Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шал (Тілеуке) Құлекеұлы, Шал ақын (1748, бұрынғы Көкшетау облысы Азат темір жол бекеті – 1819, қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы аумағы) — қазақтың төкпе ақыны.
Арғын тайпасы Атығай руы Бәйімбет бөлімінен шыққан.
Әкесі Құлеке батыр Абылай ханның жақын серігі болған. Шалдың өлең, жырларынан өз дәуірінің өмір көріністері айқын аңғарылады. Бұлардың бәрінде дерлік жақсылық пен жамандық, әділдік пен зұлымдық, ынсап пен тойымсыздық, ақылдылық пен аңғалдық, ізгілік пен надандық, байлық пен кедейлік тәрізді кереғар жайттар кең қамтылып сөз болады («Ата-ананың кадірін», «Жігіт туралы», «Жігіттің өзін білем дегені», «Әйел сыны», «Қыздар туралы» тағы басқа). Шалдың енді бір алуан жырларында жас пен кәрі сипаттарынан тыс, моралдық, этикалық қатынастарда ұтымды бейнеленеді («Кәрілік туралы», «Жастықты көксегені», «Он бес деген жасым-ай», «Елу ердің жасы екен», «Жаманға дәулет бітсе ауа айналар», «Екі арыстан жабылса дәуді өлтірер», «Айтайын бір аз кеңес» тағы басқа)- Шал кезінде ел өмірінде елеулі орын алған айтыс-кағыстарға қатысып отырған. Бұлардан оның ұшқыр киялды тапқырлығы мен от ауызды, орақ тілді алғырлығы да мол көрінеді («Шал мен қыз», «Бәйбіше мен Шал», «Шал мен жігіт», «Шал мен келіншектер» тағы басқа). Бір топ жырлары «XVIII-XIX ғасырлардағы қазақ ақындарының шығармалары» (1962 ж.), «Үш ғасыр жырлайды» (1965 ж.), «Алдаспан» (1971 ж.), «ХV-ХVII ғасырлардағы қазақ поэзиясы» (1982 ж.), «Бес ғасыр жырлайды» (1984 ж.) жинақтарына енді.
Суырып салма ақындық таланты 15 жасында оны даңққа бөлеп, сол кездің өзінде халық Шал ақын ауылы (кәрі, дана) деп атаған. Оның шығармашылық таланты бүкіл Сарыарқаға кеңінен жайылды. Ақын адамгершілік үшін күресіп, қоғамдағы әділетсіздіктерді шындық тұрғысынан айтып, сынады. Оның «Шал мен дегдар қыз», «Шал мен Күлтімжан қыз», «Жігіт пен шал», «Шал мен кемпір» шағын айтыстары мен «Ата-ананың қадірін», «Жігіт туралы», «Жігіттің өзін білем дегені», «Әйел сыны», «Қыздар туралы» және басқа өлеңдері сақталған. Шал ақынның көптеген шығармалары, соның ішінде тарихи аңыздар мен әңгімелерге бай қазақ халқының шығу тегі жөніндегі эпикалық шығармасы сақталмаған. Шал ақынның белгілі өлеңдері 20 ғасырдың 60-жылдарынан бастап баспа бетінде жарық көрді, жеке шығармалары орыс тіліне аударылды. Есімі Солтүстік Қазақстан облысының аудандарының біріне берілген.
Шал ақын қазақ халқының аса бір ерекше құндылығы - перзенті де сөз етіп, жырлайды, табиғат құбылыстарымен салыстырады: жер-боз, қой-қозы, ағаш-жапырақ, құс-жұмыртқа, тау-бұлақ, ешкі-лақ, көл жағады жасыл құрақ. Бұл табиғаттағы келісімділік адам өмірінде де болу керек екенін айтып, өзінің перзентсіз болғанын зарлы түрде жырлайды:
- "Бір жаратқан пенденмің,
- Перзент үшін жылаттың.
- Балалы арқар маңырайды,
- Баласыз арқар зарлайды,
- Балалыны көргенде
- Екі көзім жайнайды,
- Ішім оттай қайнайды!"
