Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Хасан әс-Саббах, Хасан ибн Саббах немесе Хасан-и Саббах (араб.: حسن الصباح, парсы: حسن صباح, ортасы—1124 жыл 23 мамыр, ) — ізбасарларымен «сәийдуна» («біздің Қожайын») деп аталған көрнекті исмаили қайраткер( исламның шиитік тармағы), хашшашин немесе атауымен белгілі мемлекетін құрушы.
| Хасан әс-Саббах парс. حسن صباح, араб. حسن الصباح | |
 | |
| Өмірбаяны | |
|---|---|
| Дүниеге келуі | 1034 Иран |
| Қайтыс болуы | 12 маусым 1124 , , Иран |
өңдеу  | |
Өмірбаянының дереккөздері
Хасан әс-Саббахтың өмірін баяндайтын туралы негізгі құжат — низарилердің «Саргузашт-и сәийдна» («Біздің Қожайын туралы әңгіме») — қазіргі күнге дейін жетпеген, бірақ XIII—XIV ғғ. парсылық тарихшылары әл-Джуәйни, Рашид әд-Дин және Абдуллаһ Кашанидің еңбектерінде кең қолданылған. Әс-Саббах өмірінің ерте кезеңдері туралы деректер аз, оның билеушісі ретіндегі өмірі толығырақ баяндалған. Оның шығармалары мен айтқан сөздерін әш-Шаһрастанидің «Діндер мен секталар туралы кітап» («Китаб әл-милал уән-нихал») еңбегінде табуға болады.
Өмірбаяны
Хасанның әкесі, Әли ибн Мұхаммед ибн Джафар әс-Саббах әл-Химйари Рашид әд-Диннің дерегі бойынша исламға дейінгі Йеменнің химйарит билеушілерінен, ал Мирхонд дерегі бойынша - Хорасанның Тус маңындағы ауылдан шыққан дейді. Дереккөздер Хасанның туған жері туралы қарама-қайшылықтар туғызады. , , Л.В.Строева әл-Джуәйнидің қалдырған мәліметіне сүйене отырып, оны Рейде, ал, М.Ходжсон, И.П.Петрушевский және Ф.Дафтари Қомда туған дейді.
Шығыста «үш медреседегі жолдастар» туралы аңыз кеңінен таралды, аңыз бойынша Хасан, Низам әл-Мүлік және Омар Хайям Нишапурдағы Муваффак имамында бірге оқыды. Достар өмірде үлкен жетістіктерге жеткен қалғандарына көмектеседі деп ант етті. Низам әл-Мүлік Селжүк сұлтанның уәзірі атанған кезде, Хасан оның көмегінің арқасында сарайда лауазымға ие болды, бірақ кейін бәсекелестіктен қорыққан уәзір, себебтермен оны сарайдан қуып жібереді. Низариттер басшысының бұйрығымен Низам әл-Мүліктің өлтірілуі, Хасанның жеке кегі деп есептелді. XIX ғасырда Бұл аңыздың тарихи анық еместігі, Низам әл-Мүлік Хасан ибн Саббах пен Омар Хайямға қарағанда бұрынырақ туылғанын байқаған Е.Браун шындыққа жанасқандығын дәлелдеді.
Шын мәнінде, Хасан Рейдің медресесінде оқыған және өзінің алғашқы білімін дәстүрлері аясында оқыған. Исмаилияны насихаттаудың басты орталығы Рейде (да'ва немесе дават деп аталатын «үндеу») жас Хасан исмаилия ілімдерімен таныстырып, әкелердің сенімінің дұрыстығына күмән келтірген жергілікті исмаилиялық да’и Амирэ Заррабпен (ар.-парс. зарраб — «тиын нақысшысы») кездесті. Оның сұрақтарына толық жауап берген да’и Әбу Нажм Саррадж (ар. саррадж — «қайысшы», «ерші»), Хасан исмаилия доктринасының шынайылығына сенді. Уағыздаушы Му’мин Хасанды исмаилдіктер қатарына алып, сол уақыттағы исмаил имамы - фатимидтік халифа адалдығы туралы ант берді.
Мысырға саяхат
Селжүк жеріндегі Батыс Парсыда басты да’и Абд әл-Мәлік ибн Атташ Рейге 1072 жылдың мамыр-маусым айларында келіп, ол жаңадан ант бергенге назар аударып, оны өзінің көмекшісі () етіп тағайындады. 1074/75 ж. Хасан Ибн Атташты Исфаһанға, Парсыдағы исмаилиттердің құпия орталығына ілесіп барды. Онда 1076/1077 ж. дейін болған. Содан кейін Ибн Атташтың бұйрығымен Фатимидтердің астанасы Каирға, мүмкін, білімін жалғастыруға немесе беделді исмаилиттермен танысуға барды. Исфаханнан арқылы Хасан Мийафарикинге келді, онда ол жергілікті қадимен сөз байласып қалды. Ол адамның құқығын ашық түрде наразы болғаны үшін қаладан қуылды. Ол Мосул мен Рахбу арқылы Дамаск қоршап жатқан Гут оазисіне жетті. Қысқа жолды түркі қолбасшысы Оқсыз бөгегендіктен, Хасан айналып баратын жолмен баруға тура келді, яғни, Бейрут, Сайда, арқылы. Минадан кемеге отырып, Тинниске жеті күннен кейін жетті, ары қарай , ал 1078 жылы 30 тамызда Каирге келді. Ол Мысырда 1080 ж. дейін болды, алдымен Каирде, сосын Александрияда.
1060 жылдары Фатимид империясы терең дағдарысты бастан кешті. 1062 жылы Каирдің маңында түрлі әскери топтар өзара қақтығысты(берберлер, түркілер, ); Түркі әскері халифаға қарсы көтерілді және 1068/1069 жылдары астананың сарайлары мен кітапханаларын тонады; Нілдегі судың деңгейі төмен болуы (1065—1072 жж.) халық арасында аштыққа себеп болды. Әл-Мустансир Сириядан 1074 жылы түріктерді армян әскерлерінің күштерімен көтерілуін басқан Фатимидтердің әскер қолбасшысы Бадр әл-Джамалиді шақырды. бір мезгілде уәзір, әскер қолбасшысы (амир аль-джуйуш) бола тұрып, жиырма жыл бойы мемлекеттің нақты билеушісі болды және 1078 жылдан бастап эмиссарлардың басшысы (да’и ад-ду’ат) атанды. Дегенмен, қанша тырысқанымен, ол Сириядағы фатимидтердің иелігін қолында ұстай алмады, ал Дамаск 1079 жылы Селжүк князьдігінің астанасы болды.
Мысырда Хасанның болу туралы дереккөздер күмәнді немесе қарама-қайшы ақпарат жеткізеді. Рашид ад-Диннің айтуынша, жоғары лауазымды тұлғалар ол келгенде салтанатты түрде қарсы алды; Ибн әл-Асир мен басқа да ортағасырлық тарихшылардың айтуынша, халифа аль-Мустансир қабылдауында Хасанды ілтипатпен қарсы алды; Рашид әд-Дин мен Жувейнидің айтуы бойынша, Хасан халифаны көрмеді, бірақ Хасанның келуі туралы біліп, оны бірнеше мәрте мақтады. Мүмкін, халифадағы салтанатты жиналыс пен аудиенция аудитория - жалған оқиға, өйткені Хасан «жас практикант, бәлкім, өте аз адамға белгілі және шенеуніктер оны мақтанышпен салтанатты түрде құрметпен қабылдауға тырыспайтын».
Мемлекетті құру
1090 жылы Исмаилиттер мен Каспий теңізінің жағалауы арасында орналасқан аңғарындағы мықты бекіністі басып алды ( қаласының солтүстік-шығысында). Басып алу жоспарын көптеген Аламут тұрғындарын исмаилияны қабылдауға негіздеген исмаилияның уағыздаушысы Хусейн Каини дайындаған. Бекіністің селжүктік коменданты Алави Махди сенімсіздікпен әрекет етті. Алдымен ол исмаилизмді қабылдайтынын мәлімдеді, сосын исмаилиттерді бекіністен шығарып тастады, кейінірек қайтадан кіргізді. Осы уақытта оның бұйрықтарына ешкім құлақ аспады. Хасан 4 қыркүйекте бекініске кіріп, комендантқа үш мың алтын берат (міндеттеме) жазып берді және оған кетуге рұқсат берді. Аламут билеушісі Әмір Юрюн-Таш бекіністерін өзіне қайтаруға тырысты, бірақ ауыр қоршаудан кейін исмаилилерге бекіністерді ұстай алды. 1092 жылдың ақпан-наурыз айларында сұлтан Мәлік шах Саббах пен оның жақтастарына қарсы шабуылға әмір Арслан-Таштың әскерлерін жіберді, олар маусым-шілде айларында Аламутты қоршады. Бекіністе 60-70 көп емес адам және аз азық-түлік болды. Хасан 300-ге жуық адам жинаған Казвиндегі жақтастарынан көмек сұрауға мәжбүр болды, қыркүйек-қазан айларында қоршаушыларға кенеттен шабуыл жасап, әскердің бытырап қашуына әсер етті.
1091/1092 жылдары исмаиылдардың көтерілісі сәтті болды, уақыт өте келе Қайн, Тун, Туршиз, Заузан, Табас, Хур, Хусп және басқа да қалалар олардың қолдарына өтті. Сельджук қалаларын және бекіністерді басып алғаннан кейін, Саббах өзінің жақтастарын кутвал (орынбасар) етіп тағайындады; селжүк мемлекетінің бірқатар салықтар мен алымдарды алып тастады. Қызыл Саруг сұлтанның Дару бекінісін қоршады, бірақ Мәлік шахтың өліміне байланысты соғыс қимылдарын тоқтатты (1092 жылдың қарашасы). 1099/1100 жылдары Хасанның құпия жақтаушысы раис Мұзаффар Мұстоуфи оған маңындағы бекінісін берді.
Саббах өзінің қолдаушыларынан ең жоғарғы деңгейдегі аскетизмді талап етті және өзі де осы өмір салтын ұстанды. Сектаның ішінде қатаң және авторитарлық тәртіп орнатылды. Белгіленген ережелерді бұзған деген күдікпен Саббах, тіпті, ұлдарының біреуін өлтіруге бұйырды.
Хасан 1124 жылы қайтыс болды; оның мұрагері болды. Ибн Саббахтың мемлекеті қайтыс болғаннан кейін 132 жыл өмір сүрді.
Ілімі
Хасан бин Саббахтың ілімі Да’ват-и джадид («Жаңа шақыру») деген атпен танымал.
 | Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
Дереккөздер
- Рашид әд-Дин бойына толық аты — әл-Хасан ибн Әли ибн Мұхаммед ибн Джафар ибн әл-Хусәйн ибн Мұхаммед ибн әс-Саббах әл-Хамйәри/Химйәри Йемени; әл-Джуәйни бойынша — әл-Хасан ибн Әли ибн Мұхаммед ибн Джафар ибн ал-Хусәйн ибн Мұхаммед [ибн] әс-Саббах әл-Хамйәри/Химйәри; Ибн әл-Асир бойынша — әл-Хасан ибн әс-Саббах әл-Йемени әр-Рази. Қараңыз: Строева Л. В. Государство исмаилитов в Иране в XI–XIII вв.
- әш-Шаһрастани. Книга о религиях и сектах (Китаб ал-милал ва-н-нихал). Часть 1. Ислам / Перевод с арабского, введение и комментарий С. М. Прозорова. Отв. редактор А. Б. Халидов — Мәскеу: Наука, ГРВЛ, 1984. — Б. 171—173. — 272 б. — (Памятники письменности Востока). — 5000 таралым.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Hasan әs Sabbah Hasan ibn Sabbah nemese Hasan i Sabbah arab حسن الصباح parsy حسن صباح ortasy 1124 zhyl 23 mamyr izbasarlarymen sәijduna bizdin Қozhajyn dep atalgan kornekti ismaili kajratker islamnyn shiitik tarmagy hashshashin nemese atauymen belgili memleketin kurushy Hasan әs Sabbah pars حسن صباح arab حسن الصباحӨmirbayanyDүniege kelui 1034 1034 IranҚajtys boluy 12 mausym 1124 1124 06 12 Iranondeu Belgisiz suretshiden Hasan ibn Sabbahtyn bejnesiӨmirbayanynyn derekkozderiHasan әs Sabbahtyn omirin bayandajtyn turaly negizgi kuzhat nizarilerdin Sarguzasht i sәijdna Bizdin Қozhajyn turaly әngime kazirgi kүnge dejin zhetpegen birak XIII XIV gg parsylyk tarihshylary әl Dzhuәjni Rashid әd Din zhәne Abdullaһ Kashanidin enbekterinde ken koldanylgan Әs Sabbah omirinin erte kezenderi turaly derekter az onyn bileushisi retindegi omiri tolygyrak bayandalgan Onyn shygarmalary men ajtkan sozderin әsh Shaһrastanidin Dinder men sektalar turaly kitap Kitab әl milal uәn nihal enbeginde tabuga bolady ӨmirbayanyHasannyn әkesi Әli ibn Muhammed ibn Dzhafar әs Sabbah әl Himjari Rashid әd Dinnin deregi bojynsha islamga dejingi Jemennin himjarit bileushilerinen al Mirhond deregi bojynsha Horasannyn Tus manyndagy auyldan shykkan dejdi Derekkozder Hasannyn tugan zheri turaly karama kajshylyktar tugyzady L V Stroeva әl Dzhuәjnidin kaldyrgan mәlimetine sүjene otyryp ony Rejde al M Hodzhson I P Petrushevskij zhәne F Daftari Қomda tugan dejdi Shygysta үsh medresedegi zholdastar turaly anyz keninen taraldy anyz bojynsha Hasan Nizam әl Mүlik zhәne Omar Hajyam Nishapurdagy Muvaffak imamynda birge okydy Dostar omirde үlken zhetistikterge zhetken kalgandaryna komektesedi dep ant etti Nizam әl Mүlik Selzhүk sultannyn uәziri atangan kezde Hasan onyn komeginin arkasynda sarajda lauazymga ie boldy birak kejin bәsekelestikten korykkan uәzir sebebtermen ony sarajdan kuyp zhiberedi Nizaritter basshysynyn bujrygymen Nizam әl Mүliktin oltirilui Hasannyn zheke kegi dep esepteldi XIX gasyrda Bul anyzdyn tarihi anyk emestigi Nizam әl Mүlik Hasan ibn Sabbah pen Omar Hajyamga karaganda burynyrak tuylganyn bajkagan E Braun shyndykka zhanaskandygyn dәleldedi Shyn mәninde Hasan Rejdin medresesinde okygan zhәne ozinin algashky bilimin dәstүrleri ayasynda okygan Ismailiyany nasihattaudyn basty ortalygy Rejde da va nemese davat dep atalatyn үndeu zhas Hasan ismailiya ilimderimen tanystyryp әkelerdin seniminin durystygyna kүmәn keltirgen zhergilikti ismailiyalyk da i Amire Zarrabpen ar pars zarrab tiyn nakysshysy kezdesti Onyn suraktaryna tolyk zhauap bergen da i Әbu Nazhm Sarradzh ar sarradzh kajysshy ershi Hasan ismailiya doktrinasynyn shynajylygyna sendi Uagyzdaushy Mu min Hasandy ismaildikter kataryna alyp sol uakyttagy ismail imamy fatimidtik halifa adaldygy turaly ant berdi Mysyrga sayahat Selzhүk zherindegi Batys Parsyda basty da i Abd әl Mәlik ibn Attash Rejge 1072 zhyldyn mamyr mausym ajlarynda kelip ol zhanadan ant bergenge nazar audaryp ony ozinin komekshisi etip tagajyndady 1074 75 zh Hasan Ibn Attashty Isfaһanga Parsydagy ismailitterdin kupiya ortalygyna ilesip bardy Onda 1076 1077 zh dejin bolgan Sodan kejin Ibn Attashtyn bujrygymen Fatimidterdin astanasy Kairga mүmkin bilimin zhalgastyruga nemese bedeldi ismailittermen tanysuga bardy Isfahannan arkyly Hasan Mijafarikinge keldi onda ol zhergilikti kadimen soz bajlasyp kaldy Ol adamnyn kukygyn ashyk tүrde narazy bolgany үshin kaladan kuyldy Ol Mosul men Rahbu arkyly Damask korshap zhatkan Gut oazisine zhetti Қyska zholdy tүrki kolbasshysy Oksyz bogegendikten Hasan ajnalyp baratyn zholmen baruga tura keldi yagni Bejrut Sajda arkyly Minadan kemege otyryp Tinniske zheti kүnnen kejin zhetti ary karaj al 1078 zhyly 30 tamyzda Kairge keldi Ol Mysyrda 1080 zh dejin boldy aldymen Kairde sosyn Aleksandriyada 1060 zhyldary Fatimid imperiyasy teren dagdarysty bastan keshti 1062 zhyly Kairdin manynda tүrli әskeri toptar ozara kaktygysty berberler tүrkiler Tүrki әskeri halifaga karsy koterildi zhәne 1068 1069 zhyldary astananyn sarajlary men kitaphanalaryn tonady Nildegi sudyn dengeji tomen boluy 1065 1072 zhzh halyk arasynda ashtykka sebep boldy Әl Mustansir Siriyadan 1074 zhyly tүrikterdi armyan әskerlerinin kүshterimen koteriluin baskan Fatimidterdin әsker kolbasshysy Badr әl Dzhamalidi shakyrdy bir mezgilde uәzir әsker kolbasshysy amir al dzhujush bola turyp zhiyrma zhyl bojy memlekettin nakty bileushisi boldy zhәne 1078 zhyldan bastap emissarlardyn basshysy da i ad du at atandy Degenmen kansha tyryskanymen ol Siriyadagy fatimidterdin ieligin kolynda ustaj almady al Damask 1079 zhyly Selzhүk knyazdiginin astanasy boldy Mysyrda Hasannyn bolu turaly derekkozder kүmәndi nemese karama kajshy akparat zhetkizedi Rashid ad Dinnin ajtuynsha zhogary lauazymdy tulgalar ol kelgende saltanatty tүrde karsy aldy Ibn әl Asir men baska da ortagasyrlyk tarihshylardyn ajtuynsha halifa al Mustansir kabyldauynda Hasandy iltipatpen karsy aldy Rashid әd Din men Zhuvejnidin ajtuy bojynsha Hasan halifany kormedi birak Hasannyn kelui turaly bilip ony birneshe mәrte maktady Mүmkin halifadagy saltanatty zhinalys pen audienciya auditoriya zhalgan okiga ojtkeni Hasan zhas praktikant bәlkim ote az adamga belgili zhәne sheneunikter ony maktanyshpen saltanatty tүrde kurmetpen kabyldauga tyryspajtyn Memleketti kuru Alamut zhәne Rudbar zhazygyndagy kamaldardyn ornalasu kartasy 1090 zhyly Ismailitter men Kaspij tenizinin zhagalauy arasynda ornalaskan angaryndagy mykty bekinisti basyp aldy kalasynyn soltүstik shygysynda Basyp alu zhosparyn koptegen Alamut turgyndaryn ismailiyany kabyldauga negizdegen ismailiyanyn uagyzdaushysy Husejn Kaini dajyndagan Bekinistin selzhүktik komendanty Alavi Mahdi senimsizdikpen әreket etti Aldymen ol ismailizmdi kabyldajtynyn mәlimdedi sosyn ismailitterdi bekinisten shygaryp tastady kejinirek kajtadan kirgizdi Osy uakytta onyn bujryktaryna eshkim kulak aspady Hasan 4 kyrkүjekte bekiniske kirip komendantka үsh myn altyn berat mindetteme zhazyp berdi zhәne ogan ketuge ruksat berdi Alamut bileushisi Әmir Yuryun Tash bekinisterin ozine kajtaruga tyrysty birak auyr korshaudan kejin ismaililerge bekinisterdi ustaj aldy 1092 zhyldyn akpan nauryz ajlarynda sultan Mәlik shah Sabbah pen onyn zhaktastaryna karsy shabuylga әmir Arslan Tashtyn әskerlerin zhiberdi olar mausym shilde ajlarynda Alamutty korshady Bekiniste 60 70 kop emes adam zhәne az azyk tүlik boldy Hasan 300 ge zhuyk adam zhinagan Kazvindegi zhaktastarynan komek surauga mәzhbүr boldy kyrkүjek kazan ajlarynda korshaushylarga kenetten shabuyl zhasap әskerdin bytyrap kashuyna әser etti 1091 1092 zhyldary ismaiyldardyn koterilisi sәtti boldy uakyt ote kele Қajn Tun Turshiz Zauzan Tabas Hur Husp zhәne baska da kalalar olardyn koldaryna otti Seldzhuk kalalaryn zhәne bekinisterdi basyp algannan kejin Sabbah ozinin zhaktastaryn kutval orynbasar etip tagajyndady selzhүk memleketinin birkatar salyktar men alymdardy alyp tastady Қyzyl Sarug sultannyn Daru bekinisin korshady birak Mәlik shahtyn olimine bajlanysty sogys kimyldaryn toktatty 1092 zhyldyn karashasy 1099 1100 zhyldary Hasannyn kupiya zhaktaushysy rais Muzaffar Mustoufi ogan manyndagy bekinisin berdi Sabbah ozinin koldaushylarynan en zhogargy dengejdegi asketizmdi talap etti zhәne ozi de osy omir saltyn ustandy Sektanyn ishinde katan zhәne avtoritarlyk tәrtip ornatyldy Belgilengen erezhelerdi buzgan degen kүdikpen Sabbah tipti uldarynyn bireuin oltiruge bujyrdy Hasan 1124 zhyly kajtys boldy onyn murageri boldy Ibn Sabbahtyn memleketi kajtys bolgannan kejin 132 zhyl omir sүrdi IlimiHasan bin Sabbahtyn ilimi Da vat i dzhadid Zhana shakyru degen atpen tanymal Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet DerekkozderRashid әd Din bojyna tolyk aty әl Hasan ibn Әli ibn Muhammed ibn Dzhafar ibn әl Husәjn ibn Muhammed ibn әs Sabbah әl Hamjәri Himjәri Jemeni әl Dzhuәjni bojynsha әl Hasan ibn Әli ibn Muhammed ibn Dzhafar ibn al Husәjn ibn Muhammed ibn әs Sabbah әl Hamjәri Himjәri Ibn әl Asir bojynsha әl Hasan ibn әs Sabbah әl Jemeni әr Razi Қaranyz Stroeva L V Gosudarstvo ismailitov v Irane v XI XIII vv әsh Shaһrastani Kniga o religiyah i sektah Kitab al milal va n nihal Chast 1 Islam Perevod s arabskogo vvedenie i kommentarij S M Prozorova Otv redaktor A B Halidov Mәskeu Nauka GRVL 1984 B 171 173 272 b Pamyatniki pismennosti Vostoka 5000 taralym