Шағырай батыр Жәдікұлы (1750–1815) — қазақ батыры. Байұлы тайпасы, Шеркеш руынан шыққан. Шағырай Жәдікұлы Жайық өзенінің шығыс бетінде шамамен 1750 жылдары дүниеге келген. Ол Ұлы пір Бекет Мырзағұлұлымен замандас болған. Аңыздық деректерде оның қапсағай, шымыр денелі, түр-түсі айбарлы батыл адам болғаны айтылады. Жайық өзені үшін соғысқан батырлардың, билердің бірі, Шеркеш тайпасының ұраны болған - Шағырай батыр.
Шағырай батыр Жәдікұлы | |
Шағырай | |
Туған күні | |
---|---|
Туған жері | Жайық өңірі |
Қайтыс болған күні | |
Қайтыс болған жері | Базартөбе ауылы маңында |
Мемлекет | |
Атағы |
Есімі ұранға айналған, Шағырай батыр орта бойлы, шымыр денелі, еш нәрседен сескенбейтін, өте батыл және жөн-жосықты жақсы білетін парасатты адам болған.
Оқиға
1805–1815 жылдар шамасында Шағырай батыр елін, өз әулеттерін бастап Жайық өзенінен Самар бетке (Еуропа жаққа) Бөкей хандығына өткізіпті. Өзі бұрыңғы атақонысына қайтып оралған көрінеді. Осы күнгі Тасқала аймағында өмір сүріп жатқан қазақтар орыс казактарынан көп зәбір көрген. Сол кездегі патша үкіметінің заңдары бойынша Жайық өзенінен өткен әрбір қазақтың бәрі түгелдей қаруларын қылыш, пышақ түгелі қамшы, таяғына дейін тапсыруға тиіс және де жанұясына, мал басына ақшалай төлем төлеуге міндетті болды. Жайықтан өткен әрбір рудан төрт немесе одан да көп адам орыс-казактарына аманатқа ұсталып, Орал казак әскерлерінің жерінде тұтқын ретінде жүрген. Мал жайылатын қоныстарын, жайлымдарын тартып алады. Одан қала берді малдарын өзен, көлге жуытпайды. Сол аймақтағы орыс билеушісінің зорлық-зомбылық әрекеттеріне шыдай алмаған адамдар Шағырай батырдан қорғауды сұрайды. Сонда Шағырай өз нөкерлерін ертіп алып, Тасқалаға аттанады. Аз адаммен Каменка станицасының атаманына барады. Келген бетте Тасқаладағы патша ағзамның жергілікті билеушісіне кірейін десе, қарауылдар кіргізбейді. Содан ызаланып шыққан Шағырай орыстың шіркеуіне басып кіріп, төбесіне шығады. Шыққан бетте мұнаралы күмбезін айбалтасымен оңды-солды шапқылайды, шіркеу төбесіндегі православ кресін шауып сындырған. Станица казактары Шағырайды құс мылтықпен атқылайды. Сауыты мықты болған ба, әлде атаның қасиеті бар ма, әйтеуір оқ атамызға дарымапты. Ақыры амалы құрыған казактар Шағырай батырды атаманға кіргізуге рұқсат етеді. Содан Шағырай батыр атаманнан елге істеген озбырлықтарын тоқтаруды талап еткен. Атаман Шағырайдың айбынынан ығып, тоқтатуға келісім берген.
Жыры
Халық арасында танымал болған Ыбырай ахун Құлбайұлының "Алтын орда қонған жер" кітабында мынадай жолдары бар:
Ысық пенен шеркеште,
Қатарынан ерте өсті,
Ұл-қыздары ерке өсті.
Шеркештегі Шағырай,
Барса жаудың аты өшті.
Дереккөздер
- Ұлы даланың шапағатнұрлы адамдары (2-кітап) - Ақпараттық-танымдық жинақ - Алматы: "Таугуль ПРИНТ" - 2019 жыл, 254 бет.
- Әбу Әтшібайұлы ‐ "Шеркеш шежіресі" - Алматы, 2000 жыл, 226 бет.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shagyraj batyr Zhәdikuly 1750 1815 kazak batyry Bajuly tajpasy Sherkesh ruynan shykkan Shagyraj Zhәdikuly Zhajyk ozeninin shygys betinde shamamen 1750 zhyldary dүniege kelgen Ol Ұly pir Beket Myrzagululymen zamandas bolgan Anyzdyk derekterde onyn kapsagaj shymyr deneli tүr tүsi ajbarly batyl adam bolgany ajtylady Zhajyk ozeni үshin sogyskan batyrlardyn bilerdin biri Sherkesh tajpasynyn urany bolgan Shagyraj batyr Shagyraj batyr ZhәdikulyShagyrajTugan kүni1750 1750 Tugan zheriZhajyk oniriҚajtys bolgan kүni1815 1815 Қajtys bolgan zheriBazartobe auyly manyndaMemleketҚazak handygyAtagyBatyr Esimi uranga ajnalgan Shagyraj batyr orta bojly shymyr deneli esh nәrseden seskenbejtin ote batyl zhәne zhon zhosykty zhaksy biletin parasatty adam bolgan Okiga1805 1815 zhyldar shamasynda Shagyraj batyr elin oz әuletterin bastap Zhajyk ozeninen Samar betke Europa zhakka Bokej handygyna otkizipti Өzi buryngy atakonysyna kajtyp oralgan korinedi Osy kүngi Taskala ajmagynda omir sүrip zhatkan kazaktar orys kazaktarynan kop zәbir korgen Sol kezdegi patsha үkimetinin zandary bojynsha Zhajyk ozeninen otken әrbir kazaktyn bәri tүgeldej karularyn kylysh pyshak tүgeli kamshy tayagyna dejin tapsyruga tiis zhәne de zhanuyasyna mal basyna akshalaj tolem toleuge mindetti boldy Zhajyktan otken әrbir rudan tort nemese odan da kop adam orys kazaktaryna amanatka ustalyp Oral kazak әskerlerinin zherinde tutkyn retinde zhүrgen Mal zhajylatyn konystaryn zhajlymdaryn tartyp alady Odan kala berdi maldaryn ozen kolge zhuytpajdy Sol ajmaktagy orys bileushisinin zorlyk zombylyk әreketterine shydaj almagan adamdar Shagyraj batyrdan korgaudy surajdy Sonda Shagyraj oz nokerlerin ertip alyp Taskalaga attanady Az adammen Kamenka stanicasynyn atamanyna barady Kelgen bette Taskaladagy patsha agzamnyn zhergilikti bileushisine kirejin dese karauyldar kirgizbejdi Sodan yzalanyp shykkan Shagyraj orystyn shirkeuine basyp kirip tobesine shygady Shykkan bette munaraly kүmbezin ajbaltasymen ondy soldy shapkylajdy shirkeu tobesindegi pravoslav kresin shauyp syndyrgan Stanica kazaktary Shagyrajdy kus myltykpen atkylajdy Sauyty mykty bolgan ba әlde atanyn kasieti bar ma әjteuir ok atamyzga darymapty Akyry amaly kurygan kazaktar Shagyraj batyrdy atamanga kirgizuge ruksat etedi Sodan Shagyraj batyr atamannan elge istegen ozbyrlyktaryn toktarudy talap etken Ataman Shagyrajdyn ajbynynan ygyp toktatuga kelisim bergen ZhyryHalyk arasynda tanymal bolgan Ybyraj ahun Қulbajulynyn Altyn orda kongan zher kitabynda mynadaj zholdary bar Ysyk penen sherkeshte Қatarynan erte osti Ұl kyzdary erke osti Sherkeshtegi Shagyraj Barsa zhaudyn aty oshti DerekkozderҰly dalanyn shapagatnurly adamdary 2 kitap Akparattyk tanymdyk zhinak Almaty Taugul PRINT 2019 zhyl 254 bet Әbu Әtshibajuly Sherkesh shezhiresi Almaty 2000 zhyl 226 bet