Тағы бір өленінде айтқаны: босағасын алтыннан соқсаң-дағы перзент сүймей адамның мейірі қанбас. (128б.). Ел болудың басты шарты – отбасында перзент болуы. Ел болу үшін қазақ дәстүрі бойынша отбасында баланың көптігі керек. Халық санын (қазақ санын) көбейту бүгінгі Қазақстанның демографиялық мәселесі. Ата-ана – қазақ халқының дәстүрлі құндылығы, ол түркі халықтарының қасиетті құнды жері – Мекке және Мединеге теңестіріледі:
- Ата менен ананды құрметтесең,
- Мекке болып табылар үйдің іші (128б).
- Жас ұрпақ ата-анасын тыңдап өссе, ел азбайды.
Ұрпақ ұштастығы – халықтың дәстүрлі құндылығы. Шал ақынның бір сөзінде осы құндылықтың мазмұны былай ашылған:
- Жетесіз туған жігіттер
- Жиырма бесте жас болар. (130б)
- Жетесі жаман бозбала
- Тоқсандағы шалмен тең (138б)
Бала - әкеге тірек болу керек деген дәстүрлі құндылық «Баласы жаман туғанның әкесін түйе үстінде ит қабар» деген сөздермен көрсетілген.
Толығырақ
Зерттеушiлердiң айтуы бойынша Шал ақынның тұңғыш өлеңi - «Өлеңге тоқтамайды Шал дегенiң». Бұл өлеңдi ақын шығармашылығының басы деп жүр. Өлеңнiң шығу тарихы былай екен. Әйгiлi хан Құлеке батырдың бәйге алдын бермейтiн жүйрiк атын сұрап алып, кейiн қайтармай қояды. Бiрде Құлеке атын сұрауға барғанда баласы Шалды ертiп барады. Хан бала Шалдың көзiнше: «Iшi боқ, сырты түк сол мәстектi осыншама неге сұрай бересiң?» - деген сөз айтады. Таңертең ерте тұрған Шал ханның қойшыға сазға батып, отарға ере алмай қалған бiр қозыны арқалап алып кет дегенін естіп қалады. Шал кетерiнде хан екен деп қысылмай, өлеңдетiп, малжандылығын бетiне айтады.
- «Өлеңге тоқтамайды Шал дегенiң,
- Болмайды қойға пана тал дегенiң.
- Таң ата жалаң аяқ тоқты арқалап,
- Хан ата, қалай екен мал дегенiң?
- Сыйлайды ханымыз деп үлкен-кiшi,
- Бiреудiң хақын жемес жақсы кiсi.
- Тақтағы хан, топтағы бидi еңкейткен,
- Хан ата, қалай екен малдың күшi?»
-дейдi. Сөзден ұтылған хан Құлеке батырдың бәйге атын қайтарып, оған қоса бір жылқы беріпті. Хан алдында айтылған бұл өлең ел iшiне тез тарап, Тiлеукенiң ақындық атын шығарған екен. Осыдан былай Шал ақындық жолға көшедi, дарынды суырып салма ақын болады. Оның суырып салмалық өнері осы жанрдың бейнесі болып табылады. Ол поэзиялық сөз жарыстардың шебері, көптеген айтыстарға қатысқан. («Шал ақынның қызбен айтысы», «Бәйбіше мен Шал ақынның айтысы», «Шал ақын мен жігіттің айтысы», т. б.). Ертерек дәуiрлерден қалыптасып, жалғасып келе жатқан ақындық дәстүрдi ХVШ ғасырда өмiр сүрген Тәтiқара, Көтеш ақындардан кейiнгi қазақ поэзиясын дамыта түседi. Оның бұл салада қосқан үлесi үлкен. Өлең термелерi, толғау тақпақтары сан жағынан мол, сапа жағынан мазмұнды, көркем және тақырыбы да кең. Шал ақын қазақ поэзиясындағы лирикалық өлең жанрын, өз замандастарымен салыстырғанда, жан-жақты толықтыра түсiп, көркемдiгiн арттырды. Бұл тұрғыдан алғанда оны толғауды көркемдiк шегiне жеткiзе бiлген Бұқар жыраумен ғана салыстыруға болады. Сондықтан да кейiнгi