Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Рази стилі (شیوه معماری رازی) – Иран сәулет өнерінің төртінші стилі болып табылады. Ол өзіне дейінгі стильдердің жақсы ерекшеліктерін жоғары дәрежеде бойына жинаған. Рази сәулет стилінде Парсы стилінің сыртқы салтанатының көріністері, Парты стилінің ұлылығы және Хорасан стилінің нәзіктігі тоғысқан. Бұл стильдің бастамасы Иранның солтүстігінен басталса да, дамыды. Сол себептен оны "Рази" стилі деп атайды.
 Ислам мақалалар тізбегінің бөлігі |
|---|
| Архитектура |
| · |
| Өнер |
| Каллиграфия · Миниатюра · Кілемдер |
| Киім әдебі |
| Абайя ·Иқал ·Боубоу |
| Мейрамдар |
| Әдебиет |
| Араб ·Әзірбайжандық · |
|
|
Рази сәулет стилі "Әл Зийар" әулетінің билігі кезінде басталды және Хорезмшахтардың кезінде өзінің шарықтау шегіне жетті. Сөйтіп, шамамен 300 жыл бойы Иранда сәулет өнерінің өркендеуіне себеп болды.
Х.қ.ж.с. 2-3 ғасырларында Иранда жартылай тәуелді мемлекеттер құрылғаннан кейін Ислам дәуіріндегі Иранның ғылыми-әдеби өмірінің қайта жандануы деген атпен әйгілі қозғалыс басталды. Бұл қозғалыстың пайда болу себептері мыналар:
- Исламдық дүниетанымның таралуы, бұрынғы әлеуметтік құрылымның құлдырауы, яғни Иран қоғамындағы барлық топтардың ғылым үйренуге мүмкіндігі пайда болды;
- Қытайда қағаздың ойлап табылуы және оның х.қ.ж.с 1 ғасырында Самарқандқа жетуі, оның Ирандағы кітап шығару мен ғылымның дамуына әсері;
- Әртүрлі ойлардың бір-бірімен тоғысуына мүмкіндік жасалуы және оның жағымды әсерлері.
Осылайша, сол дәуірдегі ғылым, мәдениет және өнердің дамуынан әсер алған сәулет өнері көптеген жетістіктерге жетті. Бұл жағдай кейбіреулердің Рази дәуірін "Иран өнерінің қайта өрлеуі" деп атауына себеп болды. Өкінішке орай, моңғолдардың шабуылы мен олардың қиратуларынан кейін осы дәуірдің өнері құлдырап кетті.
Рази сәулет стилі қазіргі Тегеран қаласының оңтүстігінде орналасқан Рей қаласында басталды. Бұл стильдің ең жақсы ғимараттары осы қалада салынған. Рази стилінің пайда болып, дамыған "Рей" немесе "Рази" аймағы, қолда бар деректерге қарағанда, абадтандырылған жер болған. Мысалы, "Жеті ықылым" кітабында бұл аймақта 6 мың медресе мен дәруіштер үйі, 400 монша, 1700 мұнара және 15 мың құдық болған. Кейбір жазушылар гүлдену кезіндегі Рей халқының санын шамамен 1,5 млн адам деп жазған. Бұл абаттанған қала х.қ.ж.с. 617 жылы Шыңғысханның қолынан талан-таражға түсіп, қиратылды. Сол кезде Рей қаласының мәдени ескерткіштері жойылды. "Әлемнің қалыңдығы" деген атқа ие бұл қала қиратылғаннан кейін аталған аймақтың құлдырағаны соншалықты, тіпті кейіннен өзінің бұрынғы қалпы мен маңыздылығын өзіне қайтара алмады.
Рази стилінде қолдану аясы әртүрлі ғимараттар салынған. Мысалы, мешіт, жол бағандары мен мұнаралы кесенелер.
