Шүлбі СЭС — Ертіс өзеніндегі, Шығыс Қазақстан облысы, Шүлбі ауылына жақын орналасқан су электр станциясы. Ол Ертіс СЭС каскадының үшінші, төменгі сатысын құрайды. Бұл Қазақстандағы ең ірі су электр станциясы. «АЭС Шүлбі СЭС» ЖШС-не (мемлекеттің меншігі) тиесілі.
Станция құрылымы
Шүлбі СЭС - төмен тегеурінді өзен су электр станциясы (ГЭС ғимараты тегеурінді шеп құрамына кіреді). Электр станциясының белгіленген қуаты - 702 МВт, жобалық орташа жылдық энергия өндірісі - 1660 млн. кВт сағ. Су торабы құрылыстарының құрамы
- ұзындығы 587 м және максималды биіктігі 39 м құмайт-сазды топырақтың экранымен оң жағалаудағы топырақ үйілген (құм-шағылды ыза) бөгет;
- ұзындығы 406,2 м және максималды биіктігі 23 м құмайт-сазды топырақтан жасалған сол жағалаудағы тегеурінді бөгет;
- ұзындығы 222 м болатын СЭС арналық ғимарат, жобалық басындағы жалпы өнімділігі 5856 м³/с болатын он екі тереңдікті суқашыртқылармен біріктірілген;
- беттестіру ғимараттары - топырақты бөгетінің бүйірінен тіреулік қабырғалары бар және жағалаудың сол жағында тіреулік қарсы кермелі қабырғалары бар дақты тіреуіш;
- жоғарғы және төменгі жақындау каналдары бар бір камералы бір сызықты кеме өткізетін шлюз.
СЭС ғимаратында есептелген жобалық тегеуріні 23,5 м (жұмыс дөңгелегінің диаметрі - 8,5 м) жұмыс істейтін айналма-қалақты турбиналары 50-В-850 бар әрқайсысының қуаты 117 МВт болатын 6 тік гидроагрегаттар және СВ-1436/200-80 УХЛ гидрогенераторлары орналасқан. Гидротурбиналардың өндірушісі - «Турбоатом» Харьков зауыты, генераторлар - «Электросила» Санкт-Петербург кәсіпорны. Генераторлардан электр энергиясы ТЦ-250000/220 үш күштік трансформаторына, ал олардан - 220 кВ кернеуі бар ашық тарату қондырғысына (АТҚ), содан кейін қуат жүйесіне беріледі.
Су торабының кеме өткізу ғимаратына ұзындығы 178 м айлақты қабырғасы бар ұзындығы 1050 м және ені 50 м жоғарғы жақындатушы арнасына кіретін кеме өткізетін шлюз, ұзындығы 50 м бағыттаушы палдармен жоғарғы және төменгі шлюз бастары бар, шахта типті камералар, ұзындығы 2280 м және ені 50 м төменгі жақындатушы арнасы кіреді. Шлюз камерасының өлшемдері келесідей: ұзындығы 100 м, ені 18 м, биіктігі 42,5 м, ҚТД жағдайындағы шоңғал тереңдігі 11 м. Шлюз Қазақстан Республикасының индустрия және инфрақұрылымдық дамуы Министрлігі «Қазақстан су жолдары» мемлекеттік кәсіпорнының «Гидротехникалық құрылымдар» филиалына жатады.
СЭС тегеурінді ғимараты Шүлбі су қоймасын құрайды. Бөгеннің қалыпты тірелген деңгейіндегі ауданы 255 км² құрайды. Су қоймасының толық және пайдалы сыйымдылығы 2,39 және 1,47 км³ құрайды сәйкесінше, бұл маусымдық ағынды реттеуге мүмкіндік береді. Су қоймасының қалыпты тірелген деңгейі теңiз деңгейiнен 240 м биіктікте (Балтық биіктік жүйесі бойынша), жеделдетілген тіреуіш деңгейі - 243 м, ал өлі көлем деңгейі - 232 м құрайды.