кезеңдерде өмiр сүрген ақындар Шал ақынды ұстаз тұтты. Шал ақынның өлең, жырлары кезiнде ел арасына кеңiнен таралған. Шалдың бiзге жеткен шығармалары негiзiнен әр жерде әр түрлi себептермен суырып салып айтқан шағын өлеңдерден тұрады. Терме-тақпақтары, нақыл сөздерi, сөз қағыстары да баршылық. Шалдың ұзақ эпикалық жырлар шығарғандығы, қазақ халқының шежiресiн өлеңмен жазғаны да Шоқан Уалихановтың еңбектерiнен белгiлi. Шал ақынның мұралары бізге толық жетпеген, жеткендерінің өзі бір жарым мың жол ғана. Адамның артықшылығы, жақсылығы көпке, туған елге пайдалы болуында деп қорытынды жасайды. Ашқарақ, сұғанақ, арызқой, пасық адамдар тобына да ақын қадала түседi. Өзiмшiл, күншiл пасықтарға жаны таза жақсы адамдардың адал ниеттi iзгi iстерiн қарсы қоя жырлап, бiрiнен жирендiрiп, екiншiсiнен үйренiп, үлгi-өнеге алуға үндейдi. Ол шығармаларын аяқ астына шығарып отырған. Ақын өзi өмiр сүрген дәуiрдiң өзектi мәселелерiн жырлаған. Өлеңдерiнiң көбi мақал-мәтелдерге, нақыл сөздерге, дiни ұғым сөздерге, бейнелi сөз тiркестерiне толы. Шал ақын - өз заманының беделдi ақыны. Оның өлеңдерi өз кезiнiң өзектi мәселелерiн көтерiп, халыққа адамгершiлiк ақыл-ғибрат бередi. Шал ақынның алғаш рет 1928 жылы «Жаңа әдебиет» журналының 5 санында бiр ғана өлеңi, 1958 жылғы 28-шi қарашада «Қазақ әдебиетi» газетiнде белгiлi қаламгер Ғалым Малдыбаев жариялаған сегiз өлең мен «Шал ақын кiм» мақаласы жарық көрді. Шал ақынның кейбір шығармаларын кезінде М.Хакімжанова, Ф.Ғабитова, А.Нұрқатов, тағы басқалар ақсақалдардың ауызша айтқандарынан хатқа түсірген. Шал ақынның бірнеше шығармасын, Қазақстаннан тыс жерде Хасен Шаяхметұлы Ғали атты түркi халықтарының тiлi мен әдебиетiнiң бiлгiрi, үлкен ғалым XX-ғасырдың басында жазып алған, оның қолжазбасы Қазан университетінің Н.Лабочевский атындағы ғылыми кітапханасында сақтаулы. Шал ақынның шығармалары негізінен 1960 жылдан басылып шыға бастады, сол кездері оның шығармалары туралы ғылыми-зерттеу мақалалары да жарияланды. «ХVІІ-ХIХ ғасырлардағы қазақ ақындары шығармалары» (1962), «Үш ғасыр жырлайды» (1985) басылымдарының алғы сөздерінде Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, профессор И.Дүйсенбаев Шал ақынның шығармаларын Бұхар жырау, Тәттіқара, Ақтамберді есімдерімен қатар қояды. Шал ақынның мұраларын әдебиеттанушылар - Х.Сүйеншәлиев, М.Мағауин, Г.Абетов, Ш.Елеукенов, Ә.Дербісәлин, Ө.Күмісбаев, тағы басқалар зерттеген. Шал ақынның шығармалары жоғарыда аталған басылымдардан басқа «Алдаспан» (1971), «ХV-ХVШ ғасырлардағы қазақ поэзиясы» (1982), «Бес ғасыр жырлайды» (1985-1989) жинақтарына енген. 