Наталия Сац атындағы орыс мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры

Наталия Сац атындағы орыс мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры – Қазақстандағы жастар мен балаларға арналған театр ұжымы. Өнер ордасы Алматыдағы жасөспірімдер театрының базасында құрылды. Театрдың құрушысы да, алғашқы басшысы да Наталия Ильинична Сац – 1918 жылы әлемде алғаш балалар театрын ашушы және әлемде алпысқа жуық балалар театрының негізін салушы өнер қайраткері болып саналады.

Наталия Сац атындағы орыс мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры
Орналасуы	Қазақстан Алматы, Шаляпин көшесі 22
Негізделгені	1944
Директоры	Олег Гостев
Марапаттары	Бүкілодақтық балалар мен жасөспірімдер театрлары фестивалінің 1-дәрежелі дипломы 1995 жылы академиялық театр атағы берілді.
Наталия Сац атындағы орыс мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры Ортаққорда

Тарихи кезеңдері мен қойылымдары

1944 жылы Алматыда режиссер Н.И. Сац пен драматург В.С. Розовтың басшылығымен ұйымдастырылған. Қазақ және орыс тілдерінде жұмыс істеді.

Театр бастауында Сергей Эйзенштейн, Николай Черкасов, Вера Марецкая, Владимир Луговский сияқты тағы да басқа Қазақстан өнерінің тарихында жарқын із қалдырған мәдениет қайраткерлері тұрды. Театрдың әрбір даму кезеңі жаңа ізденістерімен ерекшеленді. Н. Сацтан қалған дәстүрді режиссерлер И. Барон, А. Мадиевский, В. Жезмер, Е. Прасоловтар әрі қарай жалғастырып, театр репертуарының мазмұнын кеңейтті.

Алғаш рет қазақ труппасы 1947 жылы 2 ақпанда А. Н. Островскийдің “Мысыққа күнде той бола бермес”, ал орыс труппасы 1945 жылы 7 қарашада Е. Шварцтың “Қызыл телпек” (басты рөлдерде Аққағаз Мәмбетова, Тұрсын Жармұхамедовалар ойнады) спектакльдерін қойды. Театр шымылдығы ресми түрде 1948 жылы 4 шілдеде А.Н. Толстойдың “Алтын кілт” спектаклімен (режиссер Сац) ашылды. Жас ұжымның мектеп бағдарламасымен сәйкес алғаш қойған пьесалар мен аңыз-ертегілер инсценировкалары: М. Ақыжанов пен Қ. Бадыровтың “Алтын сақасы” (1948, режиссер Н.В. Молчанов; 1953, режиссер С. Шәріпов; 1965, режиссер Мен Дон Ук), Ш. Құсайыновтың “Нұрлы тас” (1951) пен “Алдар Көсесі” (1954, екеуінің де режиссер А. Тоқпанов), Қ. Сатыбалдиннің “Аягөз аруы” (1954, режиссер М. Қосыбаев), Л.В. Соловьевтың “Қожанасыры” (1949, режиссер И.С. Барон). Театрда Сац (1947–50), А.Тоқпанов (1950–54), Қосыбаев (1954–59), В.И. Добронравов (1959–62), Ғ. Хайруллина(1962–64), Мен Дон Ук (1964–68), В.С. Пұсырманов (1968–76), М. Байсеркенов (1976–82) сынды бас режиссерлермен қатар И.Г. Бальхозин, Э.Д. Гейдебрехт, А.И. Ненашев, Д. Сүлеев, В.В. Теляковский, С. Үмекенов, т.б. театр суретшілері жемісті еңбек етті.

Театр труппалары мектеп пен отбасының байланысы, жастардың жауынгерлік және еңбектегі ерлігі, достық қарым-қатынасы, арман-махаббаты жайлы тәлім-тәрбиелік мәні зор шығармаларды сахнаға шығарды. Олар: М. Иманжановтың “Жас өмірі” (1949, режиссер Молчанов), Құсайыновтың “Көктем желі” (1953, режиссер Тоқпанов) мен “Есірткен еркесі” (1954, режиссер Қосыбаев), Ш. Байжановтың “Әлия Молдағұловасы” (1954, режиссер Т. Дүйсебаев), Б.Л. Горбатовтың “Әкелердің жастық шағы” (1950, режиссер Б. Коврижных), т.б. қойылымдар.

