Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Реформация (лат. reformatio - қайта құру түзеті) - римдік католиктік шіркеудің монополиясында, христиан діни ілімін Папа билігі тұрғысынан түсіндіруге қарсы бағытталған Солтүстік және Орталық Еуропадағы 16 ғасырдағы діни - қоғамдық қозғалыс.
Реформацияның көсемдері және негізін салушылар - М. Лютер мен .
Реформацияның нәтижесі христан дінінің жаңа тармағы - протестантизмнің пайда болуы. Протестантизмнің римдік-католиктік шіркеуден бөлінуін Папа тағы заңды түрде мойындады. Протестантизмде шіркеу осы дүниелік институтқа, ал Інжілді білу оның діни негізіне айналады. Зұлымдық - діни надандықтың синонимі, ол Құдай сөзін білмеудің салдары. Дүниені Құдай сөзін халыққа түсінікті тілде уағыздау арқылы түзетуге болады.
Реформацияның басталуы
Еуропа елдерінің мәдени-тарихи дамуындағы басты кезең — Реформация дәуірі болып саналады. Реформация — XVI ғасырда алғашқы ширегінде неміс елінің топырағында дүниеге келген діни-идеологиялық және әлеуметтік-саяси қозғалыс. Ол католиктік бағыт түрінде қалыптасқан христиан дінінің кейбір қағидаларын қайта қарап, жаңғыртуға бағытталған. Бұл қадам Римдік-католиктік шіркеудің шектен тыс шығушылығынан, оның қарама-қайшылықтарға толы идеологиясына көңілі толмаушылықтан туған еді. Өзінің мәні жағынан алып қарағанда, Реформация буржуазия табының ескі орта ғасырлық тәртіптеріне қарсы болатын. Христиан дінін қайта қарауды, адамның дүние-танымы мен сана-сезімін өзгертуді мақсат еткен бұл діни қозғалыс жаңа капиталистік қарым-қатынастарға жол ашып берді. Реформацияның ең басты мәселелерінің бірі — христиан дінінің жаңа үшінші бағыты — протестанизмнің католиктерден алшақтай бастауы. Сонымен қатар, папа бастаған Римдік католик шіркеуінің билігіне шек қойылды, одан қалды кез келген шіркеу билігі мен байлығына тосқауыл жасалды. Реформация қозғалысының мазмұны мен мәні — оның объективтік қорытындылары сияқты осы қозғалысқа қатысушылармен қатар, бұл қозғалысқа дем беруші — идеологтарға да түсініксіздеу болып қалған сияқты. Олай болса, мәдени-тарихи процесс үшін Реформацияның маңызын анықтау — бүгінгі таңдағы тарих және мәдениеттану ғылымдарының үлесіне тиер келелі мәселе болып қалары сөзсіз.
Реформацияның басталуы — «Қайта жаңғыру» мәдениетінің соңғы кезеңімен сәйкес келеді. Демек, бұл діни қозғалыс адамзат баласы басынан кешірген прогрессивтік төңкерістердің ішіндегі ең ұлы мәдени тәңкеріс — «Қайта жаңғыру» дәуірінің заңды жалғасы болып саналады. Ал осы екі мәдени-діни қозға- лыстардың арасында заман ағымынан, рухани қажеттіліктен туған байланыс та, қарама-қайшылық та бар, өйткені Қайта жаңғыру дәуірінің тарихи маңызы — гуманизм идеологиясымен, гуманизм идеяларымен таразыланады. Шындығында да, гуманистер адамның ұлылығына, оның жан-дүниесінің сұлулығына, оның бойындағы ізгілік қасиеттерге табына отырып, адамның бостандық алуға, бақытты болуға еркі бар екендігін жариялады, адамдар арасындағы қарым-қатынастар әділдік, адамгершілік, теңдік жағдайында болу керек деп есептеді, адамның игілігі — әлеуметтік құрылыстың негізі болып саналатындығын мойындады, адамды дін бұғауынан босатуға күш салды. Олар адамның атағы мен шыққан тегіне қарамай тәуелсіз болуын қалады, оның жан-жақты жетілуін жақтады. Гуманистер адам — құдайдың ең жетілген, ең әсем, ең әдемі туындысы деп санады. Олар Библияның адам жөніндегі қағидаларын — оның жасампаздық, шығармашылық қызметтерімен байланыстыра қарастырып, дүниені танып-білу, оны өзгерту, дүниені еңбекпен жаңғырту, өнерді, ғылымды, қолөнерді өркендету — адамзат баласының қасиеті де, ардақты борышы деп түсінді. Ал осы бір адам ұлылығын, оның бойындағы адамгершілік қасиеттерді дәріптеушілікке Реформация — адамның құдай алдындағы дәрменсіздігі туралы идеяны қарама-қарсы қойды. Адамзаттың ақыл-ойы мен таным күшінің құдіреттілігін дәріптеу — протестанттық ағымның тосқауылына жолықты.
«Ақыл-ой» иелерін жек көру, ғылымға деген өшпенділік етек алды. Өз қабілеттерін қажырлы да, табанды еңбегімен дамытып, алға қойған мақсатынан қайтпайтын, өздеріне сенімді Реформация қайраткерлерінің өздері де халықтың арасынан шыққан адамдар болатын. Осы жағынан алып қарағанда, олар — білімді ақсүйектер қатарына жататын, философия, поэзия және т.б. ғылым салаларын жетік меңгерген Қайта жаңғыру заманының гуманистерінен аралары едәуір алшақ болатын. Осы орайда мынандай орынды сұрақтар туындайды. Адамның ұлылығын дәріптеген, болашақ ұрпаққа өнердің тамаша ескерткіштерін, өнердің сан-саласынан баға жетпес асыл мұралар қалдырған Қайта жаңғыру дәуірінің гуманистік мәдениеті мен реформаланған христиандық гуманизмнің аясында қалыптасқан, дүние- танымы өзгеше, жаңа дін мен адамның арасында қандай үқсастық бар? Осыдан келіп екінші сұрақ туындайды. Ақсүйектік — элиталық мәдениет пен дүниеге діни көзқарастың жаңа тәсілінің арасында қандай байланыс бар? Бұл сұрақтарға жауапты күні өтіп бара жатқан феодалдық қоғам мәдениетіне қарама-қарсы енді ғана қалыптасып келе жатқан буржуазиялық қоғамның қойнауында туындаған Қайта жаңғыру дәуірі мәдениетінің жаңа бағыттарының: ақсүйектік (гуманистік) және діни (реформация) табиғатынан іздеуіміз керек.