Құрылыс және пайдалану тарихы
Шүлбі СЭС жобалауды 1954-58 жылдары Ленгидеп «Ертіс өзенінің энергиясын пайдалану схемасы» негізінде бастаған. 1965 жылдан бастап Гидропроект институты станцияны жобалаумен айналысады. 1971 жылы КСРО Мемлекеттік жоспарлау комитетінің сараптамасы ҚТД 260 м биіктікке көтерілген Шүлбі гидроэлектрлік кешенінің техникалық-экономикалық негіздемесін қарады, оның нәтижелері бойынша ҚТД 240 м болатын нұсқаны қарастыру ұсынылды. 1975 жылы аяқталған техникалық-экономикалық негіздемесі шықты, онда су торабының құрлысы екі кезекте жасау ұсынылған, бірінші кезекте ҚТД 240 м-мен, ал екіншісінде - ҚТД 260 м-мен (бұл ретте СЭС қуаты 1350 МВт-қа дейін, өнім - 2,89 млрд. КВт сағ-қа дейін, су қойманың пайдалы қуаты - 7,1 км³ дейін көбейді). Бұл нысанда техникалық-экономикалық негіздеме сараптамамен мақұлданды және жоба іске асыруға ұсынылды. Қолданыстық жобалауды 1976 жылдан бастап бас институт, ал 1978 жылдан бастап оның Қазақстандағы бөлімі жүзеге асырады. Қолданыстық жобалау барысында кейбір жобалық шешімдер өзгертілді, атап айтқанда, біртекті сумен үйілген бөгеттің орнына экраны бар үйілген бөгет қабылданды. 1988 жылы Гидропроекттің қазақстандық филиалы Шүлбі су торабының екінші кезегін салудың техникалық-экономикалық негіздемесін әзірледі, онда екінші сатыдағы ҚТД 255 м биіктіктікке негізделді, сол кезде СЭС қуаты 1050 МВт дейін, өнім 2,32 млрд кВт·сағ дейін, су қойманың пайдалы сыйымдылығы - 6,16 км³ дейін өсті.
Су электр станциясының құрылысы 1976 жылы басталды, бірінші гидроагрегат 1987 жылы 23 желтоқсанда, ал соңғы гидроагрегат 1994 жылы 19 желтоқсанда іске қосылды. Станцияның құрылымы екінші кезеңнің құрылысын қамтамасыз етеді, бұл кезде жер бөгеті мен СЭС ғимаратының биіктігі артады, сонымен қатар генераторлар қайта жаңартылады (статор мен полюстер орамасын ауыстыру). 2020 жыл жағдайы бойынша Шүлбі СЭС екінші кезегін салу мәселесі шешілмеген. Су торабын аяқтау ұзақ уақытты алды, атап айтқанда, кеме өткізетін шлюз 2005 жылдың көктемінде тұрақты іске қосылды, ал СЭС ғимаратының машина залы мен қасбетін әрлеу жұмыстары 2012-2013 жылдары ғана аяқталды. Сонымен бірге станцияны жаңарту қатар жүріп отырды, атап айтқанда, генератор ажыратқыштары ауыстырылды және тарату қондырғысы қазіргі заманғы элегаздық жабдықтарын қолдана отырып қайта жаңартылды. 1997-2017 жылдары СЭС AES компаниясының концессиясында болды, содан кейін ол Қазақстанның Энергетика министрлігіне берілді. Станция өзінің жұмыс істеуі барысында 50 млрд астам кВт·сағ жаңғырмалы электр энергиясын өндірді.
Шүлбі СЭС төмен оның контрреттеуіші - салу жоспарлануда, бұл электр жүйесіндегі тәуліктік және апталық жүктеменің әркелкілігін жабу үшін СЭС-тің маневрлік мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Дереккөздер
- Кеңес Одағының су электр станциялары. 1 бөлім — Мәскеу: Типография Института Гидропроект, 1978. — 350 б.
- Ходакова А.С. Шүлбі СЭС - Қазақстандағы ең ірі су электр станциясы // Гидротехника. — 2020. — № 2. — б. 26—27.
- Тарих. РГКП «Қазақстан су жолдары». Тексерілді, 11 тамыз 2020.
- Астана күні қарсаңында «АЭС Шүлбі СЭС» 50 млрд кВт·сағ өндірді. «АЭС Шүлбі ГЭС» ЖШС. Тексерілді, 11 тамыз 2020.
- Шүлбі СЭС ресми сайты. «АЭС Шүлбі ГЭС» ЖШС. Тексерілді, 11 тамыз 2020.
Әдебиет
- «Гидропроект» институтының қазақ филиалы Ертіс өзеніндегі Шүлбі СЭС (II кезек). Құрылыстың техникалық-экономикалық негіздемесі. I бөлім. Жалпы ақпарат. I.I бөлім Жалпы түсіндірме жазбасы — Алматы, 1988. — 64 б.
- Кеңес Одағының су электр станциялары. 1 бөлім — Мәскеу: Типография Института Гидропроект, 1978. — 350 б.
- Ходакова А.С. Шүлбі СЭС - Қазақстандағы ең ірі су электр станциясы // Гидротехника. — 2020. — № 2. — б. 26—27.
