Солтүстік Үстірт кемері

Солтүстік Үстірт кемері – Үстірт пен Мұғалжар таулары аралығындағы кемерлі шың.

Солтүстік Үстірт кемері
Сипаттамасы
Пайда болған кезеңі	Неоген, Мезозой
Ұзындығы	300 км
Биіктігі	147 м
Орналасуы
45°41′12″ с. е. 56°38′33″ ш. б. / 45.68667° с. е. 56.64250° ш. б. / 45.68667; 56.64250 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 45°41′12″ с. е. 56°38′33″ ш. б. / 45.68667° с. е. 56.64250° ш. б. / 45.68667; 56.64250 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Елдер	Қазақстан, Маңғыстау облысы, Ақтөбе облысы
Солтүстік Үстірт кемері
Солтүстік Үстірт кемері

Географиялық орны

Әкімшілік тұрғысынан Маңғыстау облысының Бейнеу және Ақтөбе облысының Байғанин аудандары жерінде.

Жер бедері

Екі бөліктен тұратын және негізінен ендік бағытта ирелеңдеп созылып жатқан кемердің жалпы ұзындығы 300 км-ге жуық. Маңсуалмас ойысымен бөлінген батысының ұзындығы 200 км-дей, шығысының (Доңызтау кемері жағы) ұзындығы 110 км-ден астам. Шығыс кемерінің теңіз деңгейінен абсолюттік биіктігі 147 м, жарқабағының биіктігі 25 м. Батыс кемерінің теңіз деңгейінен биіктігі 126 м, жарқабағының биіктігі – 43 м. Шығыс бөлігінің табанында Шөміштікөл соры жайласқан. Солтүстігінде Доңызтау кемерімен, оңтүстігінде Сам құмды алқабымен шектеседі. Батыс кемерінің табанында Ашытайпақ соры, Бағытай-Беніке қонысы және Маңсуалмас ойысы жатыр.

Геологиялық құрылымы

Кемерлерінің беткі қабаты неогендік әктас, гипстен, астындағы қабаттар неоген мен мезозой дәуірінің қыртыс шөгінділерінен түзілген.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Климаты тым континенттік. Қаңтар айындағы орташа температурасы – 11 °C, шілдеде 24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 130-170 мм шамасында. Кемер етегімен үстінде суы кермек татитын бірнеше бұлақтар мен құдықтар (Шағырлы, Молақұдық, Қырыққұдық, т.б.) кездеседі. Кемерлігі онша байқалмайтын орта тұсындағы Маңсуалмас ойысында кең аумақты алып жатқан бұталы тоғай жатыр. Өңірдің бұл тұсы шабындыққа және мал жайылымына пайдаланылады. Сор, сортаң келген сұр топырағында негізінен аралас жусан, бұйырғын, тасбұйырғын, жантақ, изен, баялыш, күйрек, т.б. шөлге тән өсімдіктер өседі. Кемердің шың қияларында қарақұйрық, қарақал, түлкі, қарсақ, қасқыр, дуадақ, бұлдырық, бүркіт және көптеген бауырымен жорғалаушылар тіршілік етеді.

Дереккөздер

1. «Маңғыстау» энциклопедиясына, Компьютерлік-баспа орталығы, 2007
2. «Қазақ Совет энциклопедиясы» (12 томдық), Алматы, 1972 – 1978
3. Маңғыстау энциклопедиясы, Алматы, 1997
4. «Маңғыстау өсімдіктерінің каталогы», Ақтау, 2006
5. «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясы (10 томдық), Алматы, 1998 – 2007.