1999 жылы Алматының «Дайк-Пресс» баспасынан «Шал Құлекеұлы» (Шығармалары. Зерттеулер) атты 364 беттiк көлемдi кiтап басылып шыққан болатын. Кiтаптың алғы сөзiн жазған филология ғылымдарының докторы М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының Ғылыми жетекшiсi Жұмат Тiлеповтың айтуынша: «Шығармаларын үлкеннен кiшi, ұрпақтан ұрпақ жаттап, есiмi ғасырдан ғасырға өлмей жетiп отырған Шал Құлекеұлы туралы алғашқы жазба дерек Шоқан Уәлиханов еңбегiнде кездескенімен, ақынның бүкiл шығармашылық болмысын танытарлық туындыларының негiзiнен хатқа түсiп, зерттелiп қалың оқырманмен кеңiнен жүздесуi - соңғы 40-50 жылдың жүзi». Туғанына 250 жыл толған арқалы ақынның өз атымен тұңғыш рет жоғарыда аталған жинақ шықты. Жинақ негiзiнен үш бөлiмнен құралған. Соңғы шыққан «Шал ақын» («Арыс», 2003) басылымына Шал ақынның қазақ және орыс тілдеріндегі шығармалары, белгілі ғалымдардың ғылыми мақалалары енгізілген. 1998 жылғы қазанның 25 күні Петропавл қаласында Шал ақынның 250-жыл толуы құрметіне Халықаралық ғылыми-теориялық конференция, қарашада Алматыда ұлттық ғылым академиясының ұйымдастыруымен «Шал Құлекеұлы және ақындық өнер» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференциялар өткізіліп, облыс орталығында, ақынның туған ауданында оның 250-жылдық мерейтойына арналған әртүрлi өнер сайыстары, айтыс, тағы басқа шаралар өткiзiлдi. 1999 жылғы желтоқсанның 14-де Елбасының Жарлығымен ақынның туған ауданы «Шал ақын ауданы» деп аталды.
Дереккөздер
- Государственная детская библиотека им. С. Бегалина. Шал Акын (1748—1819 гг.) Мұрағатталған 21 қыркүйектің 2020 жылы.
- Асылбек Байтанұлы. Шал Құлекеұлы | Әдебиет порталы
- Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IX том 18 бөлім
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9
Тағы қараңыз
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shal Tileuke Қulekeuly Shal akyn 1748 buryngy Kokshetau oblysy Azat temir zhol beketi 1819 kazirgi Soltүstik Қazakstan oblysy aumagy kazaktyn tokpe akyny Shal akyn Argyn tajpasy Atygaj ruy Bәjimbet boliminen shykkan Әkesi Қuleke batyr Abylaj hannyn zhakyn serigi bolgan Shaldyn olen zhyrlarynan oz dәuirinin omir korinisteri ajkyn angarylady Bulardyn bәrinde derlik zhaksylyk pen zhamandyk әdildik pen zulymdyk ynsap pen tojymsyzdyk akyldylyk pen angaldyk izgilik pen nadandyk bajlyk pen kedejlik tәrizdi keregar zhajttar ken kamtylyp soz bolady Ata ananyn kadirin Zhigit turaly Zhigittin ozin bilem degeni Әjel syny Қyzdar turaly tagy baska Shaldyn endi bir aluan zhyrlarynda zhas pen kәri sipattarynan tys moraldyk etikalyk katynastarda utymdy bejnelenedi Kәrilik turaly Zhastykty koksegeni On bes degen zhasym aj Elu erdin zhasy eken Zhamanga dәulet bitse aua ajnalar Eki arystan zhabylsa dәudi oltirer Ajtajyn bir az kenes tagy baska Shal kezinde el omirinde eleuli oryn algan ajtys kagystarga katysyp otyrgan Bulardan onyn ushkyr kiyaldy tapkyrlygy men ot auyzdy orak tildi algyrlygy da mol korinedi Shal men kyz Bәjbishe men Shal Shal men zhigit Shal men kelinshekter tagy baska Bir top zhyrlary XVIII XIX gasyrlardagy kazak akyndarynyn shygarmalary 1962 zh Үsh gasyr zhyrlajdy 1965 zh Aldaspan 1971 zh HV HVII gasyrlardagy kazak poeziyasy 1982 zh Bes gasyr zhyrlajdy 1984 zh zhinaktaryna endi Suyryp salma akyndyk talanty 15 zhasynda ony dankka bolep sol kezdin ozinde halyk Shal akyn auyly kәri dana dep atagan Onyn shygarmashylyk talanty bүkil Saryarkaga keninen zhajyldy Akyn adamgershilik үshin kүresip kogamdagy әdiletsizdikterdi shyndyk turgysynan ajtyp synady Onyn Shal men degdar kyz Shal men Kүltimzhan kyz Zhigit pen shal Shal men kempir shagyn ajtystary men Ata ananyn kadirin Zhigit turaly Zhigittin ozin bilem degeni Әjel syny Қyzdar turaly zhәne baska olenderi saktalgan Shal akynnyn koptegen shygarmalary sonyn ishinde tarihi anyzdar men әngimelerge baj kazak halkynyn shygu tegi zhonindegi epikalyk shygarmasy saktalmagan Shal akynnyn belgili olenderi 20 gasyrdyn 60 zhyldarynan bastap baspa betinde zharyk kordi zheke shygarmalary orys tiline audaryldy Esimi Soltүstik Қazakstan oblysynyn audandarynyn birine berilgen Shal akyn kazak halkynyn asa bir erekshe kundylygy perzenti de soz etip zhyrlajdy tabigat kubylystarymen salystyrady zher boz koj kozy agash zhapyrak kus zhumyrtka tau bulak eshki lak kol zhagady zhasyl kurak Bul tabigattagy kelisimdilik adam omirinde de bolu kerek ekenin ajtyp ozinin perzentsiz bolganyn zarly tүrde zhyrlajdy Bir zharatkan pendenmin Perzent үshin zhylattyn Balaly arkar manyrajdy Balasyz arkar zarlajdy Balalyny korgende Eki kozim zhajnajdy Ishim ottaj kajnajdy Tagy bir oleninde ajtkany bosagasyn altynnan soksan dagy perzent sүjmej adamnyn mejiri kanbas 128b El boludyn basty sharty otbasynda perzent boluy El bolu үshin kazak dәstүri bojynsha otbasynda balanyn koptigi kerek Halyk sanyn kazak sanyn kobejtu bүgingi Қazakstannyn demografiyalyk mәselesi Ata ana kazak halkynyn dәstүrli kundylygy ol tүrki halyktarynyn kasietti kundy zheri Mekke zhәne Medinege tenestiriledi Ata menen anandy kurmettesen Mekke bolyp tabylar үjdin ishi 128b Zhas urpak ata anasyn tyndap osse el azbajdy Ұrpak ushtastygy halyktyn dәstүrli kundylygy Shal akynnyn bir sozinde osy kundylyktyn mazmuny bylaj ashylgan Zhetesiz tugan zhigitter Zhiyrma beste zhas bolar 130b Zhetesi zhaman bozbala Toksandagy shalmen ten 138b Bala әkege tirek bolu kerek degen dәstүrli kundylyk Balasy zhaman tugannyn әkesin tүje үstinde it kabar degen sozdermen korsetilgen TolygyrakShal akyn Zertteushilerdin ajtuy bojynsha Shal akynnyn tungysh oleni Өlenge toktamajdy Shal degenin Bul olendi akyn shygarmashylygynyn basy dep zhүr Өlennin shygu tarihy bylaj eken Әjgili han Қuleke batyrdyn bәjge aldyn bermejtin zhүjrik atyn surap alyp kejin kajtarmaj koyady Birde Қuleke atyn surauga barganda balasy Shaldy ertip barady Han bala Shaldyn kozinshe Ishi bok syrty tүk sol mәstekti osynshama nege suraj beresin degen soz ajtady Tanerten erte turgan Shal hannyn kojshyga sazga batyp otarga ere almaj kalgan bir kozyny arkalap alyp ket degenin estip kalady Shal keterinde han eken dep kysylmaj olendetip malzhandylygyn betine ajtady Өlenge toktamajdy Shal degenin Bolmajdy kojga