Осы қымыз қазаққа

«Осы қымыз қазаққа» — Абайдың 1901 ж. жазған өлеңі. Көлемі 24 жол. Қазақ арасына сіңген ноғай немерелері Абай аулына қонаққа келіп жатқанда бас қосып, қымыз ішіп, қызара бөртіп отырғандарға қарап сөз арасында айтылған екен. Бұл туындыда үлкен әлеуметтік салмақ бар. Асылы, Абай төрт түліктің ішінде жылқы малын жиі де қызыға жырлаған. Оның көшпелі қазақтың ең қастерлі түлігі, мінсе - көлігі, жесе - еті, ішсе - сусыны, әрі сұлулықтың символы екенін еске салып отырған. «Қар тепкенге қажымас қайран жылқы», «Жақсы ат пен тату жолдас - бір ғанибет» деп мадақтаған. Ал мынау өлеңінде осыған қайшылау пікір айтқан. Бірақ мұнда да жылқыны даттамаған, тек семіз қазы, уыз қымызға құлшылық қыла беруден сақтандырған. Негізінен мұнда ақын қымыз құмарлыққа, қымыз көрсе, қызыл көрген қара құстай қаптайтын қазақ әдетіне сынай қараған. Қымыз қуып кететін қызбалықты борыш деп санама, жылқы жиып қымыз ішуді мансап көріп әр нәрсеге шатылма, жылқының жауы көп, оны әр төбенің тасасында ұры-қары аңдып жүр. «Мақтан қума, керек қу», «жуасты мін де, айран іш», қой өсір, қойдан жылқы асыл емес. Қой – қойныңдағы ақша, бағуы да, күзетуі де оңай» деп ақыл береді.

Өлең , жыр үлгісінде жазылған. Алғаш рет 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрген атты жинақта жарияланды. Өлеңнің басылуларында кейбір өзгерістер бар. Мысалы, 1945, 1948 жылғы жинақтарда 23-, 24-жолдар «Қойныңда ақша, қолда қой, Күзетке оңай шошынба», ал 1954 жылғы жинақта «Қойыңды ақша, қолда қой, Күзетке оңай шошыма» - деп берілді. Кейінгі басылымдарда бұл жолдар Мүрсейіт қолжазбалары мен 1909 жылғы жинақ негізі бойынша «Қойыңда ақша, қолда қой, Күзетке оңай шошынба»түрінде алынып жүр. Өлең орыс, өзбек, қырғыз, тәжік, түрікмен, татар, ұйғыр тілдеріне аударылған.

Дереккөздер

1. Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9