Театр сахнасында, сондай-ақ, Құсайыновтың “Біздің Ғани” (1958, режиссер В.О. Гасюк пен Қосыбаев), С. Мұқанов пен А. Сатаевтың “Ботагөз” (1970, режиссер Е. Обаев), С. Сейфуллиннің “Қызыл сұңқарлар” (1977, режиссер Байсеркенов), И.Ф. Поповтың “Семья” (1959, 1962, режиссер Добронравов), Х.Хамзаның “Бай мен кедей” (1962, режиссер Хайруллина) сияқты тарихи-әлеум. тақырыптағы шығармалар мен шет ел драматургиясынан У. Шекспирдің “Вероналық екі бозбала” (1949, режиссер Сац), “Гамлет” (1980, режиссер Байсеркенов), Ф. Шиллердің “Зұлымдық пен махаббат” (1951, режиссер С. Естемесова), Н.Хикметтің “Әпенде” (1957, режиссер М. Қосыбаев), Б. Брехттің “Әйдік апай және оның балалары” (1968, режиссер Мен Дон Ук), Ян Соловичтің “Түмен түрткен тіленші” (1976, режиссер Байсеркенов), т.б. пьесалары қойылды. 1960–80 жылдары халықтың аяулы ардагерлері туралы Ш. Аймановтың “Жас Абай” (Әуезовтің романы бойынша, 1969, режиссер Айманов), Ә. Тәжібаевтың “Сағынамын күн сайын” (режиссер Мен Дон Ук), Сатыбалдиннің “Ұзақ жол” (1970, режиссер В.С. Пұсырманов), Ә. Әлімжановтың “Махамбеттің жебесі”, Мұқановтың “Қашқар қызы” (1971, екеуінің де режиссер Обаев), Құсайынов пен О. Бодықовтың “Әл-Фараби” (1972, режиссер Мен Дон Ук), т.б. пьесалар сахналанды. Осы жылдар ішінде театр Мәскеуге үш рет гастрольге барды. 1958 жылы Д. Фурмановтың романы бойынша “Бүліншілік”, Ақынжановтың “Ыбырай Алтынсарин”, В. Коростылов пен М. Львовскийдің “Көрінбейтін Димка” спектакльдерімен бүкілодақтық фестивальге қатысып, 2-дәрежелі дипломға ие болды. 1967 жылы Ш. Құсайыновтың “Алғашқы ұшқындар”, Ш. Айтматовтың “Арманым, Әселім” спектакльдерін алып барып, бүкілодақтық конкурстың 3-дәрежелі дипломы мен ақшалай сыйлығына ие болды. 1971 жылы Тәжібаевтың “Қыз бен солдат” спектаклін апарып, лауреат атанды. Режиссер Мен Дон Ук қойған Құсайыновтың “Алғашқы ұшқындар” спектаклі 1968 жылы Қазақстан комсомолы сыйлығына ие болды (Ғани рөлінде – А. Кенжеков, суретшісі Д. Сүлеев, композиторы М. Қойшыбаев). 1984 жылы Әуезовтің “Алуа” спектакліне (режиссер Р. Сейтметов, Алуа – Г. Қазақбаева) Қазақстан Мемлекеттік сыйлығы берілді. Театр труппалары репертуарынан қазақ қаламгерлері Қ. Мұхаметжановтың “Қуырдақ дайыны” (1964, режиссер Т.Е. Сидоров) мен “Өзіме де сол керек” (1969, режиссер Обаев), А. Шамкеновтың “Адасқан қаз” (1965, режиссер С. Естемесова), Б. Соқпақбаевтың “Менің атым Қожа” (1968, режиссер М.Бақтыгереев), Т. Ахтановтың “Махаббат мұңы” (1970, режиссер Пұсырманов) мен “Күшік күйеуі” (1981, режиссер Ж. Хажиев), С. Жүнісовтың “Қызым, саған айтам” (режиссер Мен Дон Ук), “Жаралы гүлдер” (1973) және “Қос анары” (1975, екеуінің де режиссер Пұсырманов), М Хасеновтің “Қайсар” (1976, режиссер Қ. Жетпісбаев) мен “Пай-пай, жас жұбайлар-айы” (1979), Ж.Тәшенов пен И. Саввиннің “Іске сәт, қыздар” (1976, екеуінің де режиссер Кенжеков) мен “Студенттері” (1978), Н.Оразалиннің “Шырақ жанған түн” (1977, екеуінің де режиссер В.Ф. Ким), Б. Мұқаевтың “Қош бол, менің ертегім” (1979, режиссер Байсеркенов); КСРО халықтары драматуригиясынан Б. Жәкиевтің “Әке тағдыры” (1963), Айматовтың “Алғашқы мұғалім” (1964), “Арманым, Әселім” (1966, үшеуінің де режиссер Мен Дон Ук) мен “Бетпе-беті” (1972, режиссер Пұсырманов), Р. Ғамзатовтың “Тау қызы” (1964, режиссер Хайруллина), М. Кәрімнің “Ай тұтылған түн” (1968, режиссер Обаев), А.Е. Макаеноктың “Үкім” (1972, режиссер Пұсырманов), М. Байджиевтің “Әр үйде мереке” (1982, режиссер Хажиев) мен “Ерте, ерте, ертедесі” (1984, режиссер Н. Жақыпбаев), т.б. пьесалар орын алды. Театрда әр жылдары қызмет еткен Қазақстанның халық артистері Б. Қалтаев, К. Қожабеков, Ш. Мусин, С. Саттарова, т.б. театр труппасының қалыптасып, өсу жолына елеулі үлес қосты.

Жаңа үрдістер

1985 жылы Қазақ ССР мәдениет министрлігінің 24 ақпан күні шыққан №50 бұйрығымен Қазақстанның балалар мен жасөспірімдер театры екіге бөлінді: 1995 жылы Наталия Сац есімі берілген орыс театры; сондай-ақ, танымал қазақстандық жазушы әрі драматург Ғабит Мүсіреповтің есімі берілген қазақ театры. Біраз уақытқа дейін қос ұжым бір шаңырақ астында жұмыс істеп, сахнада қойылымдарды кезегімен қойып жүрді. 1995 жылы театрға Н.И. Сац атындағы академиялық театр мәртебесі берілді.

2000 жылы жасөспірімдер театры бұрын мәдениет сарайы болған Алматы қаласының қағаз-мақта комбинатының ғимаратына көшіп барды. Жаңа жерде Б. Преображенский Ю. Поляковтың «ЧП районного масштаба», Э. Казакевичтің «Двое в степи», Б. Пастернактың «Доктор Живаго», М. Булгаковтың «Белый крест», О. Сүлейменовтің «Страсть скифа – справедливое несчастье», А. Пушкиннің «Прими собранье пестрых глав..», Шекспирдің «Гамлет», Гогольдің «Беспримерная конфузия» спектакльдерін сахнаға шығарды. 2006 жылдан театрдың ғимаратында Камералық сахна жұмыс істеп келеді. Театрдың қалыптасуына РСФСР-дің еңбек сіңірген өнер қайраткері Б. Гронский үлес қосты. Оның басшылығы кезінде театр классикалық және қазіргі заманғы драматургияның үздік туындыларын сахналады. Б. Гронскийдің өзі Л. Гераскинаның «Аттестат зрелости», Т. Габбенің «Золушка», В. Розовтың «Страницы жизни», А. Арбузовтың «Годы странствий», В. Лавреневтің «Разлом» спектакльдерін сахнаға қойды. Сондай-ақ режиссер, Қазақ ССР еңбек сіңірген қайраткері Евгений Александрович Прасолов К. Треневтің «Гимназисты», Я. Райнистің «Вей, ветерок!», Д. Фурмановтың «Мятеж» (бұл спектаклге 1968–87 жылдары Мәскеуде өткен балалар мен жасөспірімдер тетарларының бүкілодақтық фестивалінде І дәрежелі диплом берілді), А. Кузнецовтың «Взрослые дети» сияқты тамаша туындыларды сахналағанымен есте қалды. Орыс труппасының бас режиссері, Қазақ ССР-інің еңбек сіңірген қайраткері Абрам Львович Мадиевский Б. Горбатовтың «Юность отцов», А. Арбузовтың «Таня» және «Иркутская история» тәрізді қызғылықты спектакльдерді қойды.

Бүгінде театрдың репертуарында «Сказка о царе Салтане» (А. Пушкин), «Муха-Цокотуха» (К. Чуковский), «Зайка-зазнайка» (С. Михалков), «Золотой чай» (С. Козлов), «Сказка про Нолик, без которого не наступит завтра» (Г. Данатаров), «Сказка о золотом троне, голубом цветке и старой домбре» (Е. Прасолов), «Волшебная лампа Аладдина» (О. Емельянова), «Две Бабы-Яги» (Р. Сеф, Н. Карелина), «Красная Шапочка» (Е. Шварц), «Белоснежка», «Талисман», «Закат» (И. Бабель), «Горе от ума» (А. Грибоедов), «Ромео и Джульетта» (У. Шекспир), «Белое облако Чингисхана» (Ч. Айтматов), «Тимур и его команда» (А. Гайдар), «Кошкин дом» (С. Маршак) сияқты спектакльдер бар.

Театр труппасын бірнеше жыл бойы Қазақстанның еңбек сіңріген өнер қайраткері Рубен Андриасян басқарып келді. Ол Эдмон Ростанның "Сирано де Бержерак", Анатолий Алексиннің "Жас гвардия", Борис Васильевтің "Тізімде көрсетілмеген", Анатолий Чеховтың "Кішкене комедиялар", Владимир Варфоломеевтің "Қасиетті мен күнәһар", Василий Аксеновтің "Сиқырлы шөп" сынды тамаша туындыларын сахналады. 1986 жылы театрдың көркемдік жетекшісі әрі бас режиссері болып Борис Преображенский тағайындалды. Қазіргі таңда театрдың жетекшісі – Надежда Горобец.

Режиссерлер

Н.И. Сац (1945 – 50), Б.Г. Гронский (1951 – 56), Е.А. Прасолов (1956 – 58, 1970 – 74), А.Л. Мадиевский (1958 – 62), В.Л. Шкляр (1962 – 63), В.И. Пучкин (1964 – 66), Г.М. Жезмер (1966 – 70), Р.С. Андриасян (1974 – 83), Б.Н. Преображенский (1984 жылдан) театр труппасының бас режиссерлері болумен бірге оның көркемдік жағын да басқарды.

Суретшілер

А.А. Алексеев, Е.Г. Маркова, А.А. Пашков, А.Г. Ридаль, Т.Е. Сидоров, И.Г. Бальхозин, Э.Д. Гейдебрехт, В.В. Теляковский, Ф.И. Ткаченко, Д.В. Павлюк (1988 жылдан), т.б..

Бас актерлер

Евгений Жуманов, Дмитрий Скирта, Наталья Бардина, Владимир Крылов, Ольга Коржева, Ирина Арнаутова, Наталья Лунина, Алма Рулас және т.б..

Жетістіктері

• Театр ұжымы Мәскеу (1958; 1967, Д.А. Фурмановтың “Бүліншілігі”, орыс және қазақ труппалары 1957 жылы бірлесіп қойған, режиссер Е.А. Прасолов пен М. Қосыбаев, Бүкілодақтық балалар мен жасөспірімдер театрлары фестивалінің 1-дәрежелі дипломымен марапатталды, Душанбе 1988), т.б. қалаларда болып, өнер көрсетті.
• 1995 жылы театрға режиссер, театр қайраткері Н. Сацтың есімі мен академиялық театр атағы берілді.
• 2015 жылы ТМД парламентаралық ассамблеясы Кеңесінің құрметті грамотасы берілді — халықтар арасындағы достықты нығайтудағы көпжылдық үлесі үшін.
• 2023 жылы Қазақстанның Театрлық сыншылар Ассоциациясы «Алиса в стране Чудес» қойылымын балаларға арналған үздік спектакль деп таныды.

Галерея

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;
2. Қазақстанның мәдени ошақтары. Культурные центры Казахстана: Фотоальбом. – Алматы:«АСА» Баспа үйі» ЖШС, 2012. – 288 б. (қазақ, орыс, тілдерінде) ISBN 978-601-80325-0-9