Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сүйімбике (ноғ. Суьйимбийке, тат. Сөембикә; шам. 1516 ж. туғ.) - Қазан хандығының билеушісі (1549-1551), Қазан хандары Жанғали (1533-1535), Сафа Герей хан және Шаһғалидің әйелі, Ноғай биі қызы және Ноғай Ордасы әулетінің негізін қалаушы Едігенің неменесі (арғы арғы арғы немересі).
| Сүйімбике | |
| ноғ. Суьйимбийке | |
 Сүйімбике ұлы Өтеміс Гереймен бірге | |
| Туған кездегі есімі | Сүйім |
|---|---|
| Туған күні | шам. 1516 |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | 1557 дейін |
| Қайтыс болған жері |
|
| Қызметі | саясаткер |
| Әкесі | , Ноғай биі |
| Жұбайы | Жанғали (1533—1535), |
| Балалары | Өтеміс Герей |
Ортаққордағы Сүйімбике | |
Өмірбаяны
Сүйімбикенің бірінші күйеуі Жанғали таққа жас кезінде Мәскеуді қолдаған үкімет шешімі бойынша мен Мәскеу кінәзі ІІІ Василий бастаған келісіммен отырды. Ханның жас кезінде Гауһаршад ханбике бақылауды жүзеге асырылды. 1533 жылы ол Жанғалиді Сүйімбикеге (сол кезде ол небәрі 12 жаста еді) үйлендіруді ұйымдастырды, бұл ханның кәмелетке толуымен және биліктің оған ауысуымен сәйкес келді. Некемен Мәскеу келісті, және Мәскеу өте тез келісім берді, өйткені ол осы неке арқылы Ноғай биі жақындастырып, Қырым әулетінен қуылған және өзінің қайын атасы Ноғай мырзасы болған Сафа Герей хан ханға қарсы белгілі бір тепе-теңдікті құрайды деп үміттенді. Хан әйеліне немқұрайлы қарап, неке сәтсіз аяқталды, сондай-ақ, олардың балалары болмады. Сүйімбике әкесіне шағымданып, оны алып кетуін өтінді. Жүсіп ханды кетіруді ұсынып, қызын қайтаруды талап етті. Осы оқиғалардың барлығы дипломатиялық хат алмасудың тақырыбына айналды.
Жанғали әйеліне ғана емес, сонымен қатар Мәскеудің қысымы мен хандықтың ішкі істеріне араласуға қанағаттанбаған Қазан үкіметіне де сәйкес келмеді. 1535 жылы Болат Шырын мен Гауһаршат ханбикенің қатысуымен төңкеріс жасалды, Жанғали бұл төңкерісте өлтірілді, ал Сафа Герей хан тағы да таққа шақырылды. Сүйімбике оның бесінші әйелі болды. Сафа Герей хан қайтыс болғаннан кейін Қазан хандығын 1549-1551 жылдары ұлының кәмелет жасына толмағандығына байланысты регент ретінде басқарды.
1551 жылы мырзалар оны орыс патшасы Иван Грозныйға, оның ұлы Өтеміс Герей және Қазан қазынасымен бірге берді.
Жарты жылдан соң, еркіне қарсы, Қасым билеушісі Шаһғалиге тұрмысқа шықты. Өтеміс Герей патша Иван Грозныйдың қарамағында тәрбиеленуге қалдырылды. Соңғы жылдары тұрды, сол жерде қайтыс болды. Қабірі қай жерде екендігі белгісіз. Өлкетанушы Анатолий Шекиннің пайымдауынша, соңғы жылдары өзінің жеке оққағары Шұрай батырдың қарауында Виля (Нижгород облысы) ауылының маңында тұрды.
Балалары
Сафа Герей ханден туған ұлы — Өтеміс Герей, Мәскеуде Александр Сафакиреевич атымен шоқындырылды.
Естелік
Сүйімбике мұнарасы — бұл Қазан Кремлінің тарихи ескерткіші және Қазанның сәулеттік эмблемасы.
Сондай-ақ Яр Чаллы қаласында бір даңғылына есімін берді.
Төменгі Кама қаласында бір көше бикенің атымен аталды.
1991 жылдан бастап Қазан қаласында әйелдерге арналған ай сайынғы «Сүйімбике» журналы шығады.
2012 жылы Сүйімбикенің бейнесін актриса Анора Халматова бейнелеген атты тарихи авантюралық кино түсірілді.
Әдебиет
- Трепавлов В. В. Ноғай Ордасы тарихы. М.: Восточная литература, РАН.
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sүjimbike nog Sujimbijke tat Soembikә sham 1516 zh tug Қazan handygynyn bileushisi 1549 1551 Қazan handary Zhangali 1533 1535 Safa Gerej han zhәne Shaһgalidin әjeli Nogaj bii kyzy zhәne Nogaj Ordasy әuletinin negizin kalaushy Edigenin nemenesi argy argy argy nemeresi Sүjimbikenog SujimbijkeSүjimbike uly Өtemis Gerejmen birgeTugan kezdegi esimiSүjimTugan kүnisham 1516Tugan zheriNogaj OrdasyҚajtys bolgan kүni1557 dejinҚajtys bolgan zheriҚyzmetisayasatkerӘkesi Nogaj biiZhubajyZhangali 1533 1535 Safa Gerej han ShaһgaliBalalaryӨtemis GerejOrtakkordagy SүjimbikeӨmirbayanySүjimbikenin birinshi kүjeui Zhangali takka zhas kezinde Mәskeudi koldagan үkimet sheshimi bojynsha men Mәskeu kinәzi III Vasilij bastagan kelisimmen otyrdy Hannyn zhas kezinde Gauһarshad hanbike bakylaudy zhүzege asyryldy 1533 zhyly ol Zhangalidi Sүjimbikege sol kezde ol nebәri 12 zhasta edi үjlendirudi ujymdastyrdy bul hannyn kәmeletke toluymen zhәne biliktin ogan auysuymen sәjkes keldi Nekemen Mәskeu kelisti zhәne Mәskeu ote tez kelisim berdi ojtkeni ol osy neke arkyly Nogaj bii zhakyndastyryp Қyrym әuletinen kuylgan zhәne ozinin kajyn atasy Nogaj myrzasy bolgan Safa Gerej han hanga karsy belgili bir tepe tendikti kurajdy dep үmittendi Han әjeline nemkurajly karap neke sәtsiz ayaktaldy sondaj ak olardyn balalary bolmady Sүjimbike әkesine shagymdanyp ony alyp ketuin otindi Zhүsip handy ketirudi usynyp kyzyn kajtarudy talap etti Osy okigalardyn barlygy diplomatiyalyk hat almasudyn takyrybyna ajnaldy Zhangali әjeline gana emes sonymen katar Mәskeudin kysymy men handyktyn ishki isterine aralasuga kanagattanbagan Қazan үkimetine de sәjkes kelmedi 1535 zhyly Bolat Shyryn men Gauһarshat hanbikenin katysuymen tonkeris zhasaldy Zhangali bul tonkeriste oltirildi al Safa Gerej han tagy da takka shakyryldy Sүjimbike onyn besinshi әjeli boldy Safa Gerej han kajtys bolgannan kejin Қazan handygyn 1549 1551 zhyldary ulynyn kәmelet zhasyna tolmagandygyna bajlanysty regent retinde baskardy 1551 zhyly myrzalar ony orys patshasy Ivan Groznyjga onyn uly Өtemis Gerej zhәne Қazan kazynasymen birge berdi Zharty zhyldan son erkine karsy Қasym bileushisi Shaһgalige turmyska shykty Өtemis Gerej patsha Ivan Groznyjdyn karamagynda tәrbielenuge kaldyryldy Songy zhyldary turdy sol zherde kajtys boldy Қabiri kaj zherde ekendigi belgisiz Өlketanushy Anatolij Shekinnin pajymdauynsha songy zhyldary ozinin zheke okkagary Shuraj batyrdyn karauynda Vilya Nizhgorod oblysy auylynyn manynda turdy Қazannan ketip bara zhatkan Sүjimbike patshajymnyn kolga tүsui V G Hudyakov 1870BalalarySafa Gerej handen tugan uly Өtemis Gerej Mәskeude Aleksandr Safakireevich atymen shokyndyryldy EstelikSүjimbike munarasy bul Қazan Kremlinin tarihi eskertkishi zhәne Қazannyn sәulettik emblemasy Sondaj ak Yar Chally kalasynda bir dangylyna esimin berdi Tomengi Kama kalasynda bir koshe bikenin atymen ataldy 1991 zhyldan bastap Қazan kalasynda әjelderge arnalgan aj sajyngy Sүjimbike zhurnaly shygady 2012 zhyly Sүjimbikenin bejnesin aktrisa Anora Halmatova bejnelegen atty tarihi avantyuralyk kino tүsirildi ӘdebietTrepavlov V V Nogaj Ordasy tarihy M Vostochnaya literatura RAN Derekkozder