Мұнаралы кесенелер көпбұрышты немесе баған түрінде салынған биік және көбіне жіңішке құрылыстар болған. Кейбір кесенелер кірпіштен жасалған қарапайым құрылыс болған, ал кейбір кесенелер қабырғаларының сырты безендірілген.
Осы құрылыстардың ең әйгілісі – "Қабус мұнарасы". Бұл мұнара х.қ.ж.с. 4 ғасырында (1006 жылы) Иранның солтүстік-шығысындағы Горган қаласында салынған. Осы қаланың символы болып саналатын бұл мұнара кірпіштен салынған әлемдегі ең биік мұнаралардың бірі. Оның биіктігі шамамен 55,5 метр. Ол биіктігі 15 метр төбенің үстіне салынған. Мұнара конус пішіндес. Оның өне бойында сәулетшінің аты-жөні мен салынған жылы жазылған жазбадан басқа ешқандай жазу көзге көрінбейді. Мұнараның ішкі диаметрі – 10 метр.
Рази сәулет стилінде бағандармен салынған түнгі намаз оқитын орыны бар кейбір мешіттер төрт ашық дәлізі бар мешіттерге айналды. Осы сәулет стилінде мешіттегі мехраб маңы бағандары мен мешіттің айналасындағы бағандар алынып тасталып, оны төрт кең ашық дәліз бен оның үстіне бір күмбез салумен алмастырылды. Кейбір тарихшылар "Заваре" мешітін төрт ашық дәлізі бар жобамен салынған алғашқы мешіт деп есептейді. Бұл мешіті х.қ.ж.с. 530 жылы (1135 жылы) сәулетші Махмұд Исфахани салған. Бұл ежелгі мешіт жер астында қазіргі мешіттің солтүстік бөлігінде орналасқан. Қазір бұл мешіттің үстінде төбесі биік түнгі намаз оқитын орын мен мұнара салынған. Бұл мешіт өте әдемі жапсырмалармен безендірілген.
Рази стиліндегі мұнараларда көбіне қосқабат қабырға салынған және олардың сыртқы пішіні әртүрлі. Мұнараларды салуға үлкен және кіші кірпіштер пайдаланылған. Сондай-ақ, қабырғаларға куфа жазуымен Құранның аяттары жазылған. Рази стилінде шекасте жазуын пайдалану арқылы мұнараларға кірпіш пен керамикалық тақталардың көмегімен көріністер салынған. Мұны "Мағели" деп атайды. Бұл стильде кірпіш қалау кезінде кафель пайдаланылған.
Осы дәуірдің тағы бір ерекшелігі – жапсырмаларды пайдалану. Гүлдер мен өсімдіктердің көрінісі салынған жапсырмалар қабырғалар мен күмбездерге әдемі келбет береді.
Сондай-ақ "алебастрды жону" осы дәуірде кеңінен таралды. Осы арқылы алебастрды әртүрлі түспен араластырып, қатқан кезде оны әртүрлі пішінде жонған. Бұл алебастрдың бөліктерін кафель сияқты қалап, әдемі суреттер тудырған.
Тарихи-әдеби деректер Ғазнавилер мен олардан кейінгі билеушілердің сәулет өнеріне қатты көңіл бөлгендігін көрсетеді. Ол заманда ғимараттардың саны ғана емес, олардың көлемі де көңіл аударуға тұрады. Кейбір тарихшылар Газни қаласындағы бір мешіт көлемінің әдемі де үлкен болуына байланысты "Аспанның қалыңдығы" деп аталғандығын айтады. Сондай-ақ, осы дәуірде шахтар өз билігінің күш-қуатын сарай салу арқылы көрсеткен. Тарихи деректер бойынша, бір сарайды салу 4 жылға созылып отырған және оның құрылыс материалдарының құны шамамен 7 млн дерхамды құраған. Рази стилі ерекшеліктерінің бірі болып табылатын әртүрлі жапсырмалар мен кафель салу – әкімшілік орындарын салуда көптеп пайдаланылған. Мысалы, әйгілі тарихшы Аттаба осы сарайлардың сыртқы келбетін көктем кезіндегі бақ деп сипаттаған. Ол: "Олар кейде кірпіш қабырғаларды нақышталған алебастрмен көмкеретіні сонша, ол түрлі түсті матаға ұқсап кетеді",-деп жазған.