«Бірінші буржуазиялық революция» деген атаққа ие болған бұл діни қозғалыстың дем берушісі — университетінің профессоры, Августин шіркеуінің монахы Мартин Лютер. Дін саласындағы түбегейлі өзгерістер, яғни реформалар жолындағы бұл қозғалыс — католиктік шіркеуді қайта құруға, діни салт-жоралар үшін төленетін шамадан тыс мөлшердегі салықтарға тыйым салуға, христиан дінінің қарама-қайшылықтарға толы қағидаларын алып тастауға бағытталды. Демек, бұл қозғалыстың нәтижесінде жаңа шіркеу және жаңа діни қағидаларға негізделген христиан дінінің «протестанизм» деп аталатын мүлде жаңа бағыты қалыптасты.
Дін тарихында «протестанизм» деген атау 1529 жылы рейхстагында алғаш рет қолданылды. Мұнда Лютердің жақтастары осы рейхстагтың 1526 жылғы «Дін тұту еркіндігі туралы» өз шешімдерін бұзу әрекетіне «қарсылық» білдірген болатын.
Лютердің жаңа бағытқа байланысты идеялары көпшілік тарапынан қызу қолдау тапты. Реформациялық қозғалыстың етек алуы, реформаторлардың батыл іс-әрекеттері және осы бір жеңістердің нәтижесінде Римнің ықпалынан Германия мен Швецияның көптеген жерлерінің шыға бастауы, одан қалды протестанизм идеяларының Францияға кеңінен тарап, ал Англияда өкімет тарапынан қолдау табуы — католик шіркеуін қатты мазасыздандырды. Ендігі жерде Рим өзінің шайқалған беделін нығайтып, католиктік шіркеуді қорғап қалуға жанталаса кірісті. Шиеленіскен осы бір жағдайда папа үкіметі реформаларды «Жоғарыдан» жасауға дайын тұрды.
Бұл реформалардың негізгі мақсаты — жаңа протестанттық шіркеуге кіріп, «адасқаңдардың» бәрін қайтарып алу болатын. Католиктік шіркеудің бұл саясаты протестанизммен ашықтан-ашық қақтығыстарға, діни соғыстарға әкеліп соқты.
Контрреформация
шешімдерімен және (Иисус қоғамы) жеңістерімен рухтанған бұл діни қарсылық «контрреволюция» деген атаққа ие болды. Собор шешімдерінде католиктік шіркеудің принциптері нығайтылып, протестанттармен қатар, гуманистер де қатал сынға алынып, оқуға тыйым салынған кітаптардың тізімін шығарып тұру туралы шешім қабылданды. 1564 жылы папа кезінде «Тыйым салынған кітаптардың индексі» толықтырылып қайта басылып шықты. Олардың ішінде атақты еңбектері, «Құдіретті комедиясы», Боккаччоның «Декамероны» және т.б. гуманистердің құнды еңбектері болды.
Франциядағы Реформация
Иезуит орденінің қызметін көзге елестету үшін тарихта белгілі «Варфоломей түнінің» уақиғаларын айтсақ та жеткілікті сияқты. Франциядағы жеңістерінен қатты қауіптенген католиктік шіркеу протестанттар қозғалысын аяусыз басып-жаншуға иезуиттерді аттандырды. Айуандыққа толы бұл уақиғалардың нәтижесінде 1572 жылдың екінші тамызында бүкіл Франция елі қанға боялды; бірнеше сағаттың ішінде ғана Парижде екі мың адам, Лионда — 800, — 500 адам өлтірілді, ал осыдан кейінгі уақиғалар барысында небәрі екі аптаның ішінде 30 мың протестант қанға боялды. Рим бұл жеңісті папаның нұсқауымен тойға айналдырып, қанды қырғынға қатысқаңдарға медальдар тапсырды.
Осы бір жеңістердің нәтижесі болар, XVI ғасырдың аяғына қарай католиктік шіркеу өзін еркін сезіне бастады және өз ықпалын Италия, Франция, Германия сияқты Еуропа мемлекеттерінде күшейтуге барынша күш сала бастады. Еуропа мәдениетінің одан әрі қалыптасу процесіне христиан дінінің католиктер және протестанттар болып екіге бөлінуі өз әсерін тигізбей қалған жоқ. Бір ескерте кететін жайт, осындай қанды уақиғалар кезінде гуманистер екі жаққа да қосылмай бейтарап қалды. Бірақ гуманистер мен протестанттар арасындағы пікір таластары бір сәтке де толастамады. Оған гуманист Роттердамдық Эразм мен Мартин Лютердің «Адам еркінің бостандығы» төңірегіндегі таластары дәлел бола алады. Бұл талас барысында Лютер Эразмды папаның саясатын қолдады деп айыптаса, Эразм өзара талқыға түскен мәселенің мүлде басқаша екендігін дәлел-деуге тырысты.
Бірақ орын алған қарама-қайшылықтарға қара- мастан гуманистер де, протестанттар да өздерінің іс-әрекеттері арқылы, идеялық бағыттары арқылы менталитеттің жаңа түрінің қалыптасу процесін жылдамдата түсті, соның нәтижесінде болашақ XVII ғасырдағы мәдениетінің жаңа үлгісінің қалыптасуына жол ашып берді. Ол адамның ақыл-ойының жемісі, оның шығармашылығының ерекше саласы — ғылым мен өзінің кәсіби қызметінде шіркеу ықпалынан тәуелсіз, өзін еркін сезінетін ғалымдардың жаңа типі болатын. Мұндай ойшыл-ғалымдардың қатарына ғасырлар бойы білім дариясынан сусындаған гуманистерді жатқызамыз.
Галилейдің пайымдауынша, барған сайын табиғаттың өзі де білім көзіне айналып, кітаппен сабақ- тастық табады, өйткені табиғаттың өзінен-ақ оның өз заңдылықтарын танып-білуге болады.
Гуманистер де, протестанттар да нағыз білім көздерін ашуға әрекет жасады. Бұл міндетті жүзеге асыру барысында олардың арасында қайшылықтар болмады десе де болады, бар болғаны гуманистер көне классикалық әдебиет пен философияға, ал реформаторлар Библияға жүгінді. Бірақ бұл айырмашылыққа қарап, олардың арасында байланыс болмады, гуманистер Библияны оқымаған екен, ал протестанттар Платон мен Аристотельді білмеген екен деген асығыс қорытынды шығаруға тағы болмайды. Әрине, олардың дүниеге көзқарастары әр түрлі болды, сондықтан да болар олар әр түрлі мәселелер төңірегінде қызу таластарға дейін барды, бірақ олардың рационалдық білім жүйелерінің, мөлшері мен әдістерін қалыптастыру жолындағы мөдени қызметі қарқынды жүргізілді. Солай десек те, гуманистер мен реформаторлардың ғылым мен білім жолындағы ізденістерінде айтарлықтай айырмашылықтарды да байқауға болды.
Гуманистер классикалық әдемі тілді, көне заман мен христиандық мәдениет даналығын өз бойына сіңіре білген әрі бай, әрі әдемі латын тіліне бас иді. Олар танымның мәнін адамның бұл дүниеде алатын орнымен байланыстыра қарастырып, білімнің адам өмірін қайта өзгертудегі атқарар қызметінің ұшан- теңіз екендігіне баса назар аударды.
Ал реформаторлар болса Христосқа деген өз сенімдерінің ақиқаттығын басты орынға қойды және оның ілімін насихаттай отырып, біліммен қатар адамгершілік қасиеттерді, сеніммен өмір сүруді алға тартты. Олар айтылған ойдың ақиқаттығы көне заман даналары мен осы заманның ғалымдарының, одан қалды Рим шіркеуінің діни қайраткерлерінің беделімен, немесе солардың айтқан қағидаларына сүйену арқылы дәлелдену керек деп санады. Олардың пікірінше, құдай сөзі әрбір адамға арналған, соған бағытталған, ал өз кезегінде кұдай сөзін шын жүректен қабылдап-ұғыну, оған сеніммен қарау — әрбір адамның өзіне байланысты. Жеке адамның сенімі құдай жайындағы ақиқатты білуді қажет етеді, демек Лютердің жолын қуушы әрбір адам бұл қағиданы ескере отырып, Библияның мән-мағынасын, мазмұнын жете түсініп, оны меңгере білу қажет.
Протестанттардың ілімі бойынша, өмір мен сенімнің ережелері мынандай: шіркеуге де, схоластарға да, көне заманның даналарына да сенбе, тек өз басыңның сенімімен айқындалған ақыл- ойыңа сен, бірақ оның барлығы Библияның қағидаларына сәйкес келуі қажет, өйткені Библия — ақиқаттың айнасы, олай болса оны танып-білу процесі шексіз болып келеді. Мұнда реформаторлар беделінің Библия беделінен әр уақытта төмен болу керек екендігін естен шығармау баса айтылады. Демек, протестанттық ілімінің бұл принциптерінен жаңа заманның ғалымдары мен философтары үлгі тұтарлықтай біршама қағидалар мен ғылым жолына бағыт берер ережелерді аңғарьш-байқауға болатын сияқты.
Шынында да, Лютер іліміне сүйенсек, адамның құдаймен тілдесуі — адамның жеке басының сенімі негізінде ғана жүзеге асырылады, ал сенім мәселелерінде адаспас үшін, оның акиқаттығына көз жеткізу үшін, әрдайым Библияға жүгіну қажет. Лютердің жолына түскен әрбір адамның сенім және адамгершілік мәселелерінде тәуелсіз болуын жақтай отырып, ар-ұждан болатындығын алға тартты. Лютер Библияны неміс тіліне аударып, оны неміс халқының игілігіне айналдырды.
Кальвинистік Реформация
Реформацияны одан әрі түбегейлі жалғастыруға бағыт алғандардың бірі — (1509—1562 жылдары) протестанизмнің беделді ағымының негізін қалады. Жаңадан қалыптасқан «кальвинизм» ағымы христиан дініне табыну мен шоқыну рәсімдерін одан әрі жеңілдетті, шіркеуді жеке саяси күшке айналдыру мақсатында оны мемлекеттен бөлді және шіркеуге республикалық сипат (шіркеу басшыларының сайланып тағайындалуы) берді.
Ол «Адам тағдырының жазмышқа тәуелділігі жөніндегі» ілімді одан әрі тереңдетіп, оны абсолюттік фатализм дәрежесіне жеткізді. Әрбір адамның тағдыры, оның өмірге келуі, азабы мен қуанышы және т.б. алдын-ала белгіленген, оны ешкім де өзгерте алмайды, өйткені бәрі де бір құдайдың қолында. Кальвинизм адамның өмірлік қажеттіліктерін шектеуді уағыздады, өмірдің рахатынан бас тартуды талап етті, табанды еңбек етуге, азаматтарды өзінің кәсіби шеберлігін ұдайы арттырып отыруға және Библияны оқып-білуге шақырды. Осы игілікті істердің толық жүзеге асырылуы — адамның құдай алдындағы мерейін көтерсе, ал жалқаулық, қызық- құмарлық, өмір рахатына тоймаушылық сияқты қасиеттер адамды күнәға батырып, кедейлікке апарар жол деп саналып, ал ақшаны ысырапсыз шашу, той-думанмен уақытты босқа өткізу, дүниені бостан-босқа талан-таражға салу күнә болып есептелінді. Кальвинизмнің байлық пен думаншылдықты сынауы мәдениет пен өнердің әр саласына өз әсерін тигізбей қойған жоқ, сондықтан да болар, той-думандарға тыйым салынып, дін жолындағы адамдардың сүреңсіз, қызықсыз өмірі басталды, ал оған қарсы шыққандар қатаң жазаланды.
Буржуазиялық өмір салтына сай келетін «кальвинизм» негізінде түрлі ағымдар мен протестанттық секталар пайда болды. Олар баптистер, адвентистер, , және т.б. Осылардың ішінде рухани жағынан ғана емес, барлық жағынан алғанда кальвинизмге ең жақын келетіні — «пуританизм» (ағылшынның «таза», «шынайы» деген сөздерінен шыққан) ағымы болды. Оның негізін қалаушы ағылшын Д.Ноке болды.
Пуританизм уағыздаған құндылықтар мен өмір сүру салты жоғарыда көрсетілген көптеген ағымдарға ортақ болды. Ендігі жерде кальвинизм шіркеуінің дүниетанымы мен өмір салтын қабылдап, соның жолын қуушылар пуритандар деп атала бастады. Жаңа ағым «бұқаралық аскетизмді» асыра бағалаумен, діни салт-жоралардың қаталдығын , үнемшілдікпен, діни ынта-жігермен және т.б. байланысты болды.
Пуританизм этикасы риторизммен сипатталды, ол адамдар арасындағы қарапайым қарым-қатынастарды жақтап, өмірлік қажеттіліктерді барынша шектеуді уағыздады. Жоғарыда көрсеткеніміздей, пуританизм этикасы байлыққа, ысырапшылдыққа, думаншылдық пен сауықшылдыққа жол бермеуге барынша күш салды. Пуританизм өкілдері ұқыпты болды және белгіленген салт-жораларды қатаң орындап, құдайға құлшылық етіп, тақуалақ қарапайым өмірге бет бұрды.
Бірақ бұл қарапайымдылық пен байсалдылықтың астарында астамшылық байқалды, өйткені олар христиан дінінің бір саласының ғана өкілдері екендігін місе тұтпай, өздерін құдайшылдық миссияны (міндетті) дүниежүзілік тарихи көлемде атқарушылармыз деп санады. Олар адамзатты құтқарудың ақиқат жолын жүзеге асыруды құдайтағала католиктерге емес, протестанттарға жүктеген деп мәлімдеді. Ал бұл жағдай олардың әлеуметтік белсенділігін арттырып, дін жолынан таймайтындай дәрежеге жеткізді.
Олардың бойында жан-дүние дәрменсіздігі, күмәндану, толқу сияқты қасиеттер болмады десе де болады. Сондықтан да 1620 жылы діни саяси қуғындардың нәтижесінде Еуропадан Солтүстік Америкаға қоныс аударуға мәжбүр болған христиан дінінің радикалдық протестанттық-пуритандық тармағының өкілдері жаңа ұлт пен ұлттық мәдениеттің қалыптасуына ұйытқы болды.
Реформацияның қорытындылары
Сонымен Реформация жеңісі қоғамдық өрлеу туғызып, ұлттық мәдениетті ғана емес, дүниежүзілік мәдениеттің қалыптасуына зор әсерін тигізді. Реформация ешқандай әлеуметтік-саяси идеалды жарияламаса да, қоғамды жікке бөлуді талап етпесе де, көркемдік шығармашылық саласында қомақты жетістіктерге жетті, ол ғылыми жаңалықтар ашпаса да адамның сана-сезімін өзгертті және адамзат алдында жаңа рухани белестер ашты. Адам еркін ойлауға мүмкіндік алды, ғасырлар бойы үстемдік еткен шіркеу ықпалынан босанды, әрекетіне бағдар берер бағыт белгіленді. Ол бағдар — ізгілік-адамгершілік қасиеттерге, адамның ақыл-ойына, ар- ұжданына байланысты болды.
Реформация буржуазиялық қоғам адамының қалыптасу процесін жылдамдатуға түрткі болды. Адамның тәуелсіз болуы, адамгершілік жолын өз еркімен тандауы, өзінің іс-әрекетгеріне үлкен жауапкершілікпен қарауы — сөзсіз адам құқы идеяларының дүниеге келуіне қолайлы жағдай туғызды. Шындығында да, протестанттық идеялар қойнауында дүниені жаңа көзқараспен қабылдайтын жаңа, буржуазиялық қоғам адамның бейнесі жатты.
Қорыта келгенде, Батыс Еуропа елдерінде туындап келе жатқан қапитализмнің, одан қалды индустриалдық буржуазиялық өркениеттің рухани және идеологиялық бастауы — протестанизм идеяларында жатыр. — жаңа қоғамдық қүрылыстың қарқынды дамуына, оның прогресс жолындағы қадамына айқара жол ашты.
Дереккөздер
- Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арнлған оқулық. Алматы: Раритет, 2005.- 416 бет. ISBN 9965-663-71-8
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Reformaciya lat reformatio kajta kuru tүzeti rimdik katoliktik shirkeudin monopoliyasynda hristian dini ilimin Papa biligi turgysynan tүsindiruge karsy bagyttalgan Soltүstik zhәne Ortalyk Europadagy 16 gasyrdagy dini kogamdyk kozgalys Lyuterdin 95 Tuzhyrymdary Reformaciyanyn kosemderi zhәne negizin salushylar M Lyuter men Reformaciyanyn nәtizhesi hristan dininin zhana tarmagy protestantizmnin pajda boluy Protestantizmnin rimdik katoliktik shirkeuden bolinuin Papa tagy zandy tүrde mojyndady Protestantizmde shirkeu osy dүnielik institutka al Inzhildi bilu onyn dini negizine ajnalady Zulymdyk dini nadandyktyn sinonimi ol Қudaj sozin bilmeudin saldary Dүnieni Қudaj sozin halykka tүsinikti tilde uagyzdau arkyly tүzetuge bolady Reformaciyanyn bastaluyEuropa elderinin mәdeni tarihi damuyndagy basty kezen Reformaciya dәuiri bolyp sanalady Reformaciya XVI gasyrda algashky shireginde nemis elinin topyragynda dүniege kelgen dini ideologiyalyk zhәne әleumettik sayasi kozgalys Ol katoliktik bagyt tүrinde kalyptaskan hristian dininin kejbir kagidalaryn kajta karap zhangyrtuga bagyttalgan Bul kadam Rimdik katoliktik shirkeudin shekten tys shygushylygynan onyn karama kajshylyktarga toly ideologiyasyna konili tolmaushylyktan tugan edi Өzinin mәni zhagynan alyp karaganda Reformaciya burzhuaziya tabynyn eski orta gasyrlyk tәrtipterine karsy bolatyn Hristian dinin kajta karaudy adamnyn dүnie tanymy men sana sezimin ozgertudi maksat etken bul dini kozgalys zhana kapitalistik karym katynastarga zhol ashyp berdi Reformaciyanyn en basty mәselelerinin biri hristian dininin zhana үshinshi bagyty protestanizmnin katolikterden alshaktaj bastauy Sonymen katar papa bastagan Rimdik katolik shirkeuinin biligine shek kojyldy odan kaldy kez kelgen shirkeu biligi men bajlygyna toskauyl zhasaldy Reformaciya kozgalysynyn mazmuny men mәni onyn obektivtik korytyndylary siyakty osy kozgalyska katysushylarmen katar bul kozgalyska dem berushi ideologtarga da tүsiniksizdeu bolyp kalgan siyakty Olaj bolsa mәdeni tarihi process үshin Reformaciyanyn manyzyn anyktau bүgingi tandagy tarih zhәne mәdeniettanu gylymdarynyn үlesine tier keleli mәsele bolyp kalary sozsiz Reformaciyanyn bastaluy Қajta zhangyru mәdenietinin songy kezenimen sәjkes keledi Demek bul dini kozgalys adamzat balasy basynan keshirgen progressivtik tonkeristerdin ishindegi en uly mәdeni tәnkeris Қajta zhangyru dәuirinin zandy zhalgasy bolyp sanalady Al osy eki mәdeni dini kozga lystardyn arasynda zaman agymynan ruhani kazhettilikten tugan bajlanys ta karama kajshylyk ta bar ojtkeni Қajta zhangyru dәuirinin tarihi manyzy gumanizm ideologiyasymen gumanizm ideyalarymen tarazylanady Shyndygynda da gumanister adamnyn ulylygyna onyn zhan dүniesinin sululygyna onyn bojyndagy izgilik kasietterge tabyna otyryp adamnyn bostandyk aluga bakytty boluga erki bar ekendigin zhariyalady adamdar arasyndagy karym katynastar әdildik adamgershilik tendik zhagdajynda bolu kerek dep eseptedi adamnyn igiligi әleumettik kurylystyn negizi bolyp sanalatyndygyn mojyndady adamdy din bugauynan bosatuga kүsh saldy Olar adamnyn atagy men shykkan tegine karamaj tәuelsiz boluyn kalady onyn zhan zhakty zhetiluin zhaktady Gumanister adam kudajdyn en zhetilgen en әsem en әdemi tuyndysy dep sanady Olar Bibliyanyn adam zhonindegi kagidalaryn onyn zhasampazdyk shygarmashylyk kyzmetterimen bajlanystyra karastyryp dүnieni tanyp bilu ony ozgertu dүnieni enbekpen zhangyrtu onerdi gylymdy kolonerdi orkendetu adamzat balasynyn kasieti de ardakty boryshy dep tүsindi Al osy bir adam ulylygyn onyn bojyndagy adamgershilik kasietterdi dәripteushilikke Reformaciya adamnyn kudaj aldyndagy dәrmensizdigi turaly ideyany karama karsy kojdy Adamzattyn akyl ojy men tanym kүshinin kudirettiligin dәripteu protestanttyk agymnyn toskauylyna zholykty Martin Lyuterdin omiri zhәne Reformaciyanyn kaһarmandary Akyl oj ielerin zhek koru gylymga degen oshpendilik etek aldy Өz kabiletterin kazhyrly da tabandy enbegimen damytyp alga kojgan maksatynan kajtpajtyn ozderine senimdi Reformaciya kajratkerlerinin ozderi de halyktyn arasynan shykkan adamdar bolatyn Osy zhagynan alyp karaganda olar bilimdi aksүjekter kataryna zhatatyn filosofiya poeziya zhәne t b gylym salalaryn zhetik mengergen Қajta zhangyru zamanynyn gumanisterinen aralary edәuir alshak bolatyn Osy orajda mynandaj oryndy suraktar tuyndajdy Adamnyn ulylygyn dәriptegen bolashak urpakka onerdin tamasha eskertkishterin onerdin san salasynan baga zhetpes asyl muralar kaldyrgan Қajta zhangyru dәuirinin gumanistik mәdenieti men reformalangan hristiandyk gumanizmnin ayasynda kalyptaskan dүnie tanymy ozgeshe zhana din men adamnyn arasynda kandaj үksastyk bar Osydan kelip ekinshi surak tuyndajdy Aksүjektik elitalyk mәdeniet pen dүniege dini kozkarastyn zhana tәsilinin arasynda kandaj bajlanys bar Bul suraktarga zhauapty kүni otip bara zhatkan feodaldyk kogam mәdenietine karama karsy endi gana kalyptasyp kele zhatkan burzhuaziyalyk kogamnyn kojnauynda tuyndagan Қajta zhangyru dәuiri mәdenietinin zhana bagyttarynyn aksүjektik gumanistik zhәne dini reformaciya tabigatynan izdeuimiz kerek Martin Lyuter Birinshi burzhuaziyalyk revolyuciya degen atakka ie bolgan bul dini kozgalystyn dem berushisi universitetinin professory Avgustin shirkeuinin monahy Martin Lyuter Din salasyndagy tүbegejli ozgerister yagni reformalar zholyndagy bul kozgalys katoliktik shirkeudi kajta kuruga dini salt zhoralar үshin tolenetin shamadan tys molsherdegi salyktarga tyjym saluga hristian dininin karama kajshylyktarga toly kagidalaryn alyp tastauga bagyttaldy Demek bul kozgalystyn nәtizhesinde zhana shirkeu zhәne zhana dini kagidalarga negizdelgen hristian dininin protestanizm dep atalatyn mүlde zhana bagyty kalyptasty Din tarihynda protestanizm degen atau 1529 zhyly rejhstagynda algash ret koldanyldy Munda Lyuterdin zhaktastary osy rejhstagtyn 1526 zhylgy Din tutu erkindigi turaly oz sheshimderin buzu әreketine karsylyk bildirgen bolatyn Lyuterdin zhana bagytka bajlanysty ideyalary kopshilik tarapynan kyzu koldau tapty Reformaciyalyk kozgalystyn etek aluy reformatorlardyn batyl is әreketteri zhәne osy bir zhenisterdin nәtizhesinde Rimnin ykpalynan Germaniya men Shveciyanyn koptegen zherlerinin shyga bastauy odan kaldy protestanizm ideyalarynyn Franciyaga keninen tarap al Angliyada okimet tarapynan koldau tabuy katolik shirkeuin katty mazasyzdandyrdy Endigi zherde Rim ozinin shajkalgan bedelin nygajtyp katoliktik shirkeudi korgap kaluga zhantalasa kiristi Shielenisken osy bir zhagdajda papa үkimeti reformalardy Zhogarydan zhasauga dajyn turdy Bul reformalardyn negizgi maksaty zhana protestanttyk shirkeuge kirip adaskandardyn bәrin kajtaryp alu bolatyn Katoliktik shirkeudin bul sayasaty protestanizmmen ashyktan ashyk kaktygystarga dini sogystarga әkelip sokty Kontrreformaciyasheshimderimen zhәne Iisus kogamy zhenisterimen ruhtangan bul dini karsylyk kontrrevolyuciya degen atakka ie boldy Sobor sheshimderinde katoliktik shirkeudin principteri nygajtylyp protestanttarmen katar gumanister de katal synga alynyp okuga tyjym salyngan kitaptardyn tizimin shygaryp turu turaly sheshim kabyldandy 1564 zhyly papa kezinde Tyjym salyngan kitaptardyn indeksi tolyktyrylyp kajta basylyp shykty Olardyn ishinde atakty enbekteri Қudiretti komediyasy Bokkachchonyn Dekamerony zhәne t b gumanisterdin kundy enbekteri boldy Franciyadagy ReformaciyaVarfolomej tүni suret salgan Iezuit ordeninin kyzmetin kozge elestetu үshin tarihta belgili Varfolomej tүninin uakigalaryn ajtsak ta zhetkilikti siyakty Franciyadagy zhenisterinen katty kauiptengen katoliktik shirkeu protestanttar kozgalysyn ayausyz basyp zhanshuga iezuitterdi attandyrdy Ajuandykka toly bul uakigalardyn nәtizhesinde 1572 zhyldyn ekinshi tamyzynda bүkil Franciya eli kanga boyaldy birneshe sagattyn ishinde gana Parizhde eki myn adam Lionda 800 500 adam oltirildi al osydan kejingi uakigalar barysynda nebәri eki aptanyn ishinde 30 myn protestant kanga boyaldy Rim bul zhenisti papanyn nuskauymen tojga ajnaldyryp kandy kyrgynga katyskandarga medaldar tapsyrdy Rotterdamdyk Erazm Osy bir zhenisterdin nәtizhesi bolar XVI gasyrdyn ayagyna karaj katoliktik shirkeu ozin erkin sezine bastady zhәne oz ykpalyn Italiya Franciya Germaniya siyakty Europa memleketterinde kүshejtuge barynsha kүsh sala bastady Europa mәdenietinin odan әri kalyptasu procesine hristian dininin katolikter zhәne protestanttar bolyp ekige bolinui oz әserin tigizbej kalgan zhok Bir eskerte ketetin zhajt osyndaj kandy uakigalar kezinde gumanister eki zhakka da kosylmaj bejtarap kaldy Birak gumanister men protestanttar arasyndagy pikir talastary bir sәtke de tolastamady Ogan gumanist Rotterdamdyk Erazm men Martin Lyuterdin Adam erkinin bostandygy toniregindegi talastary dәlel bola alady Bul talas barysynda Lyuter Erazmdy papanyn sayasatyn koldady dep ajyptasa Erazm ozara talkyga tүsken mәselenin mүlde baskasha ekendigin dәlel deuge tyrysty Birak oryn algan karama kajshylyktarga kara mastan gumanister de protestanttar da ozderinin is әreketteri arkyly ideyalyk bagyttary arkyly mentalitettin zhana tүrinin kalyptasu procesin zhyldamdata tүsti sonyn nәtizhesinde bolashak XVII gasyrdagy mәdenietinin zhana үlgisinin kalyptasuyna zhol ashyp berdi Ol adamnyn akyl ojynyn zhemisi onyn shygarmashylygynyn erekshe salasy gylym men ozinin kәsibi kyzmetinde shirkeu ykpalynan tәuelsiz ozin erkin sezinetin galymdardyn zhana tipi bolatyn Mundaj ojshyl galymdardyn kataryna gasyrlar bojy bilim dariyasynan susyndagan gumanisterdi zhatkyzamyz Galilejdin pajymdauynsha bargan sajyn tabigattyn ozi de bilim kozine ajnalyp kitappen sabak tastyk tabady ojtkeni tabigattyn ozinen ak onyn oz zandylyktaryn tanyp biluge bolady Gumanister de protestanttar da nagyz bilim kozderin ashuga әreket zhasady Bul mindetti zhүzege asyru barysynda olardyn arasynda kajshylyktar bolmady dese de bolady bar bolgany gumanister kone klassikalyk әdebiet pen filosofiyaga al reformatorlar Bibliyaga zhүgindi Birak bul ajyrmashylykka karap olardyn arasynda bajlanys bolmady gumanister Bibliyany okymagan eken al protestanttar Platon men Aristoteldi bilmegen eken degen asygys korytyndy shygaruga tagy bolmajdy Әrine olardyn dүniege kozkarastary әr tүrli boldy sondyktan da bolar olar әr tүrli mәseleler tonireginde kyzu talastarga dejin bardy birak olardyn racionaldyk bilim zhүjelerinin molsheri men әdisterin kalyptastyru zholyndagy modeni kyzmeti karkyndy zhүrgizildi Solaj desek te gumanister men reformatorlardyn gylym men bilim zholyndagy izdenisterinde ajtarlyktaj ajyrmashylyktardy da bajkauga boldy Gumanister klassikalyk әdemi tildi kone zaman men hristiandyk mәdeniet danalygyn oz bojyna sinire bilgen әri baj әri әdemi latyn tiline bas idi Olar tanymnyn mәnin adamnyn bul dүniede alatyn ornymen bajlanystyra karastyryp bilimnin adam omirin kajta ozgertudegi atkarar kyzmetinin ushan teniz ekendigine basa nazar audardy Al reformatorlar bolsa Hristoska degen oz senimderinin akikattygyn basty orynga kojdy zhәne onyn ilimin nasihattaj otyryp bilimmen katar adamgershilik kasietterdi senimmen omir sүrudi alga tartty Olar ajtylgan ojdyn akikattygy kone zaman danalary men osy zamannyn galymdarynyn odan kaldy Rim shirkeuinin dini kajratkerlerinin bedelimen nemese solardyn ajtkan kagidalaryna sүjenu arkyly dәleldenu kerek dep sanady Olardyn pikirinshe kudaj sozi әrbir adamga arnalgan sogan bagyttalgan al oz kezeginde kudaj sozin shyn zhүrekten kabyldap ugynu ogan senimmen karau әrbir adamnyn ozine bajlanysty Zheke adamnyn senimi kudaj zhajyndagy akikatty biludi kazhet etedi demek Lyuterdin zholyn kuushy әrbir adam bul kagidany eskere otyryp Bibliyanyn mәn magynasyn mazmunyn zhete tүsinip ony mengere bilu kazhet Protestanttardyn ilimi bojynsha omir men senimnin erezheleri mynandaj shirkeuge de sholastarga da kone zamannyn danalaryna da senbe tek oz basynnyn senimimen ajkyndalgan akyl ojyna sen birak onyn barlygy Bibliyanyn kagidalaryna sәjkes kelui kazhet ojtkeni Bibliya akikattyn ajnasy olaj bolsa ony tanyp bilu procesi sheksiz bolyp keledi Munda reformatorlar bedelinin Bibliya bedelinen әr uakytta tomen bolu kerek ekendigin esten shygarmau basa ajtylady Demek protestanttyk iliminin bul principterinen zhana zamannyn galymdary men filosoftary үlgi tutarlyktaj birshama kagidalar men gylym zholyna bagyt berer erezhelerdi angarsh bajkauga bolatyn siyakty Shynynda da Lyuter ilimine sүjensek adamnyn kudajmen tildesui adamnyn zheke basynyn senimi negizinde gana zhүzege asyrylady al senim mәselelerinde adaspas үshin onyn akikattygyna koz zhetkizu үshin әrdajym Bibliyaga zhүginu kazhet Lyuterdin zholyna tүsken әrbir adamnyn senim zhәne adamgershilik mәselelerinde tәuelsiz boluyn zhaktaj otyryp ar uzhdan bolatyndygyn alga tartty Lyuter Bibliyany nemis tiline audaryp ony nemis halkynyn igiligine ajnaldyrdy Kalvinistik ReformaciyaZhan Kalvi n Reformaciyany odan әri tүbegejli zhalgastyruga bagyt algandardyn biri 1509 1562 zhyldary protestanizmnin bedeldi agymynyn negizin kalady Zhanadan kalyptaskan kalvinizm agymy hristian dinine tabynu men shokynu rәsimderin odan әri zhenildetti shirkeudi zheke sayasi kүshke ajnaldyru maksatynda ony memleketten boldi zhәne shirkeuge respublikalyk sipat shirkeu basshylarynyn sajlanyp tagajyndaluy berdi Ol Adam tagdyrynyn zhazmyshka tәueldiligi zhonindegi ilimdi odan әri terendetip ony absolyuttik fatalizm dәrezhesine zhetkizdi Әrbir adamnyn tagdyry onyn omirge kelui azaby men kuanyshy zhәne t b aldyn ala belgilengen ony eshkim de ozgerte almajdy ojtkeni bәri de bir kudajdyn kolynda Kalvinizm adamnyn omirlik kazhettilikterin shekteudi uagyzdady omirdin rahatynan bas tartudy talap etti tabandy enbek etuge azamattardy ozinin kәsibi sheberligin udajy arttyryp otyruga zhәne Bibliyany okyp biluge shakyrdy Osy igilikti isterdin tolyk zhүzege asyryluy adamnyn kudaj aldyndagy merejin koterse al zhalkaulyk kyzyk kumarlyk omir rahatyna tojmaushylyk siyakty kasietter adamdy kүnәga batyryp kedejlikke aparar zhol dep sanalyp al akshany ysyrapsyz shashu toj dumanmen uakytty boska otkizu dүnieni bostan boska talan tarazhga salu kүnә bolyp eseptelindi Kalvinizmnin bajlyk pen dumanshyldykty synauy mәdeniet pen onerdin әr salasyna oz әserin tigizbej kojgan zhok sondyktan da bolar toj dumandarga tyjym salynyp din zholyndagy adamdardyn sүrensiz kyzyksyz omiri bastaldy al ogan karsy shykkandar katan zhazalandy Zheneva 1559 Burzhuaziyalyk omir saltyna saj keletin kalvinizm negizinde tүrli agymdar men protestanttyk sektalar pajda boldy Olar baptister adventister zhәne t b Osylardyn ishinde ruhani zhagynan gana emes barlyk zhagynan alganda kalvinizmge en zhakyn keletini puritanizm agylshynnyn taza shynajy degen sozderinen shykkan agymy boldy Onyn negizin kalaushy agylshyn D Noke boldy Puritanizm uagyzdagan kundylyktar men omir sүru salty zhogaryda korsetilgen koptegen agymdarga ortak boldy Endigi zherde kalvinizm shirkeuinin dүnietanymy men omir saltyn kabyldap sonyn zholyn kuushylar puritandar dep atala bastady Zhana agym bukaralyk asketizmdi asyra bagalaumen dini salt zhoralardyn kataldygyn үnemshildikpen dini ynta zhigermen zhәne t b bajlanysty boldy Puritanizm etikasy ritorizmmen sipattaldy ol adamdar arasyndagy karapajym karym katynastardy zhaktap omirlik kazhettilikterdi barynsha shekteudi uagyzdady Zhogaryda korsetkenimizdej puritanizm etikasy bajlykka ysyrapshyldykka dumanshyldyk pen sauykshyldykka zhol bermeuge barynsha kүsh saldy Puritanizm okilderi ukypty boldy zhәne belgilengen salt zhoralardy katan oryndap kudajga kulshylyk etip takualak karapajym omirge bet burdy Birak bul karapajymdylyk pen bajsaldylyktyn astarynda astamshylyk bajkaldy ojtkeni olar hristian dininin bir salasynyn gana okilderi ekendigin mise tutpaj ozderin kudajshyldyk missiyany mindetti dүniezhүzilik tarihi kolemde atkarushylarmyz dep sanady Olar adamzatty kutkarudyn akikat zholyn zhүzege asyrudy kudajtagala katolikterge emes protestanttarga zhүktegen dep mәlimdedi Al bul zhagdaj olardyn әleumettik belsendiligin arttyryp din zholynan tajmajtyndaj dәrezhege zhetkizdi Olardyn bojynda zhan dүnie dәrmensizdigi kүmәndanu tolku siyakty kasietter bolmady dese de bolady Sondyktan da 1620 zhyly dini sayasi kugyndardyn nәtizhesinde Europadan Soltүstik Amerikaga konys audaruga mәzhbүr bolgan hristian dininin radikaldyk protestanttyk puritandyk tarmagynyn okilderi zhana ult pen ulttyk mәdeniettin kalyptasuyna ujytky boldy Reformaciyanyn korytyndylarySonymen Reformaciya zhenisi kogamdyk orleu tugyzyp ulttyk mәdenietti gana emes dүniezhүzilik mәdeniettin kalyptasuyna zor әserin tigizdi Reformaciya eshkandaj әleumettik sayasi idealdy zhariyalamasa da kogamdy zhikke boludi talap etpese de korkemdik shygarmashylyk salasynda komakty zhetistikterge zhetti ol gylymi zhanalyktar ashpasa da adamnyn sana sezimin ozgertti zhәne adamzat aldynda zhana ruhani belester ashty Adam erkin ojlauga mүmkindik aldy gasyrlar bojy үstemdik etken shirkeu ykpalynan bosandy әreketine bagdar berer bagyt belgilendi Ol bagdar izgilik adamgershilik kasietterge adamnyn akyl ojyna ar uzhdanyna bajlanysty boldy Reformaciya burzhuaziyalyk kogam adamynyn kalyptasu procesin zhyldamdatuga tүrtki boldy Adamnyn tәuelsiz boluy adamgershilik zholyn oz erkimen tandauy ozinin is әreketgerine үlken zhauapkershilikpen karauy sozsiz adam kuky ideyalarynyn dүniege keluine kolajly zhagdaj tugyzdy Shyndygynda da protestanttyk ideyalar kojnauynda dүnieni zhana kozkaraspen kabyldajtyn zhana burzhuaziyalyk kogam adamnyn bejnesi zhatty Қoryta kelgende Batys Europa elderinde tuyndap kele zhatkan kapitalizmnin odan kaldy industrialdyk burzhuaziyalyk orkeniettin ruhani zhәne ideologiyalyk bastauy protestanizm ideyalarynda zhatyr zhana kogamdyk kүrylystyn karkyndy damuyna onyn progress zholyndagy kadamyna ajkara zhol ashty DerekkozderMәdeniettanu zhogargy oku ornyndary men kolledzh studentterine arnlgan okulyk Almaty Raritet 2005 416 bet ISBN 9965 663 71 8Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet