Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Чокта, кейде чоктау, чоктаулар (ағылш. Choctaw, өзінше атауы Chahta — бастапқыда оңтүстік-шығыста (қазір Миссисипи, Алабама мен Луизиана штаттары) өмір сүрген АҚШ-тың байырғы халқы. маског тілдер тобына жатады.
| Чокта | |
 Чефункте маңайындағы чокта ауылы | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 160 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
| протестантизм, дәстүрлі сенім |
Атауы
«Чокта» атауының шығу тегі (транслитерация нұсқалары: Chahta, Chactas, Chato, Tchakta, Chocktaw) испанша «chato» (жалпақ) сөзінен шыққан болуы мүмкін, бірақ бұл көсемдерінің біреуінің аты болған деп болжайды.
Тарихы және қазіргі заман жағдайы
Чокта Миссисипи өзенінің алқабында болған бөлігі болды. Тарихшы Уолтер Уильямстың айтуынша, Солтүстік Американың алғашқы испандық отарлаушылары чокта ата-бабаларымен кездескен.
XIX ғасырда чокта еуропалық отарлаушылардың көптеген мәдени және технологиялық жетістіктерін қабылдағаны үшін «Бес өркениетті тайпалардың» бірі ретінде саналды.
1850, суретші П. Роумер.
Кішігірім чокта топтары Алабама, Луизиана және Техас штаттарында өмір сүрсе да, Оклахома штатындағы чокта ұлты және Миссисипи чокта үндіс тайпасы ресми түрде танылған.
Америка революциясы кезінде көптеген чокталықтар АҚШ тәуелсіздігін қолдады. АҚШ пен чокта арасында 9 келісім жасалды, олардың соңғы үшеуі чоктаны Миссисипидің шығысындағы жерлерден көшіруге бағытталған. Президент Эндрю Джексон үндістерді мәжбүрлеп жер аудару (Көз жасы жолы) саясатын жүргізді (көз жасы деген атпен белгілі), бұған қоса болашақ Оклахома штатына көшірілген чокта тайпасы оның саясатының алғашқы құрбаны болды («өркениетті тайпалардың» қалған төртеуі де чоктаның тағдырын қайталады).
1831 жылы Билеп тұрған Қоян Бұлағы келісімі бекітілген кезде, сол чокталықтар жаңадан құрылған Миссисипи штаты жерлерінде қалуға шешім қабылдаған адамдар АҚШ азаматтығын алған алғашқы ірі еуропалық емес топ болды. Чокта сонымен бірге АҚШ Конгресінде өз өкілдігінің болғандығын қалады. Алайда, XX ғасырдың басына дейін миссисипилік чокталарды жергілікті еуропалықтар кемсітіп, штаттан қудалауға ұшырады. Миссисипи үндістеріне қарсы расизм негірлерге қарсы расизмнен асып түсті. Үндістердің мәжбүрлеп қоныс аударуға және ассимиляцияға деген көзқарасы чокта көсемі Джордж Харкинстің көрсетілген.
1847 жылы чокта тайпасы Қызыл Крест құрылғаннан жиырма жыл бұрын (1845-1849) көмектесу үшін $710 жинап, ирландықтарға гуманитарлық көмек көрсетті. Американдық Азаматтық соғыс кезінде, чокта, мәжбүрлеп көшіруді ұмытпай, негізінен конфедераттарды қолдады. Азаматтық соғыстан кейін миссисипилік чокта жеке тайпа ретінде өмір сүруді тоқтатты, ал Оклахома чокта, керісінше, оларды автономды құрылым ретінде мойындалу үшін күрес жүргізді.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде чокта тілін кәдімгі код ретінде қолданды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін чокта арасында өнеркәсіптік өндіріс, мысалы, кабелдік, дамыды. Қазіргі уақытта чокта Оклахома мен Миссисипи штаттарында ойындық пен қонақ үй бизнесі, электроника саласындағы кәсіпорындарға иелік етеді және мен дәстүрлерін сақтап келеді.
Әдебиет
- Bartram, William. Travels Through…Country of the Chactaws…, Philadelphia: printed by James & Johnson, 1791.
- Bushnell, David I. Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology Bulletin 48: The Choctaw of Bayou Lacomb, St. Tammany Parish, Louisiana. Washington, DC: Government Printing Office, 1909.
- Byington, Cyrus. Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology Bulletin 46: A Dictionary of the Choctaw Language. Washington, DC: Government Printing Office, 1915.
- Carson, James Taylor. Searching for the Bright Path: The Mississippi Choctaws from Prehistory to Removal. Lincoln: University of Nebraska Press, 1999.
- Clarke, Hewitt. Thunder At Meridian, Lone Star Press, Spring, Texas, 1995.
- Galloway, Patricia (1998). Choctaw Genesis 1500—1700 Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press.
- Haag, Marcia and Henry Willis. Choctaw Language & Culture: Chahta Anumpa. Norman, Okla: University of Oklahoma Press, 2001.
- Jimmie, Randy and Jimmie, Leonard. NANIH WAIYA Magazine, 1974, Vol I, Number 3.
Lincecum, Gideon. Pushmataha: A Choctaw Leader and His People. Tuscaloosa: University of Alabama Press, 2004.
- Mould, Tom. Choctaw Tales. Jackson, Miss: University Press of Mississippi, 2004.
- O’Brien, Greg. Choctaws in a Revolutionary Age, 1750—1830. Lincoln: University of Nebraska Press, 2002.
- O’Brien, Greg. «Mushulatubbee and Choctaw Removal: Chiefs Confront a Changing World.» 2001.
- O’Brien, Greg. «Pushmataha: Choctaw Warrior, Diplomat, and Chief.» 2001.
- Pesantubbee, Michelene E. Choctaw Women in a Chaotic World: The Clash of Cultures in the Colonial Southeast. Albuquerque, NM: University of New Mexico, 2005.
- Tingle, Tim. Walking the Choctaw Road. El Paso, Tex: Cinco Puntos Press, 2003.
Cілтеме
- Choctaw Nation of Oklahoma (official site)
- Jena Band of Choctaw Indians (official site)
- Choctaw» entry at Encyclopedia of North American Indians
- Choctaw Indian Fair
- Choctaws by Dr. D.L. Birchfield
- Choctaw tribe of Indians
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Chokta kejde choktau choktaular agylsh Choctaw ozinshe atauy Chahta bastapkyda ontүstik shygysta kazir Missisipi Alabama men Luiziana shtattary omir sүrgen AҚSh tyn bajyrgy halky maskog tilder tobyna zhatady ChoktaChefunkte manajyndagy chokta auylyBүkil halyktyn sany160 000En kop taralgan ajmaktarTilderi agylshynshaDiniprotestantizm dәstүrli senimAtauy Chokta atauynyn shygu tegi transliteraciya nuskalary Chahta Chactas Chato Tchakta Chocktaw ispansha chato zhalpak sozinen shykkan boluy mүmkin birak bul kosemderinin bireuinin aty bolgan dep bolzhajdy Tarihy zhәne kazirgi zaman zhagdajyChokta kosemi zhәne AҚSh generaly Chokta Missisipi ozeninin alkabynda bolgan boligi boldy Tarihshy Uolter Uilyamstyn ajtuynsha Soltүstik Amerikanyn algashky ispandyk otarlaushylary chokta ata babalarymen kezdesken XIX gasyrda chokta europalyk otarlaushylardyn koptegen mәdeni zhәne tehnologiyalyk zhetistikterin kabyldagany үshin Bes orkenietti tajpalardyn biri retinde sanaldy Chokta tajpasynan shykkan bike 1850 suretshi P Roumer Kishigirim chokta toptary Alabama Luiziana zhәne Tehas shtattarynda omir sүrse da Oklahoma shtatyndagy chokta ulty zhәne Missisipi chokta үndis tajpasy resmi tүrde tanylgan Luiziandyk үndister Bajudyn bojymen ketip barady Alfred Buasso Amerika revolyuciyasy kezinde koptegen choktalyktar AҚSh tәuelsizdigin koldady AҚSh pen chokta arasynda 9 kelisim zhasaldy olardyn songy үsheui choktany Missisipidin shygysyndagy zherlerden koshiruge bagyttalgan Prezident Endryu Dzhekson үndisterdi mәzhbүrlep zher audaru