Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қоралану , немесе Гало деп те аталады, (Halo, көне грек: ἅλως, halōs) — Күн және Ай секілді жұлдыздық нысандардың айналасында пайда болатын, пішіні алқаға (не дискке) ұқсайтын айқын көрінетін жарық жолағы болып, ол жарықтың бұлттағы мұз кристалдарынан сынуы және шағылуы нәтижесінде пайда болатын атмосфералық-оптикалық құбылыс. Ол көбінесе сақина пішінді, доға, жарық діңгегі, нұрлы дақ секілді пішіндерде болып, күнді, не айды қоршап тұрады. Ол қызыл, қызғылт сары, сары, жасыл, көк, көгілдір, күлгін секілді 7 түрлі түстің қабаттасуы болып көрінуі мүмкін.
Ата-бабаларымыз қораланудың күннің төңірегінде көрінгенін "күн қоралануы", айдың төңірегінде көрінгенін "ай қоралануы" деп атаған. Бұдан басқа күннің қасынан қатарласқан күн пайда болса оны Сағым күн деп атаған. Атмосферадағы мұз кристалдарын түйдек бұлттар әкеледі, оларға күн (ай) сәулесі шағылысқанда адам көзіне іші қызыл, сырты күлгін сақина пішінді жарықтар көрінеді. Ал, егер су тамшылары күнге шағылысса, одан көбінесе кемпірқосақ секілді құбылыстар туылатыны белгілі.
Түрлері
Қоралану – кіші қоралану және үлкен қоралану деп бөлінеді. Кішісі 22° қоралану болса, үлкені 46° қоралану есептеледі. Кіші қоралануда қораланған (күн, не ай) алқа пішінді жарықтың ортасында тұрады, қоралаушы сақина жарықтың іші қызыл, сырты күлгін, не ақ болады. Қоралаған жолақтың ішіндегі аспан сыртындағы аспанға қарағанда біршама жарығырақ болады. Ал, үлкен қоралану аз кездеседі, ол алып және біршама қараңғырақ көрінеді.
Көп кездесетін қоралану құбылысы және оның аспандағы орны:
| Қоралану құбылысы | түсіндіру |
|---|---|
| (1) | Көп кездеседі; күзету бұрышы 22° сақина пішінді; ол атмосферада көптеген 6 бұрышты мұз кристалдары күнге шағылысып пайда болады. |
| (2) Сағым күн（Sun dog） | 22° қоралануда пайда болады, ол да 6 бұрышты мұз кристалында шағылысуынан аспанда бірнеше күн бір уақытта көрінеді. |
| (3) Қадау жарық (Light pillar) | көлденең жаттық күйдегі мұз кристалдары қатарласуынан пайда болады. |
| (4) (Parhelic circle) | сирек кездеседі, күн сәулесі жаттық, немесе тік күйдегі мұз кесектеріне шағылысып пайда болады. |
| (5) | Көбіне Сағым күн құбылысымен қатар шығады, пайда болу себебі Кемпірқосақ құбылысына ұқсайды |
| (6) Ұшырасу доғасы | бір бөлігі ғана көрінеді, көлденең орналасқан мұз кесектерінен қалыптасады |
| (7) | Өте сирек кездеседі, 22° қоралану тым жарық болғанда ғана туылады. |
| (8) Сағым күн（төменде） | Көкжиектен, таудан етекке қарағанда көрінеді. Кейде ұшақтан да көруге болады |
| / Circumhorizontal arc | Тек 58° биік өңірде ғана байқалады. Ол отқа жанған бұлтқа, немесе алып кемпірқосаққа ұқсауы мүмкін. |
| 120° Сағым күн | Сирек кездеседі, өте жарық Сағымкүннің пайда болуына қатысты. |
| Supralateral arc | 46° қораланумен салыстырғанда өте әдемі, бейне болып, іші қызыл түсті керемет кемпірқосаққа ұқсайды. |
Сағым күн（Sun dog）— қораланудың айырықша түрі, ерекше бір есептеледі. Кеңістікте қалқыған алты қырлы мұз кесектері ретті түрде күн сәулесін сындырып, шағылыстырғанда әуелгі күннің екі жағынан екі (не төрт) күн пайда болады. Мысалы 2013 жылы Қытайдан 5 күн бір уақытта көрінген болатын.
Сағымкүн көбінесе 22° қоралануда пайда болады. Ол әлемнің кез келген түкпірінде, кез келген маусымда болуы мүмкін, бірақ ылғи да анық, көрнекі бола бермейді. Әсіресе күн батқан кезде көбірек көрінеді.
Сағым күн мұз кристалдары өте суық ауада, ауа ағысы біршама баяу өңірде көбірек пайда болады. Сағым күндер шынайы күнге салыстырғанда қызарыңқы болады.
Грек тілінде Parhelion (παρήλιον – parēlion) сөзінің мағынасы "күннің қасында" дегенді білдіреді. Ал ағылшын тіліндегі Sun dog сөзінің келіп шығуы әлі толық анық емес, көбінесе оны ежелгі Скандинавия ертегілерімен байланыстырады.
Ежелгі грек философы Аристотель өзінің «Метеорология — Ауа райы туралы» кітабында былай жазған: "Күн секілді екі жасанды күн күнмен бірге туып, бірге айналып, ақыры бірге батты" деп жазады. Ол тағы "Жасанды күндер" әрқашан бірдей биікте және бірдей қашықтықта болады, көбінесе күн шыққан және батқан кезде анық көрінеді, ал түсте тым аз көрінеді деп түсіндірді.
Ақын Араттың (Aratus, «Phaenomena» 880-891）жазуынша, Сағым күн оның ауа райын болжауының бір дерегі есептеледі, ол Сағым күнге қарай отырып жаңбыр мен желді, болуы мүмкін дауылды нөсерді болжай аламын деген.
Артемидор (Oneirocriticaлық, «Түс жору кітабы») өз кітабында жасанды күндер арасындағы Құдайлар туралы айтады.
Республикашыл шешен Цицерон Сағым күнді сенаттың екіжүзділігіне теңеу ретінде қолданады.
Сенека өзінің табиғат туралы кітабында да Сағым күнді тілге алады.
1629 жылы жазда Римде көрінген Сағым күн Декарттың метафизиканы тастап, табиғат философиясын зерттеу еңбектерін жазуына түрткі болған екен.
Қадау жарық, немесе жарық діңгегі — күн шыққан, не батқан кезде түзу діңгек пішінді жарық құбылысы. Бірақ ол әсіресе жоғары биіктен бақылағанда күндіз де пайда бола береді. 6 бұрышты жалпақ, немесе жұмыр пішінді мұз кристалдары және су тамшылары осы құбылыс пайда болуының себебі есептеледі. Жұмыр таяқ пішінді мұз кристалдары күн көкжиектен 20° биік болғанда осындай қадау жарық пайда қылады. Мұз кристалдары ауада пайда болғанда, көбінесе бірдей жазыққа орналасатындықтан, Қадау жарықтың кеңдігі мен көріну деңгейі мұз кристалдарының орналасуына байланысты болады.
Ай және көше шырақтарының жарығы да Қадау жарық пайда қылуы мүмкін. Жердегі жарық көзінен пайда болған Қадау жарық күн мен айдікінен де биік болуы мүмкін. Әдетте, күзетуші жарық көзіне жақындаған сайын, кристалдың Қадау жарық пайда қылу шамасы да әлсірей түседі.
Фотографиядағы қораланған жарық
Фотографиядағы суретке түскен қораланған жарық көбінесе абайсызда туылатын оптикалық әсер (эффект) есептеледі. Ол негатив бірден жарық еткенде шағылысқан жарыққа дөп келуінен пайда болады, немесе негативті жуған кезде қоршаған және шағылысқан сәуледен туатын диафрагмадан болады. Қазіргі фото негативтерінде "қораланған жарықтан қорғану қабаты" бар және сол арқылы бұл түрдегі қораланудан сақтанады.
Дереккөздер
- .
- http://www.atoptics.co.uk/halo/circ2.htm
- meteoros.de 21 (abgerufen 18. März 2010)
- http://education.yahoo.com/reference/dictionary/entry/mock%20sun Мұрағатталған 8 шілденің 2012 жылы.
- Cowley, L Effect of solar altitude. Atmospheric Optics. Тексерілді, 15 сәуір 2007.
- , 2004
- Parhelion. . Тексерілді, 30 желтоқсан 2013.
- Persson, Jonas Norse Constellations. Digitalis Education Solutions, Inc.. Тексерілді, 30 желтоқсан 2013.
- p.125 Artemidorus – The Interpretation Of Dreams Oneirocritica by Artemidorus Translation and Commentary by Robert J. White c.1975 1990 Oriingal Books, Inc. 2nd Edition Published in the U.S. ISBN 0-944558-03-8
- ; CD Yonge (trans.) On the Commonwealth, Book 1 (260), 367, (369). (1877).
- Seneca, Ricerche sulla Natura, P. Parroni editor, Mondadori, 2010
- René Descartes - Metaphysical turn, Stanford Encyclopaedia of Philosophy
Сыртқы сілтемелер
- Photos and explanation of 22° halo phenomenon Мұрағатталған 6 маусымның 2013 жылы.
- Halo explanations and image galleries at Atmospheric Optics
- Meteoros AKM - Halo explanations and image galleries
- Halo reports of interesting halo observations around the World
- Southern Hemisphere Halo and other atmospheric phenomena Мұрағатталған 19 қаңтардың 2019 жылы.
- Moon Halo Gallery Мұрағатталған 20 ақпанның 2008 жылы.
- Halo in Chisinau Moldova (photo and video)
- Sun Halo appeared in Padang after the earthquake
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қoralanu nemese Galo dep te atalady Halo kone grek ἅlws halōs Kүn zhәne Aj sekildi zhuldyzdyk nysandardyn ajnalasynda pajda bolatyn pishini alkaga ne diskke uksajtyn ajkyn korinetin zharyk zholagy bolyp ol zharyktyn bulttagy muz kristaldarynan synuy zhәne shagyluy nәtizhesinde pajda bolatyn atmosferalyk optikalyk kubylys Ol kobinese sakina pishindi doga zharyk dingegi nurly dak sekildi pishinderde bolyp kүndi ne ajdy korshap turady Ol kyzyl kyzgylt sary sary zhasyl kok kogildir kүlgin sekildi 7 tүrli tүstin kabattasuy bolyp korinui mүmkin Kүn koralanuy Қazakstan Oral 22 05 2011 Kүn koralanu Ata babalarymyz koralanudyn kүnnin tonireginde koringenin kүn koralanuy ajdyn tonireginde koringenin aj koralanuy dep atagan Budan baska kүnnin kasynan katarlaskan kүn pajda bolsa ony Sagym kүn dep atagan Atmosferadagy muz kristaldaryn tүjdek bulttar әkeledi olarga kүn aj sәulesi shagylyskanda adam kozine ishi kyzyl syrty kүlgin sakina pishindi zharyktar korinedi Al eger su tamshylary kүnge shagylyssa odan kobinese kempirkosak sekildi kubylystar tuylatyny belgili TүrleriҚalyptasu sebebi Қoralanu kishi koralanu zhәne үlken koralanu dep bolinedi Kishisi 22 koralanu bolsa үlkeni 46 koralanu esepteledi Kishi koralanuda koralangan kүn ne aj alka pishindi zharyktyn ortasynda turady koralaushy sakina zharyktyn ishi kyzyl syrty kүlgin ne ak bolady Қoralagan zholaktyn ishindegi aspan syrtyndagy aspanga karaganda birshama zharygyrak bolady Al үlken koralanu az kezdesedi ol alyp zhәne birshama karangyrak korinedi Aspandagy muz tүjirshikterinin pishiniҚoralanu kubylysy zhәne aspandagy oryny Kop kezdesetin koralanu kubylysy zhәne onyn aspandagy orny Ajdyn 22 koralanuySagym kүn Soltүstik Dakota shtatySan Franciskodagy kadau zharyk KaliforniyaKүn alkasy 1980zh Aspan dogasyҚoralanu kubylysy tүsindiru 1 Kop kezdesedi kүzetu buryshy 22 sakina pishindi ol atmosferada koptegen 6 buryshty muz kristaldary kүnge shagylysyp pajda bolady 2 Sagym kүn Sun dog 22 koralanuda pajda bolady ol da 6 buryshty muz kristalynda shagylysuynan aspanda birneshe kүn bir uakytta korinedi 3 Қadau zharyk Light pillar koldenen zhattyk kүjdegi muz kristaldary katarlasuynan pajda bolady 4 Parhelic circle sirek kezdesedi kүn sәulesi zhattyk nemese tik kүjdegi muz kesekterine shagylysyp pajda bolady 5 Kobine Sagym kүn kubylysymen katar shygady pajda bolu sebebi Kempirkosak kubylysyna uksajdy 6 Ұshyrasu dogasy bir boligi gana korinedi koldenen ornalaskan muz kesekterinen kalyptasady 7 Өte sirek kezdesedi 22 koralanu tym zharyk bolganda gana tuylady 8 Sagym kүn tomende Kokzhiekten taudan etekke karaganda korinedi Kejde ushaktan da koruge bolady Circumhorizontal arc Tek 58 biik onirde gana bajkalady Ol otka zhangan bultka nemese alyp kempirkosakka uksauy mүmkin 120 Sagym kүn Sirek kezdesedi ote zharyk Sagymkүnnin pajda boluyna katysty Supralateral arc 46 koralanumen salystyrganda ote әdemi bejne bolyp ishi kyzyl tүsti keremet kempirkosakka uksajdy Sagym kүnSagym kүn Sun dog koralanudyn ajyryksha tүri erekshe bir esepteledi Kenistikte kalkygan alty kyrly muz kesekteri retti tүrde kүn sәulesin syndyryp shagylystyrganda әuelgi kүnnin eki zhagynan eki ne tort kүn pajda bolady Mysaly 2013 zhyly Қytajdan 5 kүn bir uakytta koringen bolatyn Stounhendzh tobesindegi shagyn Sagym kүn Sagymkүn kobinese 22 koralanuda pajda bolady Ol әlemnin kez kelgen tүkpirinde kez kelgen mausymda boluy mүmkin birak ylgi da anyk korneki bola bermejdi Әsirese kүn batkan kezde kobirek korinedi Sagym kүn muz kristaldary ote suyk auada aua agysy birshama bayau onirde kobirek pajda bolady Sagym kүnder shynajy kүnge salystyrganda kyzarynky bolady Grek tilinde Parhelion parhlion parelion sozinin magynasy kүnnin kasynda degendi bildiredi Al agylshyn tilindegi Sun dog sozinin kelip shyguy әli tolyk anyk emes kobinese ony ezhelgi Skandinaviya ertegilerimen bajlanystyrady Nyurnberg Hronikasyndagy Sagym kүn bejnesi Ezhelgi grek filosofy Aristotel ozinin Meteorologiya Aua rajy turaly kitabynda bylaj zhazgan Kүn sekildi eki zhasandy kүn kүnmen birge tuyp birge ajnalyp akyry birge batty dep zhazady Ol tagy Zhasandy kүnder әrkashan birdej biikte zhәne birdej kashyktykta bolady kobinese kүn shykkan zhәne batkan kezde anyk korinedi al tүste tym az korinedi dep tүsindirdi Akyn Arattyn Aratus Phaenomena 880 891 zhazuynsha Sagym kүn onyn aua rajyn bolzhauynyn bir deregi esepteledi ol Sagym kүnge karaj otyryp zhanbyr men zheldi boluy mүmkin dauyldy noserdi bolzhaj alamyn degen Artemidor Oneirocriticalyk Tүs zhoru kitaby oz kitabynda zhasandy kүnder arasyndagy Қudajlar turaly ajtady Respublikashyl sheshen Ciceron Sagym kүndi senattyn ekizhүzdiligine teneu retinde koldanady Seneka ozinin tabigat turaly kitabynda da Sagym kүndi tilge alady 1629 zhyly zhazda Rimde koringen Sagym kүn Dekarttyn metafizikany tastap tabigat filosofiyasyn zertteu enbekterin zhazuyna tүrtki bolgan eken Қadau zharykҚadau zharyk nemese zharyk dingegi kүn shykkan ne batkan kezde tүzu dingek pishindi zharyk kubylysy Birak ol әsirese zhogary biikten bakylaganda kүndiz de pajda bola beredi 6 buryshty zhalpak nemese zhumyr pishindi muz kristaldary zhәne su tamshylary osy kubylys pajda boluynyn sebebi esepteledi Zhumyr tayak pishindi muz kristaldary kүn kokzhiekten 20 biik bolganda osyndaj kadau zharyk pajda kylady Muz kristaldary auada pajda bolganda kobinese birdej zhazykka ornalasatyndyktan Қadau zharyktyn kendigi men korinu dengeji muz kristaldarynyn ornalasuyna bajlanysty bolady Aj zhәne koshe shyraktarynyn zharygy da Қadau zharyk pajda kyluy mүmkin Zherdegi zharyk kozinen pajda bolgan Қadau zharyk kүn men ajdikinen de biik boluy mүmkin Әdette kүzetushi zharyk kozine zhakyndagan sajyn kristaldyn Қadau zharyk pajda kylu shamasy da әlsirej tүsedi Fotografiyadagy koralangan zharykFotografiyadagy suretke tүsken koralangan zharyk kobinese abajsyzda tuylatyn optikalyk әser effekt esepteledi Ol negativ birden zharyk etkende shagylyskan zharykka dop keluinen pajda bolady nemese negativti zhugan kezde korshagan zhәne shagylyskan sәuleden tuatyn diafragmadan bolady Қazirgi foto negativterinde koralangan zharyktan korganu kabaty bar zhәne sol arkyly bul tүrdegi koralanudan saktanady Derekkozder http www atoptics co uk halo circ2 htm meteoros de 21 abgerufen 18 Marz 2010 http education yahoo com reference dictionary entry mock 20sun Muragattalgan 8 shildenin 2012 zhyly Cowley L Effect of solar altitude Atmospheric Optics Tekserildi 15 sәuir 2007 2004 Parhelion Tekserildi 30 zheltoksan 2013 Persson Jonas Norse Constellations Digitalis Education Solutions Inc Tekserildi 30 zheltoksan 2013 p 125 Artemidorus The Interpretation Of Dreams Oneirocritica by Artemidorus Translation and Commentary by Robert J White c 1975 1990 Oriingal Books Inc 2nd Edition Published in the U S ISBN 0 944558 03 8 CD Yonge trans On the Commonwealth Book 1 260 367 369 1877 Seneca Ricerche sulla Natura P Parroni editor Mondadori 2010 Rene Descartes Metaphysical turn Stanford Encyclopaedia of PhilosophySyrtky siltemelerPhotos and explanation of 22 halo phenomenon Muragattalgan 6 mausymnyn 2013 zhyly Halo explanations and image galleries at Atmospheric Optics Meteoros AKM Halo explanations and image galleries Halo reports of interesting halo observations around the World Southern Hemisphere Halo and other atmospheric phenomena Muragattalgan 19 kantardyn 2019 zhyly Moon Halo Gallery Muragattalgan 20 akpannyn 2008 zhyly Halo in Chisinau Moldova photo and video Sun Halo appeared in Padang after the earthquake