigi Musa pajgambardyn asasy siyakty keremet zattardyn birine balangan DerekkozderҚAZAҚTYҢ ETNOGRAFIYaLYҚ KATEGORIYaLAR ҰҒYMDAR MEN ATAULARYNYҢ DӘSTҮRLI ZhҮJESI Enciklopediya Almaty RPK SLON 2012 ill ISBN 978 601 7026 17 23 tom K Қ 736 bet ISBN 978 601 7026 21 9ӘdebietterҚazak sovet enciklopediyasy Bas red M Қ Қarataev 6 tom Almaty ҚSE 1975 Tәzhimuratov Ә Sheberdin koly ortak Almaty Қazakstan 1977 Zhәnibekov Ө Uakyt kerueni Almaty Zhazushy 1992 Қasimanov S Қazak halkynyn koloneri Almaty Қazakstan 1995 Toktabaeva Sh Қazaktardyn kolonerge bajlanysty әdet guryptary men salt dәstүrleri Қazak halkynyn dәstүrleri men әdet guryptary 1 tom Birtutastygy zhәne ereksheligi Almaty Arys 2005 126 138 bb Kәmәlashuly B Қazaktyn bajyrgy baspanalary үj zhiһazdary ulttyk kiim keshek ydys ayak as susyn tamak tagamdaryna katysty salt dәstүrleri Almaty Өner 2006