Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ғылым тілі – ғылым негізде жасалатын өзіндік қалыптасу принциптері бар, стильдік өңі ерекше әдеби тілдің ғылымға қызмет ететін бір тармағы.
Адам, қоғам, табиғат жөнінде ақиқат ақпарат беретін, шындықты баяндайтын ғыл. мәтін (текст). Ғылым тілі көптеген ғыл.-зерттеулерде ғыл. стильмен теңестіріледі. Ғылым тілі жазумен тікелей байланысты. Өйткені ғыл. стиль жазу арқылы танылады. Ғылым тілі әдеби тілдің бір тармағы болғандықтан оның пайда болуы мен қалыптасуы сол әдеби тілдің жасалуына тікелей қатысты. Өйткені сол тілде ғыл.-зерт. жұмыстарының жүргізілуіне және ғыл. әдебиеттердің жазылуына байланысты ғылым тілі өрбиді.
Ғылым тілі айтылатын ойдың анықтылығын, дәлдігін, дұрыстығын және кез келген ғалым түсінерліктей дәйектілігін қалыптастыруы тиіс. Мұны белгілі бір ұғым, мәселе турасындағы логикалық жағынан тұжырымдалған толық хабарлама десе де болады. Сондықтан логикалық маңызы зор. Ғылым тіліндегі сөздер негізінен өзінің бастапқы мағынасында жұмсалады. Келтірінді, ауыспалы мағынадағы сөздер мұнда болмайды.
Ғылым тілін қалыптастыра бастаған ғылым салалары негізінен өздерінің терминдік лексикасын, термин сөздерін жүйелеп пайдаланады. Лексикада – атау сөздерді, морфологияда зат есім тұлғалы сөз таптарын, сондай-ақ етістік, есімдік, есімше, көсемше, т.б. сөз түрлері, синтаксис саласы бойынша – сөз тіркестерінің көптеген түрлері қолданылады. Семантикада – мағыналық, дәлдіктің болғаны шарт. Сонымен бірге ғылым тілінде интернационалдық сөздер де жиі кездеседі. Ғылым тіліне тән негізгі ерекшеліктер – ғылымның әр саласына байланысты өзінше дамиды. Мысалы, қоғамдық ғылымдар мен жаратылыстану ғылымдары салаларының немесе техника ғылымдары салаларының даму тарихынан өзара жіктелмейтін өзгешеліктерді байқауға болады. Қазақ тілінде ғыл. стильдің қалыптасуы бірдей емес. Оның кейбір нышандары Қазан төңкерісіне дейінгі шығып тұрған бірен-саран газет-журналдар мен кітапшаларда байқалғанымен, оның толық қанды қызмет ете бастауы 20 ғ-дың 20–30-жылдарынан басталады. Оның көш басында , А.Байтұрсынов, М.Шоқай, , , , , Ж.Аймауытов, Қ.Жұбанов сынды тұлғалар тұрған. Онда да ғылымның бар саласы бірдей «қазақыланбағаны» белгілі. Әсіресе, тіл мен әдебиет, өнер мен мәдениет салаларын қазақша сөйлетуде Байтұрсыновтың еңбегі ерекше зор. Аталған салалар бойынша қазақ тілінің Ғылым тілі ретінде қалыптасып, дамуы тек осы адамның еңбегіне байланысты болғаны мәлім. Ал ғылым тілі көрініс берер әдісі түрлі моногр. зерттеулер, оқулықтар, мақалалар, баяндамалар, тезистер, патенттер, т.б. сан-салалы еңбектермен танылады.
Ғылым дамуымен бірге онда жаңа ұғымдар мен атаулар пайда болып жатады. Мұндай жаңа сөздер ғыл. қолданыста неологизмдер деп аталады. Өмірдің даму заңдылығына сәйкес әлгіндей жаңа сөздердің біразы тұрақталып, біразы қолданыстан ығысып жатады. Мысалы, бір кезде қолданыстан түспейтін социализм, коммунизм, , совхоз, колхоздар мен бесжылдықтар тарихынан осыны аңғаруға болады. Қазақ тілінде қоғамдық ғылымдардың кейбір салалары болмаса, жалпы ғылым тілі толық қалыптаспағаны байқалады.
