Сомали түбегі

Сомали түбегі («Африка мүйізі» деп те аталады) — Африканың солтүстік шығыс бөлігінде орналасқан мүйізге ұқсас шығыңқы өңір. Шығыста, оңтүстік-шығыста Үнді мұхитымен және оның шектеседі. Аумағы 750 мың км². Жер бедері баспалдақты үстірт (биікт. 500 – 1500 м), солтүстік таулы (Шимбирис тауы, 2406 м). Оңтүстік-шығысында жіңішке құмды-төбелі жағалау ойпаты орналасқан. Климаты субэкваторлық, құрғақ, солтүстігінде – тропиктік. Жылдық жауын-шашын мөлш. 100 – 600 мм. Өзендері: , Сомали түбегінің табиғаты тропиктік шөлді және шөлейтті. Жағалау бөлігін акациялы шөлейт, ішкі аймақтарын саванна алып жатыр. Өзен бойларында жағалық ормандар таралған. Банан, мақта, қант құрағы, жүгері, жержаңғақ, жағалау маңы аудандарында кокос және құрма пальмасы өсіріледі. Сомали түбегі аумағында Эфиопияның шығыс аудандары, Джибути, Сомали мемлекеттері орналасқан.

Африка мүйізі деп те аталатын Сомали түбегі

География және климат

Сомали түбегі экватордан да, Солтүстік тропиктен де бірдей дерлік қашықтықта орналасқан. Эфиопиядан Мозамбикке дейін созылатын және Африка мен Араб тектоникалық плиталарының бөлінуін белгілейтін жер қыртысындағы жарықшақ болып табылатын Шығыс Африка Рифт аңғарының пайда болуының нәтижесінде тау ландшафты басым. Бұл аймақтағы ең биік таулар Эфиопияның солтүстік-батысындағы Сымен таулары болып табылады. Бір кездері Сымен және Бале таулары (аттас ұлттық парк орналасқан) айтарлықтай мұздықтарды жауып тұрды, алайда олар голоценнің басынан ери бастады. Қызыл теңіз бағытында таулардың биіктігі күрт төмендейді, ал Үнді мұхиты бағытында бірте-бірте төмендейді.

Сомали түбегінің ойпатты жерлері экваторға жақын орналасқанына қарамастан, әдетте құрғақ. Себебі, Сахель мен жаңбыр әкелетін тропикалық муссондық желдер батыстан соғады. Біртіндеп Джибути мен Сомалиге жақындай отырып, олар ылғалды тасымалдауды тоқтатады, сондықтан Сомали түбегінің көп бөлігінде муссондық кезеңде жауын-шашын аз мөлшерде түседі. Эфиопияның батысында және орталығында, сондай-ақ Эритреяның оңтүстігінде қатты муссондық жаңбыр жауады. Эфиопияның тауларында жауын-шашын жылына 2000 мм-ден асады, тіпті Асмарада жылына орта есеппен 570 мм жауады. Жаңбыр Эфиопиядан тыс көптеген аудандар үшін, әсіресе Египет үшін жалғыз су көзі болып табылады.

Эфиопияның солтүстік-шығысында, Эритреяның оңтүстігінде және Джибутидің солтүстік-батысында 100 000 км2-ден астам аумақты алып жатыр. Бұл аймақ өзінің жанартауларымен және күндізгі температурасы 45 °C-тан асатын және жиі 50 ° C-тан асатын төтенше ыстықпен танымал. Бірнеше аңғарларды толтырған лава ағынынан пайда болған көптеген көлдер бар. Оларға Асаль көлі (теңіз деңгейінен 116 м төмен) және Джулетти/Афрера көлі (теңіз деңгейінен 80 м төмен) кіреді, олардың екеуінде де Данакил ойпатында криптодепрессиялар бар. Афрера құрамында көптеген белсенді жанартаулар бар, соның ішінде Марахо, Даббаху, Афдер және Эртале.

Қыста солтүстік-шығыс пассат желі жылдық жауын-шашынның деңгейі 500 мм-ге жететін солтүстік Сомалидің таулы аймақтарына ғана жаңбыр әкеледі. Шығыс жағалауда желдер жағалауға параллель соғады, сонымен қатар күшті апвеллинг бар. Нәтижесінде жылдық жауын-шашынның деңгейі 51 мм болуы мүмкін. Сомалиде тек екі тұрақты өзен бар — Эфиоп таулы қыратынан бастау алатын және .

Қызыл теңіз жағалауындағы ауа-райы өте ыстық: шілдеде шамамен 41 °C, қаңтарда 32 °C. Алайда шығыс жағалауы ағыстың көтерілуіне байланысты салқынырақ болады, сондықтан Асмарада бұлтсыз түндерде аяз жиі болады.

Пайдаланған сілтеме

1. Қазақ энциклопедиясы