Сілтеме
- Шүлбі СЭС ресми сайты
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shүlbi SES Ertis ozenindegi Shygys Қazakstan oblysy Shүlbi auylyna zhakyn ornalaskan su elektr stanciyasy Ol Ertis SES kaskadynyn үshinshi tomengi satysyn kurajdy Bul Қazakstandagy en iri su elektr stanciyasy AES Shүlbi SES ZhShS ne memlekettin menshigi tiesili Stanciya kurylymyShүlbi SES tomen tegeurindi ozen su elektr stanciyasy GES gimaraty tegeurindi shep kuramyna kiredi Elektr stanciyasynyn belgilengen kuaty 702 MVt zhobalyk ortasha zhyldyk energiya ondirisi 1660 mln kVt sag Su toraby kurylystarynyn kuramy uzyndygy 587 m zhәne maksimaldy biiktigi 39 m kumajt sazdy topyraktyn ekranymen on zhagalaudagy topyrak үjilgen kum shagyldy yza boget uzyndygy 406 2 m zhәne maksimaldy biiktigi 23 m kumajt sazdy topyraktan zhasalgan sol zhagalaudagy tegeurindi boget uzyndygy 222 m bolatyn SES arnalyk gimarat zhobalyk basyndagy zhalpy onimdiligi 5856 m s bolatyn on eki terendikti sukashyrtkylarmen biriktirilgen bettestiru gimarattary topyrakty bogetinin bүjirinen tireulik kabyrgalary bar zhәne zhagalaudyn sol zhagynda tireulik karsy kermeli kabyrgalary bar dakty tireuish zhogargy zhәne tomengi zhakyndau kanaldary bar bir kameraly bir syzykty keme otkizetin shlyuz SES gimaratynda eseptelgen zhobalyk tegeurini 23 5 m zhumys dongeleginin diametri 8 5 m zhumys istejtin ajnalma kalakty turbinalary 50 V 850 bar әrkajsysynyn kuaty 117 MVt bolatyn 6 tik gidroagregattar zhәne SV 1436 200 80 UHL gidrogeneratorlary ornalaskan Gidroturbinalardyn ondirushisi Turboatom Harkov zauyty generatorlar Elektrosila Sankt Peterburg kәsiporny Generatorlardan elektr energiyasy TC 250000 220 үsh kүshtik transformatoryna al olardan 220 kV kerneui bar ashyk taratu kondyrgysyna ATҚ sodan kejin kuat zhүjesine beriledi Su torabynyn keme otkizu gimaratyna uzyndygy 178 m ajlakty kabyrgasy bar uzyndygy 1050 m zhәne eni 50 m zhogargy zhakyndatushy arnasyna kiretin keme otkizetin shlyuz uzyndygy 50 m bagyttaushy paldarmen zhogargy zhәne tomengi shlyuz bastary bar shahta tipti kameralar uzyndygy 2280 m zhәne eni 50 m tomengi zhakyndatushy arnasy kiredi Shlyuz kamerasynyn olshemderi kelesidej uzyndygy 100 m eni 18 m biiktigi 42 5 m ҚTD zhagdajyndagy shongal terendigi 11 m Shlyuz Қazakstan Respublikasynyn industriya zhәne infrakurylymdyk damuy Ministrligi Қazakstan su zholdary memlekettik kәsipornynyn Gidrotehnikalyk kurylymdar filialyna zhatady SES tegeurindi gimaraty Shүlbi su kojmasyn kurajdy Bogennin kalypty tirelgen dengejindegi audany 255 km kurajdy Su kojmasynyn tolyk zhәne pajdaly syjymdylygy 2 39 zhәne 1 47 km kurajdy sәjkesinshe bul mausymdyk agyndy retteuge mүmkindik beredi Su kojmasynyn kalypty tirelgen dengeji teniz dengejinen 240 m biiktikte Baltyk biiktik zhүjesi bojynsha zhedeldetilgen tireuish dengeji 243 m al oli kolem dengeji 232 m kurajdy Қurylys zhәne pajdalanu tarihyShүlbi SES zhobalaudy 1954 58 zhyldary Lengidep Ertis ozeninin energiyasyn pajdalanu shemasy negizinde bastagan 1965 zhyldan bastap Gidroproekt instituty stanciyany zhobalaumen ajnalysady 1971 zhyly KSRO Memlekettik zhosparlau komitetinin saraptamasy ҚTD 260 m biiktikke koterilgen Shүlbi gidroelektrlik kesheninin tehnikalyk ekonomikalyk negizdemesin karady onyn nәtizheleri bojynsha ҚTD 240 m bolatyn nuskany karastyru usynyldy 1975 zhyly ayaktalgan tehnikalyk ekonomikalyk negizdemesi shykty onda su torabynyn kurlysy eki kezekte zhasau usynylgan birinshi kezekte ҚTD 240 m men al ekinshisinde ҚTD 260 m men bul rette SES kuaty 1350 MVt ka dejin onim 2 89 mlrd KVt sag ka dejin su kojmanyn pajdaly kuaty 7 1 km dejin kobejdi Bul nysanda tehnikalyk ekonomikalyk negizdeme saraptamamen makuldandy zhәne zhoba iske asyruga usynyldy Қoldanystyk zhobalaudy 1976 zhyldan bastap bas institut al 1978 zhyldan bastap onyn Қazakstandagy bolimi zhүzege asyrady Қoldanystyk zhobalau barysynda kejbir zhobalyk sheshimder ozgertildi atap ajtkanda birtekti sumen үjilgen bogettin ornyna ekrany bar үjilgen boget kabyldandy 1988 zhyly Gidroproekttin kazakstandyk filialy Shүlbi su torabynyn ekinshi kezegin saludyn tehnikalyk ekonomikalyk negizdemesin әzirledi onda ekinshi satydagy ҚTD 255 m biiktiktikke negizdeldi sol kezde SES kuaty 1050 MVt dejin onim 2 32 mlrd kVt sag dejin su kojmanyn pajdaly syjymdylygy 6 16 km dejin osti Su elektr stanciyasynyn kurylysy 1976 zhyly bastaldy birinshi gidroagregat 1987 zhyly 23 zheltoksanda al songy gidroagregat 1994 zhyly 19 zheltoksanda iske kosyldy Stanciyanyn kurylymy ekinshi kezennin kurylysyn kamtamasyz etedi bul kezde zher bogeti men SES gimaratynyn biiktigi artady sonymen katar generatorlar kajta zhanartylady stator men polyuster oramasyn auystyru 2020 zhyl zhagdajy bojynsha Shүlbi SES ekinshi kezegin salu mәselesi sheshilmegen Su torabyn ayaktau uzak uakytty aldy atap ajtkanda keme otkizetin shlyuz 2005 zhyldyn kokteminde turakty iske kosyldy al SES gimaratynyn mashina zaly men kasbetin әrleu zhumystary 2012 2013 zhyldary gana ayaktaldy Sonymen birge stanciyany zhanartu katar zhүrip otyrdy atap ajtkanda generator azhyratkyshtary auystyryldy zhәne taratu kondyrgysy kazirgi zamangy elegazdyk zhabdyktaryn koldana otyryp kajta zhanartyldy 1997 2017 zhyldary SES AES kompaniyasynyn koncessiyasynda boldy sodan kejin ol Қazakstannyn Energetika ministrligine berildi Stanciya ozinin zhumys isteui barysynda 50 mlrd astam kVt sag zhangyrmaly elektr energiyasyn ondirdi Shүlbi SES tomen onyn kontrretteuishi salu zhosparlanuda bul elektr zhүjesindegi tәuliktik zhәne aptalyk zhүktemenin әrkelkiligin zhabu үshin SES tin manevrlik mүmkindikterin tiimdi pajdalanuga mүmkindik beredi DerekkozderKenes Odagynyn su elektr stanciyalary 1 bolim Mәskeu Tipografiya Instituta Gidroproekt 1978 350 b Hodakova A S Shүlbi SES Қazakstandagy en iri su elektr stanciyasy Gidrotehnika 2020 2 b 26 27 Tarih RGKP Қazakstan su zholdary Tekserildi 11 tamyz 2020 Astana kүni karsanynda AES Shүlbi SES 50 mlrd kVt sag ondirdi AES Shүlbi GES ZhShS Tekserildi 11 tamyz 2020 Shүlbi SES resmi sajty AES Shүlbi GES ZhShS Tekserildi 11 tamyz 2020 Әdebiet Gidroproekt institutynyn kazak filialy Ertis ozenindegi Shүlbi SES II kezek Қurylystyn tehnikalyk ekonomikalyk negizdemesi I bolim Zhalpy akparat I I bolim Zhalpy tүsindirme zhazbasy Almaty 1988 64 b Kenes Odagynyn su elektr stanciyalary 1 bolim Mәskeu Tipografiya Instituta Gidroproekt 1978 350 b Hodakova A S Shүlbi SES Қazakstandagy en iri su elektr stanciyasy Gidrotehnika 2020 2 b 26 27 SiltemeShүlbi SES resmi sajty