Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сүңгуір қайық – су асты жағдайында ұзақ уақытқа дейін іс-қимыл жасау қабілеттіліктерімен қамтамасыз етілген, маңызды тактикалық қасиеті жасырыну болып табылатын ұрыс кемесі.
Тарихы
Сүңгуір қайықты жасау XVII ғасырда басталды.
| Жыл | Оқиға |
|---|---|
| 1620 | Алғашқы сүңгуір қайықты Лондонда Голландия ғалымы К. ван Дреббель жасап шығарды |
| 1724 | Ресейде өнертапқыш Е.Никонов |
| 1776 | Солтүстік Америкада Д.Бушнелл |
| 1801 | Францияда Р.Фултон |
| 1850 | Германияда В.Бауэр өз нұсқаларын жасады |
| 1861 – 65 ж. | Алғаш сүңгуір қайық АҚШ-тағы азамат соғысы кезінде қолданылды |
| 1950 жылдардан бастап | АҚШ пен КСРО-да, кейіннен Ұлыбритания мен Францияда атомды энергетикалық қондырғылы сүңгуір қайық жасау қолға алынды |
I-дүниежүзілік соғыстың басында соғысушы елдерде 50 м тереңдікте, 5700 – 7200 км қашықтыққа жүзе алатын сүңгуір қайықтар барлау жүргізуге, базаны қорғауға пайдаланылды. II-дүниежүзілік соғыс қарсаңында АҚШ-тың әскери-теңіз күштерінде 111, Ұлыбританияда 58, Францияда 77, Италияда 115, Жапонияда 63, Германияда 57, КСРО-да 218 сүңгуір қайық болды.
Қазіргі кезде
Ірі державалардың флоттарында сүңгуір қайық маңызды орын алады. Олар су үсті кемелерін, су асты қайықтарын, қарсыластың аумағындағы жер үсті нысандарын жоюға, сонымен қатар әр түрлі арнайы міндеттерді (барлау, диверсиялық топтарды түсіру, т.б.) орындауға арналған. Қазіргі заманғы сүңгуір қайық атқаратын міндетіне қарай және , торпедолармен және миналармен қаруланады, гидроакустикалық, радиолокациялық, т.б. радиоэлектронды аппараттармен жарақтандырылады. Баллистикалық ракеталар, әдетте жер үсті нысандарын, ал қанатты ракеталар, торпедолар мен миналар теңіздегі қарсыластарды жоюға қолданылады. Сүңгуір қайық негізгі қару-жарағына қарай атомдық және дизельді болып бөлінеді. Сүңгуір қайық бір корпусты, бір жарым корпусты және екі корпусты болады.
Атомдық сүңгуір қайық қай елдерде бар?
Қазіргі кезде әлемдегі бес мемлекеттің қарулы күштері атомдық суасты қайықтарымен жарақтанған, олар: АҚШ, Ресей, Франция, Ұлыбритания және Қытай. Алдағы жылдары бұлардың қатарына Үндістан мемлекеті де қосылады. Militaryparitet.com сайтының мәліметі бойынша, қазір Үндістанда INS Arihant деген атауға ие болған екі бірдей атомдық суасты қайығы жасалып жатыр. Сондай-ақ жақын болашақта Бразилия мемлекеті де атомдық суасты қайықтары бар елдердің қатарына кіреді. Бразилиялықтар жасап жатқан қайық құрылыстары шамамен 2020 жылдары аяқталады деп жоспарлануда. Тарихи есеп бойынша ең алғаш атомдық сүңгуір қайыққа ие болған ел – АҚШ. Артынша бәсекелесінен қалыспау үшін КСРО да осындай қарулы техниканы жасап шыққан болатын.
Үндістанда сүңгуір қайық жарылды
14.08.2013 Үндістан әскери күштері пайдаланып жүрген, Ресейде жасалған Sindhurakshak ("Синдхуракшах") сүңгуір қайығы сәрсенбіге қараған түні Мумбай порты маңында жарылып, өртенген соң суға батып кетті. Үндістан әскери теңіз күштері өкілдерінің хабарлауынша, бортта қалған 18 теңізші із-түзсіз жоғалған. Үндістанның қорғаныс министрі Аракапарамбил Энтони кейбір теңізшілердің қаза тапқанын растап, оқиғаны "соңғы уақыттағы ең үлкен апат" деп атады. Бірнеше теңізші жараланып, ауруханаға түскен. Жарылыстың неден шыққаны әзірге белгісіз. 16 жыл бұрын жасалған сүңгуір қайық таяуда ғана Ресейде күрделі жөндеуден өткізіліп, жаңартылған.
Сыртқы сілтемелер
- http://alashainasy.kz/interested/31764/ Мұрағатталған 21 қыркүйектің 2013 жылы.
- http://www.azattyq.org/archive/news/20130814/330/330.html?id=25075051
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sүnguir kajyk su asty zhagdajynda uzak uakytka dejin is kimyl zhasau kabilettilikterimen kamtamasyz etilgen manyzdy taktikalyk kasieti zhasyrynu bolyp tabylatyn urys kemesi Ogajo tiptes sүnguir kajyk Trajdent zymyrandaryn ushyruda Үsh olshemdi grafikaTarihySүnguir kajykty zhasau XVII gasyrda bastaldy Zhyl Okiga1620 Algashky sүnguir kajykty Londonda Gollandiya galymy K van Drebbel zhasap shygardy1724 Resejde onertapkysh E Nikonov1776 Soltүstik Amerikada D Bushnell1801 Franciyada R Fulton1850 Germaniyada V Bauer oz nuskalaryn zhasady1861 65 zh Algash sүnguir kajyk AҚSh tagy azamat sogysy kezinde koldanyldy1950 zhyldardan bastap AҚSh pen KSRO da kejinnen Ұlybritaniya men Franciyada atomdy energetikalyk kondyrgyly sүnguir kajyk zhasau kolga alyndy I dүniezhүzilik sogystyn basynda sogysushy elderde 50 m terendikte 5700 7200 km kashyktykka zhүze alatyn sүnguir kajyktar barlau zhүrgizuge bazany korgauga pajdalanyldy II dүniezhүzilik sogys karsanynda AҚSh tyn әskeri teniz kүshterinde 111 Ұlybritaniyada 58 Franciyada 77 Italiyada 115 Zhaponiyada 63 Germaniyada 57 KSRO da 218 sүnguir kajyk boldy Қazirgi kezdeIri derzhavalardyn flottarynda sүnguir kajyk manyzdy oryn alady Olar su үsti kemelerin su asty kajyktaryn karsylastyn aumagyndagy zher үsti nysandaryn zhoyuga sonymen katar әr tүrli arnajy mindetterdi barlau diversiyalyk toptardy tүsiru t b oryndauga arnalgan Қazirgi zamangy sүnguir kajyk atkaratyn mindetine karaj zhәne torpedolarmen zhәne minalarmen karulanady gidroakustikalyk radiolokaciyalyk t b radioelektrondy apparattarmen zharaktandyrylady Ballistikalyk raketalar әdette zher үsti nysandaryn al kanatty raketalar torpedolar men minalar tenizdegi karsylastardy zhoyuga koldanylady Sүnguir kajyk negizgi karu zharagyna karaj atomdyk zhәne dizeldi bolyp bolinedi Sүnguir kajyk bir korpusty bir zharym korpusty zhәne eki korpusty bolady Atomdyk sүnguir kajyk kaj elderde bar Қazirgi kezde әlemdegi bes memlekettin karuly kүshteri atomdyk suasty kajyktarymen zharaktangan olar AҚSh Resej Franciya Ұlybritaniya zhәne Қytaj Aldagy zhyldary bulardyn kataryna Үndistan memleketi de kosylady Militaryparitet com sajtynyn mәlimeti bojynsha kazir Үndistanda INS Arihant degen atauga ie bolgan eki birdej atomdyk suasty kajygy zhasalyp zhatyr Sondaj ak zhakyn bolashakta Braziliya memleketi de atomdyk suasty kajyktary bar elderdin kataryna kiredi Braziliyalyktar zhasap zhatkan kajyk kurylystary shamamen 2020 zhyldary ayaktalady dep zhosparlanuda Tarihi esep bojynsha en algash atomdyk sүnguir kajykka ie bolgan el AҚSh Artynsha bәsekelesinen kalyspau үshin KSRO da osyndaj karuly tehnikany zhasap shykkan bolatyn Үndistanda sүnguir kajyk zharyldy14 08 2013 Үndistan әskeri kүshteri pajdalanyp zhүrgen Resejde zhasalgan Sindhurakshak Sindhurakshah sүnguir kajygy sәrsenbige karagan tүni Mumbaj porty manynda zharylyp ortengen son suga batyp ketti Үndistan әskeri teniz kүshteri okilderinin habarlauynsha bortta kalgan 18 tenizshi iz tүzsiz zhogalgan Үndistannyn korganys ministri Arakaparambil Entoni kejbir tenizshilerdin kaza tapkanyn rastap okigany songy uakyttagy en үlken apat dep atady Birneshe tenizshi zharalanyp auruhanaga tүsken Zharylystyn neden shykkany әzirge belgisiz 16 zhyl buryn zhasalgan sүnguir kajyk tayauda gana Resejde kүrdeli zhondeuden otkizilip zhanartylgan Syrtky siltemelerhttp alashainasy kz interested 31764 Muragattalgan 21 kyrkүjektin 2013 zhyly http www azattyq org archive news 20130814 330 330 html id 25075051Derekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet