Тайдула Бегім Тайтұғлы Тайдуалы туған жылы белгісіз 1360 ықпалды қайраткері Өзбек ханның әйелі Жәнібек пен Тыныбек ханда

Тайдула Бегім, Тайтұғлы, Тайдуалы (туған жылы белгісіз – 1360) – ықпалды қайраткері. Өзбек ханның әйелі, Жәнібек пен Тыныбек хандардың анасы.

Еділ бойы мен Қырымда билік жұргізген бектің қызы. Өзбек ханның бәйбішесі Баялун қайтыс болғаннан кейін оның орнына таққа отырды. Тақ мұрагері әрі өз баласы қастандық ұйымдастырып, екінші баласы Жәнібектің таққа отыруына қолдау көрсетті. Жәнібек билік еткен кезінде Алтын Орданың ішкі және сыртқы саясатына қызу араласты. Христиан дініне қамқорлық танытты. Оны Жәнібектен қысым көрген орыс князьдері пана тұтты. Рим папасы XҚҚ Бенедикт Тайдула бегімді “Солтүстік Татарияның патшайымы” деп атаған. 1349 жылы Венеция дожы (1343 – 54) хат жолдап, оны “көрнекті мемлекет билеушісі, татарлардың патшайымы” деп танитынын білдірген. Тайдула бегім есімі араб, түркі тілдеріндегі деректерде, орыс жылнамаларында жиі кездеседі. 1334 жылы келген араб саяхатшысы ибн Баттута Тайдула бегімнің қабылдауында болған. 14 ғасырдың 40 – 50-жылдары Еділ өзенінің батыс жағындағы Үкек, Сарықамыс, , Гүлістан секілді қалалар Тайдула бегімнің , және деген бауырлары мен туыстарының иелігінде болды. Тайдула бегімнің өзі де Тула қаласына иелік етті. 1359 жылы Тайдула бегімнің бауыры Құтлыбүкіні (Мамайдың әкесі) Қырымның билеушісі етті. 1360 жылы оның қолдауымен таққа отырды. ұрпағы Хызыр билікті тартып алған соң Тайдула бегімен бірге оның бауырлары мен туыстарын да өлтіртті.

Дереккөздер

Юргевич В.Н., Рассказ римско-католического миссионера доминиканца Юлиана о путешествии в страну приволжских венгерцев, совершенных перед 1235 годом, и письма папы Венедикта XҚҚ к хану Узбеку, его жене Тайдолю и сыну Джанибеку в 1340 ж. // Записки Одесского общества истории и древностей, Одесса, т. 5, 1863; Золотая Орда в источниках, т. 1, М., 2003
Григорьев А.П., Сборник ханских ярлыков русским митрополитам: Источниковедческий анализ золотоордынских документов, СПб., 2004
Григорьев А.П., Григорьев В.П., Коллекция золотоордынских документов XҚV века из Венеции: Источниковедческое исследование, СПб., 2001.
"Қазақ Энциклопедиясы", 8 том

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] Юргевич В.Н., Рассказ римско-католического миссионера доминиканца Юлиана о путешествии в страну приволжских венгерцев, совершенных перед 1235 годом, и письма папы Венедикта XҚҚ к хану Узбеку, его жене Тайдолю и сыну Джанибеку в 1340 ж. // Записки Одесского общества истории и древностей, Одесса, т. 5, 1863; Золотая Орда в источниках, т. 1, М., 2003

[2] Григорьев А.П., Сборник ханских ярлыков русским митрополитам: Источниковедческий анализ золотоордынских документов, СПб., 2004

[3] Григорьев А.П., Григорьев В.П., Коллекция золотоордынских документов XҚV века из Венеции: Источниковедческое исследование, СПб., 2001.

[4] "Қазақ Энциклопедиясы", 8 том