Дереккөздер
<references>
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
- Қазақ Энциклопедиясы
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ғylym tili gylym negizde zhasalatyn ozindik kalyptasu principteri bar stildik oni erekshe әdebi tildin gylymga kyzmet etetin bir tarmagy Adam kogam tabigat zhoninde akikat akparat beretin shyndykty bayandajtyn gyl mәtin tekst Ғylym tili koptegen gyl zertteulerde gyl stilmen tenestiriledi Ғylym tili zhazumen tikelej bajlanysty Өjtkeni gyl stil zhazu arkyly tanylady Ғylym tili әdebi tildin bir tarmagy bolgandyktan onyn pajda boluy men kalyptasuy sol әdebi tildin zhasaluyna tikelej katysty Өjtkeni sol tilde gyl zert zhumystarynyn zhүrgiziluine zhәne gyl әdebietterdin zhazyluyna bajlanysty gylym tili orbidi Ғylym tili ajtylatyn ojdyn anyktylygyn dәldigin durystygyn zhәne kez kelgen galym tүsinerliktej dәjektiligin kalyptastyruy tiis Muny belgili bir ugym mәsele turasyndagy logikalyk zhagynan tuzhyrymdalgan tolyk habarlama dese de bolady Sondyktan logikalyk manyzy zor Ғylym tilindegi sozder negizinen ozinin bastapky magynasynda zhumsalady Keltirindi auyspaly magynadagy sozder munda bolmajdy Ғylym tilin kalyptastyra bastagan gylym salalary negizinen ozderinin termindik leksikasyn termin sozderin zhүjelep pajdalanady Leksikada atau sozderdi morfologiyada zat esim tulgaly soz taptaryn sondaj ak etistik esimdik esimshe kosemshe t b soz tүrleri sintaksis salasy bojynsha soz tirkesterinin koptegen tүrleri koldanylady Semantikada magynalyk dәldiktin bolgany shart Sonymen birge gylym tilinde internacionaldyk sozder de zhii kezdesedi Ғylym tiline tәn negizgi erekshelikter gylymnyn әr salasyna bajlanysty ozinshe damidy Mysaly kogamdyk gylymdar men zharatylystanu gylymdary salalarynyn nemese tehnika gylymdary salalarynyn damu tarihynan ozara zhiktelmejtin ozgeshelikterdi bajkauga bolady Қazak tilinde gyl stildin kalyptasuy birdej emes Onyn kejbir nyshandary Қazan tonkerisine dejingi shygyp turgan biren saran gazet zhurnaldar men kitapshalarda bajkalganymen onyn tolyk kandy kyzmet ete bastauy 20 g dyn 20 30 zhyldarynan bastalady Onyn kosh basynda A Bajtursynov M Shokaj Zh Ajmauytov Қ Zhubanov syndy tulgalar turgan Onda da gylymnyn bar salasy birdej kazakylanbagany belgili Әsirese til men әdebiet oner men mәdeniet salalaryn kazaksha sojletude Bajtursynovtyn enbegi erekshe zor Atalgan salalar bojynsha kazak tilinin Ғylym tili retinde kalyptasyp damuy tek osy adamnyn enbegine bajlanysty bolgany mәlim Al gylym tili korinis berer әdisi tүrli monogr zertteuler okulyktar makalalar bayandamalar tezister patentter t b san salaly enbektermen tanylady Ғylym damuymen birge onda zhana ugymdar men ataular pajda bolyp zhatady Mundaj zhana sozder gyl koldanysta neologizmder dep atalady Өmirdin damu zandylygyna sәjkes әlgindej zhana sozderdin birazy turaktalyp birazy koldanystan ygysyp zhatady Mysaly bir kezde koldanystan tүspejtin socializm kommunizm sovhoz kolhozdar men beszhyldyktar tarihynan osyny angaruga bolady Қazak tilinde kogamdyk gylymdardyn kejbir salalary bolmasa zhalpy gylym tili tolyk kalyptaspagany bajkalady Derekkozder lt references gt Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Қazak Enciklopediyasy