Су шаруашылығы

Су шаруашылығы— жер үсті және жер асты суларын экономиканың түрлі салаларында пайдалану шараларын белгілеп, оларды іске асыратын, сондай-ақ суды қорғау және оның зиянды әсерімен күресумен айналысатын халық шаруашылығы саласы. Өнеркәсіпті, ауыл шаруашылығын, коммуналдық шаруашылықты сумен қамтамасыз етуге, жерді мелиорациялау бағдарламасын орындауға, гидротехника мен су көлігін, балық шаруашылығы мен құс шаруашылығын өркендетуге, нығайтуға септеседі. Қазақстанда үлкенді-кішілі 85 мың өзен, уақытша сай-салалар (бұлардың жалпы үзындығы 720 млн км), 48 мыңнан астам көл (ауданы 36 мың км², Каспий және Арал теңіздерін қоспағанда) бар. Ірі өзендерде кеме қатынайды. Өзен суының көп жылдық орташа ресурсы 100 км3 шамасында, оның 56 км3-і Қазақстанда қалыптасады. Ол республика аумағында біркелкі таралмаған. Жалпы алғанда республика суға тапшы. Республикада су ресурстарын реттеу 1993 жылы 31 наурызда қабылданған № 2061—XII және Қазақстан Республикасының 24.12.1996 жылы № 58-1, 4.05.1999 жылы № 381-1, 23.01.2001 жылы № 151-И заңдарымен толықтырылған "Су Кодексіне" сәйкес жүргізіледі. Оған дейін 1972 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі бекіткен "Су кодексі" қолданылып келген болатын.

Су шаруашылығы құрылысын жобалау

Су шаруашылығы құрылысын жобалау— белгілі бір құрылыс объектілеріне қатысты инженерлік-техникалық тұжырымдамалар жинағы. Су шаруашылығы құрылысын жобалаудың құрамына жоба мәтіні мен графикалық және сметалық құжаттамалар және т.б. жатады.

Су шаруашылық баланстары

Су шаруашылық баланстары— 1) су шаруашылық баланстары судың бар-жоғын, оның пайдаланылу мүмкіндігін бағалау үшін бассейндер, экономикалық аудандар және тұтас алғанда республика бойынша жасалады; 2) бассейндегі немесе қарастырылып отырған аумақтағы су ресурстарын олардың экономика салаларын дамытудың түрлі деңгейлерінде пайдалануымен салыстыру нәтижелері.

Су шаруашылық есептеулер

Су шаруашылық есептеулер— әрбір шаруашылыққа қажет болатын су мөлшерін, су қоймасының топографиялық көрсеткіштері негізінде, оның су сыйымдылығын сумен қамтамасыз етілуін, өзен суының құбылмалылығын, сонымен қатар су қашыртқы аркылы ағызылып жіберілетін судың мөлшерін анықтауда қолданылатын гидрологиялык есептеулер.

Су шаруашылық құрылыстары мен құрылғылары

Су шаруашылық құрылыстары мен құрылғылары— су ресурстарын реттеу, пайдалану, ұдайы молайту және қорғау, халықты және экономика салаларын сумен қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ судың зиянды әсеріне қарсы күресу үшін табиғи ортада және су тоғандарда жасанды жолмен салынған каналдар, су қоймалары, су құбырлары, гидротехникалық құрылыстар мен құрылғылар.

Су шаруашылық теңдестігі

Су шаруашылық теңдестігі—экономикалық аудан немесе физикалық-географиялық аймақ шекарасындағы суға деген кажеттілік пен су ресурстарын мөлшер-шамалық салыстыру.Су шаруашылық теңдестігі әдетте, сулылығы орташа және құрғақшылық (қамтамасыздығы 95%) жылдар үшін жасалады. Су шаруашылық тендестігінің кіріс бөлігі гидрометриялык өлшеулер мен оларды ағынды карталары нысанында қорытындылау және өзге де ізденістер материалдарының негізінде, шығындалу бөлігі — өндірістегі, жылу энергетикасындағы, қалалық, ауылдық сумен жабдықтау, суару мен суландыруға және т.б. кеткен барлық нысандағы су тұтынуды бағалау негізінде белгіленеді.

Су шаруашылық шаралары

Су шаруашылық шаралары— су шаруашылық жүйесінің техникалық жай-күйін арттыруға және жұмысын жақсартуға, табиғи кешендердің экологиялық тұрақтылығын сақтауға, оның ішінде өзендер (көлдер, теңіздер) бассейндері ағыстарын қайта бөлу немесе баска жаққа бұру арқылы сақтауға бағытталған шаралар кешені.

Су шаруашылық шараларын жүргізуден келтірілген зияндарды өтеу

Су шаруашылық шараларын жүргізуден келтірілген зияндарды өтеу— су шаруашылық шараларын жүргізуден, сондай-ақ су пайдаланудың доғарылуынан немесе шарттарының өзгеруінен заңды ұйымдар мен азаматтарға келтірілген зияндардың Қазақстан Республикасының Укіметі белгілеген тәртіпте және көлемде өтeлуге жатуы.

Дереккөздер

1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.