Koz zhasy zholy sayasatyn zhүrgizdi koz zhasy degen atpen belgili bugan kosa bolashak Oklahoma shtatyna koshirilgen chokta tajpasy onyn sayasatynyn algashky kurbany boldy orkenietti tajpalardyn kalgan torteui de choktanyn tagdyryn kajtalady 1831 zhyly Bilep turgan Қoyan Bulagy kelisimi bekitilgen kezde sol choktalyktar zhanadan kurylgan Missisipi shtaty zherlerinde kaluga sheshim kabyldagan adamdar AҚSh azamattygyn algan algashky iri europalyk emes top boldy Chokta sonymen birge AҚSh Kongresinde oz okildiginin bolgandygyn kalady Alajda XX gasyrdyn basyna dejin missisipilik choktalardy zhergilikti europalyktar kemsitip shtattan kudalauga ushyrady Missisipi үndisterine karsy rasizm negirlerge karsy rasizmnen asyp tүsti Үndisterdin mәzhbүrlep konys audaruga zhәne assimilyaciyaga degen kozkarasy chokta kosemi Dzhordzh Harkinstin korsetilgen 1847 zhyly chokta tajpasy Қyzyl Krest kurylgannan zhiyrma zhyl buryn 1845 1849 komektesu үshin 710 zhinap irlandyktarga gumanitarlyk komek korsetti Amerikandyk Azamattyk sogys kezinde chokta mәzhbүrlep koshirudi umytpaj negizinen konfederattardy koldady Azamattyk sogystan kejin missisipilik chokta zheke tajpa retinde omir sүrudi toktatty al Oklahoma chokta kerisinshe olardy avtonomdy kurylym retinde mojyndalu үshin kүres zhүrgizdi Birinshi dүniezhүzilik sogys kezinde chokta tilin kәdimgi kod retinde koldandy Ekinshi dүniezhүzilik sogystan kejin chokta arasynda onerkәsiptik ondiris mysaly kabeldik damydy Қazirgi uakytta chokta Oklahoma men Missisipi shtattarynda ojyndyk pen konak үj biznesi elektronika salasyndagy kәsiporyndarga ielik etedi zhәne men dәstүrlerin saktap keledi ӘdebietBartram William Travels Through Country of the Chactaws Philadelphia printed by James amp Johnson 1791 Bushnell David I Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology Bulletin 48 The Choctaw of Bayou Lacomb St Tammany Parish Louisiana Washington DC Government Printing Office 1909 Byington Cyrus Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology Bulletin 46 A Dictionary of the Choctaw Language Washington DC Government Printing Office 1915 Carson James Taylor Searching for the Bright Path The Mississippi Choctaws from Prehistory to Removal Lincoln University of Nebraska Press 1999 Clarke Hewitt Thunder At Meridian Lone Star Press Spring Texas 1995 Galloway Patricia 1998 Choctaw Genesis 1500 1700 Lincoln Nebraska University of Nebraska Press Haag Marcia and Henry Willis Choctaw Language amp Culture Chahta Anumpa Norman Okla University of Oklahoma Press 2001 Jimmie Randy and Jimmie Leonard NANIH WAIYA Magazine 1974 Vol I Number 3 Lincecum Gideon Pushmataha A Choctaw Leader and His People Tuscaloosa University of Alabama Press 2004 Mould Tom Choctaw Tales Jackson Miss University Press of Mississippi 2004 O Brien Greg Choctaws in a Revolutionary Age 1750 1830 Lincoln University of Nebraska Press 2002 O Brien Greg Mushulatubbee and Choctaw Removal Chiefs Confront a Changing World 2001 O Brien Greg Pushmataha Choctaw Warrior Diplomat and Chief 2001 Pesantubbee Michelene E Choctaw Women in a Chaotic World The Clash of Cultures in the Colonial Southeast Albuquerque NM University of New Mexico 2005 Tingle Tim Walking the Choctaw Road El Paso Tex Cinco Puntos Press 2003 CiltemeChoctaw Nation of Oklahoma official site Jena Band of Choctaw Indians official site Choctaw entry at Encyclopedia of North American Indians Choctaw Indian Fair Choctaws by Dr D L Birchfield Choctaw tribe of Indians