pana tal degenin Tan ata zhalan ayak tokty arkalap Han ata kalaj eken mal degenin Syjlajdy hanymyz dep үlken kishi Bireudin hakyn zhemes zhaksy kisi Taktagy han toptagy bidi enkejtken Han ata kalaj eken maldyn kүshi dejdi Sozden utylgan han Қuleke batyrdyn bәjge atyn kajtaryp ogan kosa bir zhylky beripti Han aldynda ajtylgan bul olen el ishine tez tarap Tileukenin akyndyk atyn shygargan eken Osydan bylaj Shal akyndyk zholga koshedi daryndy suyryp salma akyn bolady Onyn suyryp salmalyk oneri osy zhanrdyn bejnesi bolyp tabylady Ol poeziyalyk soz zharystardyn sheberi koptegen ajtystarga katyskan Shal akynnyn kyzben ajtysy Bәjbishe men Shal akynnyn ajtysy Shal akyn men zhigittin ajtysy t b Erterek dәuirlerden kalyptasyp zhalgasyp kele zhatkan akyndyk dәstүrdi HVSh gasyrda omir sүrgen Tәtikara Kotesh akyndardan kejingi kazak poeziyasyn damyta tүsedi Onyn bul salada koskan үlesi үlken Өlen termeleri tolgau takpaktary san zhagynan mol sapa zhagynan mazmundy korkem zhәne takyryby da ken Shal akyn kazak poeziyasyndagy lirikalyk olen zhanryn oz zamandastarymen salystyrganda zhan zhakty tolyktyra tүsip korkemdigin arttyrdy Bul turgydan alganda ony tolgaudy korkemdik shegine zhetkize bilgen Bukar zhyraumen gana salystyruga bolady Sondyktan da kejingi kezenderde omir sүrgen akyndar Shal akyndy ustaz tutty Shal akynnyn olen zhyrlary kezinde el arasyna keninen taralgan Shaldyn bizge zhetken shygarmalary negizinen әr zherde әr tүrli sebeptermen suyryp salyp ajtkan shagyn olenderden turady Terme takpaktary nakyl sozderi soz kagystary da barshylyk Shaldyn uzak epikalyk zhyrlar shygargandygy kazak halkynyn shezhiresin olenmen zhazgany da Shokan Ualihanovtyn enbekterinen belgili Shal akynnyn muralary bizge tolyk zhetpegen zhetkenderinin ozi bir zharym myn zhol gana Adamnyn artykshylygy zhaksylygy kopke tugan elge pajdaly boluynda dep korytyndy zhasajdy Ashkarak suganak aryzkoj pasyk adamdar tobyna da akyn kadala tүsedi Өzimshil kүnshil pasyktarga zhany taza zhaksy adamdardyn adal nietti izgi isterin karsy koya zhyrlap birinen zhirendirip ekinshisinen үjrenip үlgi onege aluga үndejdi Ol shygarmalaryn ayak astyna shygaryp otyrgan Akyn ozi omir sүrgen dәuirdin ozekti mәselelerin zhyrlagan Өlenderinin kobi makal mәtelderge nakyl sozderge dini ugym sozderge bejneli soz tirkesterine toly Shal akyn oz zamanynyn bedeldi akyny Onyn olenderi oz kezinin ozekti mәselelerin koterip halykka adamgershilik akyl gibrat beredi Shal akynnyn algash ret 1928 zhyly Zhana әdebiet zhurnalynyn 5 sanynda bir gana oleni 1958 zhylgy 28 shi karashada Қazak әdebieti gazetinde belgili kalamger Ғalym Maldybaev zhariyalagan segiz olen men Shal akyn kim makalasy zharyk kordi Shal akynnyn kejbir shygarmalaryn kezinde M Hakimzhanova F Ғabitova A Nurkatov tagy baskalar aksakaldardyn auyzsha ajtkandarynan hatka tүsirgen Shal akynnyn birneshe shygarmasyn Қazakstannan tys zherde Hasen Shayahmetuly Ғali atty tүrki halyktarynyn tili men әdebietinin bilgiri үlken galym XX gasyrdyn basynda zhazyp algan onyn kolzhazbasy Қazan universitetinin N Labochevskij atyndagy gylymi kitaphanasynda saktauly Shal akynnyn shygarmalary negizinen 1960 zhyldan basylyp shyga bastady sol kezderi onyn shygarmalary turaly gylymi zertteu makalalary da zhariyalandy HVII HIH gasyrlardagy kazak akyndary shygarmalary 1962 Үsh gasyr zhyrlajdy 1985 basylymdarynyn algy sozderinde Қazakstan Respublikasy Ұlttyk Ғylym akademiyasynyn korrespondent mүshesi professor I Dүjsenbaev Shal akynnyn shygarmalaryn Buhar zhyrau Tәttikara Aktamberdi esimderimen katar koyady Shal akynnyn muralaryn әdebiettanushylar H Sүjenshәliev M Magauin G Abetov Sh Eleukenov Ә Derbisәlin Ө Kүmisbaev tagy baskalar zerttegen Shal akynnyn shygarmalary zhogaryda atalgan basylymdardan baska Aldaspan 1971 HV HVSh gasyrlardagy kazak poeziyasy 1982 Bes gasyr zhyrlajdy 1985 1989 zhinaktaryna engen 1999 zhyly Almatynyn Dajk Press baspasynan Shal Қulekeuly Shygarmalary Zertteuler atty 364 bettik kolemdi kitap basylyp shykkan bolatyn Kitaptyn algy sozin zhazgan filologiya gylymdarynyn doktory M Әuezov atyndagy Әdebiet zhәne oner institutynyn Ғylymi zhetekshisi Zhumat Tilepovtyn ajtuynsha Shygarmalaryn үlkennen kishi urpaktan urpak zhattap esimi gasyrdan gasyrga olmej zhetip otyrgan Shal Қulekeuly turaly algashky zhazba derek Shokan Uәlihanov enbeginde kezdeskenimen akynnyn bүkil shygarmashylyk bolmysyn tanytarlyk tuyndylarynyn negizinen hatka tүsip zerttelip kalyn okyrmanmen keninen zhүzdesui songy 40 50 zhyldyn zhүzi Tuganyna 250 zhyl tolgan arkaly akynnyn oz atymen tungysh ret zhogaryda atalgan zhinak shykty Zhinak negizinen үsh bolimnen kuralgan Songy shykkan Shal akyn Arys 2003 basylymyna Shal akynnyn kazak zhәne orys tilderindegi shygarmalary belgili galymdardyn gylymi makalalary engizilgen 1998 zhylgy kazannyn 25 kүni Petropavl kalasynda Shal akynnyn 250 zhyl toluy kurmetine Halykaralyk gylymi teoriyalyk konferenciya karashada Almatyda ulttyk gylym akademiyasynyn ujymdastyruymen Shal Қulekeuly zhәne akyndyk oner atty halykaralyk gylymi teoriyalyk konferenciyalar otkizilip oblys ortalygynda akynnyn tugan audanynda onyn 250 zhyldyk merejtojyna arnalgan әrtүrli oner sajystary ajtys tagy baska sharalar otkizildi 1999 zhylgy zheltoksannyn 14 de Elbasynyn Zharlygymen akynnyn tugan audany Shal akyn audany dep ataldy DerekkozderGosudarstvennaya detskaya biblioteka im S Begalina Shal Akyn 1748 1819 gg Muragattalgan 21 kyrkүjektin 2020 zhyly Asylbek Bajtanuly Shal Қulekeuly Әdebiet portaly Қaragandy Қaragandy oblysy Enciklopediya Almaty Atamura 2006 ISBN 9965 34 515 5 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 IX tom 18 bolim Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9Tagy karanyzShal akyn audany Abylaj hanBul zhana makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektesuinizdi surajmyz