Қосқабатты мұнаралардың кең таралуы осы замандағы сәулет өнерінің негізгі ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Кейбір еуропалық зерттеушілер, соның ішінде Мунира Дувилар қосқабатты мұнаралардың бастамасын Орта Азиядан іздеген, бірақ мына мәселені ұмытпау керек: ортаазиялық сәулет өнерінде тастан құрылыс салуға көңіл бөлінген, ал Иранда піскен кірпіш көбірек қолданылған.
Рази стилінде қосқабатты мұнаралар салуға өте көп көңіл бөлінген. Мұнараның "қосқабатты" деп аталуының себебі – мұнараның ішкі және сыртқы кеңістігінің бір-бірінен айырмашылығы бар. Мұнараның іші жартылай шар пішіндес, ал сырты үшкір басты сопақ пішіндес. Мұндай мұнараның көрнекті үлгісі - "Исфахан мешітінің" мұнарасы. Батыс зерттеушісі және жазушысы Шредер бұл мұнараны шабыт беру тұрғысынан күшті, математикалық есептер тұрғысынан нақты есептелген, механика тұрғысынан толық және ақаусыз деп сипаттаған.
Үлгілер
-
![image]()
: 1067CE -
![image]()
The Red Dome of Maragheh -
![image]()
-
![image]()
Сыртқы сілтемелер
- Encyclopedia Iranica on ancient Iranian architecture Мұрағатталған 9 қазанның 2007 жылы.
- Stucco decorations in Iranian architecture Мұрағатталған 11 қаңтардың 2012 жылы.
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Razi stili شیوه معماری رازی Iran sәulet onerinin tortinshi stili bolyp tabylady Ol ozine dejingi stilderdin zhaksy erekshelikterin zhogary dәrezhede bojyna zhinagan Razi sәulet stilinde Parsy stilinin syrtky saltanatynyn korinisteri Party stilinin ulylygy zhәne Horasan stilinin nәziktigi togyskan Bul stildin bastamasy Irannyn soltүstiginen bastalsa da damydy Sol sebepten ony Razi stili dep atajdy Islam makalalar tizbeginin boligi Islam mәdenietiArhitektura Ajuandar Razi stili Қazak ӨnerKalligrafiya Miniatyura Kilemder Orta Aziyalyk miniatyura mektebi Tebriz miniatyura mektebi Үndistandagy erte islam oneri Ұly mogoldar kezeninin oneriKiim әdebiAbajya Ikal Boubou Burka Chadra Dzhalәbiya Nikab Shalbar kamis Songkok Takiya Kufiya Sәub Dzhilbab Hidzhab FeskaMejramdarAshura Oraza ajt Қurban ajt Қadir tүni Mәulid RamazanӘdebietArab Әzirbajzhandyk Yavalyk Parsy Қazak Islam portaly k o Razi sәulet stili Әl Zijar әuletinin biligi kezinde bastaldy zhәne Horezmshahtardyn kezinde ozinin sharyktau shegine zhetti Sojtip shamamen 300 zhyl bojy Iranda sәulet onerinin orkendeuine sebep boldy H k zh s 2 3 gasyrlarynda Iranda zhartylaj tәueldi memleketter kurylgannan kejin Islam dәuirindegi Irannyn gylymi әdebi omirinin kajta zhandanuy degen atpen әjgili kozgalys bastaldy Bul kozgalystyn pajda bolu sebepteri mynalar Islamdyk dүnietanymnyn taraluy buryngy әleumettik kurylymnyn kuldyrauy yagni Iran kogamyndagy barlyk toptardyn gylym үjrenuge mүmkindigi pajda boldy Қytajda kagazdyn ojlap tabyluy zhәne onyn h k zh s 1 gasyrynda Samarkandka zhetui onyn Irandagy kitap shygaru men gylymnyn damuyna әseri Әrtүrli ojlardyn bir birimen togysuyna mүmkindik zhasaluy zhәne onyn zhagymdy әserleri Osylajsha sol dәuirdegi gylym mәdeniet zhәne onerdin damuynan әser algan sәulet oneri koptegen zhetistikterge zhetti Bul zhagdaj kejbireulerdin Razi dәuirin Iran onerinin kajta orleui dep atauyna sebep boldy Өkinishke oraj mongoldardyn shabuyly men olardyn kiratularynan kejin osy dәuirdin oneri kuldyrap ketti Razi sәulet stili kazirgi Tegeran kalasynyn ontүstiginde ornalaskan Rej kalasynda bastaldy Bul stildin en zhaksy gimarattary osy kalada salyngan Razi stilinin pajda bolyp damygan Rej nemese Razi ajmagy kolda bar derekterge karaganda abadtandyrylgan zher bolgan Mysaly Zheti ykylym kitabynda bul ajmakta 6 myn medrese men dәruishter үji 400 monsha 1700 munara zhәne 15 myn kudyk bolgan Kejbir zhazushylar gүldenu kezindegi Rej halkynyn sanyn shamamen 1 5 mln adam dep zhazgan Bul abattangan kala h k zh s 617 zhyly Shyngyshannyn kolynan talan tarazhga tүsip kiratyldy Sol kezde Rej kalasynyn mәdeni eskertkishteri zhojyldy Әlemnin kalyndygy degen atka ie bul kala kiratylgannan kejin atalgan ajmaktyn kuldyragany sonshalykty tipti kejinnen ozinin buryngy kalpy men manyzdylygyn ozine kajtara almady Razi stilinde koldanu ayasy әrtүrli gimarattar salyngan Mysaly meshit zhol bagandary men munaraly keseneler Munaraly keseneler kopburyshty nemese bagan tүrinde salyngan biik zhәne kobine zhinishke kurylystar bolgan Kejbir keseneler kirpishten zhasalgan karapajym kurylys bolgan al kejbir keseneler kabyrgalarynyn syrty bezendirilgen Osy kurylystardyn en әjgilisi Қabus munarasy Bul munara h k zh s 4 gasyrynda 1006 zhyly Irannyn soltүstik shygysyndagy Gorgan kalasynda salyngan Osy kalanyn simvoly bolyp sanalatyn bul munara kirpishten salyngan әlemdegi en biik munaralardyn biri Onyn biiktigi shamamen 55 5 metr Ol biiktigi 15 metr tobenin үstine salyngan Munara konus pishindes Onyn one bojynda sәuletshinin aty zhoni men salyngan zhyly zhazylgan zhazbadan baska eshkandaj zhazu kozge korinbejdi Munaranyn ishki diametri 10 metr Razi sәulet stilinde bagandarmen salyngan tүngi namaz okityn oryny bar kejbir meshitter tort ashyk dәlizi bar meshitterge ajnaldy Osy sәulet stilinde meshittegi mehrab many bagandary men meshittin ajnalasyndagy bagandar alynyp tastalyp ony tort ken ashyk dәliz ben onyn үstine bir kүmbez salumen almastyryldy Kejbir tarihshylar Zavare meshitin tort ashyk dәlizi bar zhobamen salyngan algashky meshit dep eseptejdi Bul meshiti h k zh s 530 zhyly 1135 zhyly sәuletshi Mahmud Isfahani salgan Bul ezhelgi meshit zher astynda kazirgi meshittin soltүstik boliginde ornalaskan Қazir bul meshittin үstinde tobesi biik tүngi namaz okityn oryn men munara salyngan Bul meshit ote әdemi zhapsyrmalarmen bezendirilgen Razi stilindegi munaralarda kobine koskabat kabyrga salyngan zhәne olardyn syrtky pishini әrtүrli Munaralardy saluga үlken zhәne kishi kirpishter pajdalanylgan Sondaj ak kabyrgalarga kufa zhazuymen Қurannyn ayattary zhazylgan Razi stilinde shekaste zhazuyn pajdalanu arkyly munaralarga kirpish pen keramikalyk taktalardyn komegimen korinister salyngan Muny Mageli dep atajdy Bul stilde kirpish kalau kezinde kafel pajdalanylgan Osy dәuirdin tagy bir ereksheligi zhapsyrmalardy pajdalanu Gүlder men osimdikterdin korinisi salyngan zhapsyrmalar kabyrgalar men kүmbezderge әdemi kelbet beredi Sondaj ak alebastrdy zhonu osy dәuirde keninen taraldy Osy arkyly alebastrdy әrtүrli tүspen aralastyryp katkan kezde ony әrtүrli pishinde zhongan Bul alebastrdyn bolikterin kafel siyakty kalap әdemi suretter tudyrgan Tarihi әdebi derekter Ғaznaviler men olardan kejingi bileushilerdin sәulet onerine katty konil bolgendigin korsetedi Ol zamanda gimarattardyn sany gana emes olardyn kolemi de konil audaruga turady Kejbir tarihshylar Gazni kalasyndagy bir meshit koleminin әdemi de үlken boluyna bajlanysty Aspannyn kalyndygy dep atalgandygyn ajtady Sondaj ak osy dәuirde shahtar oz biliginin kүsh kuatyn saraj salu arkyly korsetken Tarihi derekter bojynsha bir sarajdy salu 4 zhylga sozylyp otyrgan zhәne onyn kurylys materialdarynyn kuny shamamen 7 mln derhamdy kuragan Razi stili erekshelikterinin biri bolyp tabylatyn әrtүrli zhapsyrmalar men kafel salu әkimshilik oryndaryn saluda koptep pajdalanylgan Mysaly әjgili tarihshy Attaba osy sarajlardyn syrtky kelbetin koktem kezindegi bak dep sipattagan Ol Olar kejde kirpish kabyrgalardy nakyshtalgan alebastrmen komkeretini sonsha ol tүrli tүsti mataga uksap ketedi dep zhazgan Қoskabatty munaralardyn ken taraluy osy zamandagy sәulet onerinin negizgi erekshelikterinin biri bolyp tabylady Kejbir europalyk zertteushiler sonyn ishinde Munira Duvilar koskabatty munaralardyn bastamasyn Orta Aziyadan izdegen birak myna mәseleni umytpau kerek ortaaziyalyk sәulet onerinde tastan kurylys saluga konil bolingen al Iranda pisken kirpish kobirek koldanylgan Razi stilinde koskabatty munaralar saluga ote kop konil bolingen Munaranyn koskabatty dep ataluynyn sebebi munaranyn ishki zhәne syrtky kenistiginin bir birinen ajyrmashylygy bar Munaranyn ishi zhartylaj shar pishindes al syrty үshkir basty sopak pishindes Mundaj munaranyn kornekti үlgisi Isfahan meshitinin munarasy Batys zertteushisi zhәne zhazushysy Shreder bul munarany shabyt beru turgysynan kүshti matematikalyk esepter turgysynan nakty eseptelgen mehanika turgysynan tolyk zhәne akausyz dep sipattagan Үlgiler 1067CE The Red Dome of MaraghehSyrtky siltemelerEncyclopedia Iranica on ancient Iranian architecture Muragattalgan 9 kazannyn 2007 zhyly Stucco decorations in Iranian architecture Muragattalgan 11 kantardyn 2012 zhyly Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz