Қаражал (қала)

Қаражал - Ұлытау облысына қарасты қала (8 маусым, 2022 жылдан).

Қала
Қаражал
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	ҚазақстанҚазақстан
Облысы	Ұлытау облысы
Әкімі	Айқын Қылышұлы Елеусізов
Тарихы мен географиясы
Координаттары	48°02′ с. е. 70°47′ ш. б. / 48.033° с. е. 70.783° ш. б. / 48.033; 70.783 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 48°02′ с. е. 70°47′ ш. б. / 48.033° с. е. 70.783° ш. б. / 48.033; 70.783 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1959
Қала статусы	1963
Жер аумағы	12662 км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	8 240 адам (2023)
Тығыздығы	1,8 адам/км²
Ұлттық құрамы	қазақтар (77,06 %) орыстар (18,08 %) украиндар (1,07 %) татарлар (0,97 %) немістер (0,79 %) басқалары (2,03 %) (2022 ж.)
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	20
Қаражал қаласының әкімдігі  (қаз.)
Қаражал Қаражал
Қаражал шекарасы

Географиялық орны

Атасу аңғарының сол жағында. Жезқазған қаласының шығысында 200 км.

Бірінші тарихы

Іргесі 1939-1940 жылдарда кен рудасын игеруге байланысты қаланған. 1950 жылдан жұмысшы поселкесі. Халқы 30 мыңнан астам (2005). Экономикасының негізін кен өндіру өнеркәсібі құрайды: Қарағанды металлургия комбинатының шикізат базасы, Атасу рудалы ауданының кен басқармасы осында. Қаланың салынуы мен дамуы Атасу марганец кендерінің игерілуімен тығыз байланысты. 1942 ж. Қ-да Атасу геол. барлау эқспедициясы құрылды. 1956 ж. Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы эшелон жөнелтілді.

Инфақұрылымы

Қаражалда кеншілер мәдениет үйі, кинотеатр, бірнеше мектеп, кәсіптіктехникалық училище, аурухана, емхана, стадион т. б. мөдениағарту орындары бар. Қала маңында жоғары сапалы радонды бүлақтар жиі орналасқан.

Қаланың сапасы

• Қала 1963 жылы құрылды. Қала аумағы 12,3 мың шаршы километрге тең.
• Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 19,0 мың адамды құрады.
• Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ бар.
• Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының
  • 70,8%-ы қазақтар,
  • 20,9%-ы орыстар,
  • 1%-ы немістер,
  • 0,9%-ы татарлар,
  • 2,4%-ы украиндер,
  • 0,6%-ы белорустар,
  • 3,4%-ы басқа ұлт өкілдері.
• 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер:
  • туылу – 17,79
  • өлім – 11,65
  • табиғи өсім – 6,14
• Қалада 01.01.07 жылға 155 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 1 ірі, 16 орта, 138 шағын субъектілері.
• Негізгі экономикалық бағыт: металл кендерін шығару.
• Қаланың негізгі кәсіпорындары:
  • « АҚ (ENRC),
  • АТАСУ КЕН
  • «Өркен» ЖШС (Қарағанды металлургия комбинаты)
• Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері:
  • - темір кендерін шығару;
  • - түсті металл кендерін шығару.
• 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады.
• 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 4 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 2,7 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 10,5 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,05 мың га - егістік алқаптар.
• 2006 жылғы астыққа 44,0 га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдалынылды, оның ішінде
  • картоп - 10,0 га,
  • көкөніс - 34,0 га.
• 2006 жылы
  • 0,2 мың тонна картоп,
  • 0,8 мың тонна көкөніс дақылдары,
  • 1,3 мың тонна ет (тірі салмақта),
  • 7,0 мың тонна сүт;
  • 315,0 мың дана жұмыртқа өндірілді.
• 2007 жылғы 1 қаңтарға
  • ірі қара мал саны 11,6 мың бас;
  • қой мен ешкі – 10,5 мың бас;
  • шошқа – 1,4 мың бас;
  • жылқы – 3,9 мың бас;
  • құс – 7,7 мың бас.
• Қалада 2006/2007 оқу жылы басына
  • 8 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді, онда 3750 оқушы оқиды,
  • 1 кәсіби-техникалық оқу орнында – 165 оқушы оқиды.
• Қалада
  • 5 кітапхана,
  • 2 клуб типті мекеме жұмыс атқарады.
• 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 5035 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 33130 теңге.
• 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 7567,1 млн. теңгені құрады.
• Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 1713,9 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемнен 32,7%-ын құрады.
• Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 95,0 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 279,5 %-н құрады.
• 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 349,6 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 101,8 млн. теңге.

Екінші тарихы

Бірінші ұлттық ауыл шаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша Қаражал-Қарағанды облысындағы облыстық маңызы бар қала. Жаңаарқа ауданының аумағында, Қарағанды-Жезқазған-Қарсақпай теміржолының Атасу-Қаражал тармағындағы темір жол стансасы.. Облыс орталығы Қарағанды қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 320 км. жерде. Сарыарқаның оңтүстік бөлігінде, боз жусан, сасыр аралас бетеге, қылқан боз, т.б.шөптесіндер өскен сортаңды сұр, қиыршық топырақты қуаң далада орналасқан. Қаланың іргесі 1939-40 жылдарда темір-марганец кенін игеруге байланысты қаланған. 1950 жылдан кент, 1963 жылдан қала.1942 жылдан Қаражалда Атасу геологиялық барлау экспедициясы құрылды..1956 жылы Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы эшелон жөнелтілді. Қаланы құрушы кәсіпорындар болып - « Жайрем кен-байыту комбинаты» ААҚ және «Атасу-кен» ААҚ табылады.

Екінші инфақұрылымы

Қаланың инфрақұрылымында 2 бала бақша, 7 мектеп, қалалық аурухана мен емхана, 9 дәрігерлік амбулатория , 5 кітапхана, кеншілер мәдениет сарайы, кинотеатр, стадион т.б жұмыс істейді. Қала маңында жоғары сапалы радонды бұлақтар мен шипалы балшық қоры бар.

Қала басшылары

• Тұрысов Қаратай Тұрысұлы
• Лепихин Александр Федорович
• Щуров Николай Иванович
• Айтбаев Құсайын
• Жанакбаев Зейнүл Омарбекұлы
• Бедаш Иван Иванович
• Мустафин Жұмаш Хасенұлы
• Мурзин Виталий Михайлович
• Кардашин Виктор Романович
• Шабалин Владимир Михайлович
• Дәулеткерімов Әби Дәулеткерімұлы
• Артюшкина Людмила Сергеевна
• Шапошников Владислав Евгеньевич
• Копеев Мұхамбет Жұманазарұлы
• Кенжебаев Аманжан Қонқақұлы
• Ахпанова Гүлбаршин Сауырбекқызы
• Есенов Үсейін Байсынұлы
• Ибрагимов Алтынбек Базарбайұлы
• Қорғамбаев Есенали Құрманалиұлы

Дереккөздер

1. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
2. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
3. Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
4. http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 Мұрағатталған 14 тамыздың 2019 жылы.