Сырдария көтерілісі

Сырдария көтерілісі-жергілікті халықтың 1916 жылы 25 маусымдағы патша жарлығына байланысты туған бас көтерулері. Сырдария көтерілісі 11 шілдеде Ташкенттің байырғы халқының қозғалысымен басталды. тамызда Сырдария облысының Әулиеата уезін қамтыды. Көтерілісшілер жергілікті әкімдердің, болыстар мен байлардың мал- мүлкін жойды, полициямен және патша әскерлерімен қақтығыста «Қара жұмысқа адам бермеуге» бел байласты. Олар патша үкіметінің жазалаушы отрядымен алғаш рет Әулиеата уезінде қақгығысты. Күрес Мерке маңайында күшейе түсті. Мерке, Құлан өңірлерінің 7 болыс елі көтеріліс басшысы етіп батырды, орынбасарлығына батырды сайлады. Көтерілісшілер , телеграф сымдарын үзді. 29 тамызда көтерілісшілер Меркені қоршап, приставтың келісімге шақырғанын қабылдамады. Меркені патша гарнизоны зорға ұстап қалды. Көтерілісшілер Әулиеатаны алу мақсатымен Шу өзені бойына топтала бастады. Патша әскері тойтарыс беру үшін окоптар қазып, баррикадалар тұрғызды. Қаладағы патша гарнизонында 1000 солдат, 200 жасақшы болды. 17 қыркүйекте Әулиеатадан 70 км Алакөл құмында жазалаушы отрядпен шайқас басталды. Көтерілісшілер үш рет жазалаушы отрядқа қарсы шықты. Зеңбірек, пулеметтерден атылған оққа қарсы тұра алмай, кейін шегінуге мәжбүр болды. Қыркүйектің аяқ кезінде халық толқулары басылып, көтерілісшілер жеке отрядтарға бөлініп, партизандық соғыс жүргізді. Әулиеата уезі бастығының бұйрығы бойынша көтеріліске қатысқандардың тізімі жасалып, олар қатаң жазаланды. 50 мыңдай адам қара жұмысқа алынды. Сырдария көтерілісі патша өкіметін құлатқан Ақпан революциясына ұласты.

Дереккөздер

1. А 31 Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет. ISBN 9965-893-73-Х