Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мәрмәр шүрегей (лат. Marmaronetta angustirostris) — қазтәрізділерге жататын өзен үйрегі.
| Мәрмәр шүрегей | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
 (IUCN3.1) | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Marmaronetta angustirostris (, 1832) |
Салмағы 400—600 г, қоразы мен мекиенінің реңі бірдей. Мәрмәр шүрегейлер кейде ағаш бұтағына қонақтайды. Жерге, кейде су жағалауындағы ағаш куысына немесе бұтақтарға ұя салады. Әдетте 7— 9 (кейде 12) жүмыртқа салады, ал балапандары 25—27 күнде қанаттанады. Тіршілігі толық зерттелмеген, қорегі суда және құрлыкта өсетін өсімдіктер. Мәрмәр шүрегей — жыл құсы. Негізгі қыстайтын жерлері Солтүстік Африка, Оңтүстік Азия аймағы. Бұрын 1930— 60 жылы Сырдария бойында жиі ұшырасқан. Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген (1996).
Статусы
1-ші санат. Жойылып бара жатқан түр, КСРО Қызыл кітабына (1984 ж.) тіркелген. Қазақстанда 1963 жылдан 1999 жылға дейін кездеспеген. 2000-2003 жылдары бұл түрдің бірнеше рет кездесуі оның Қазақстанның оңтүстік облыстарының жеке суқоймаларында ұялауының қайтадан қалпына келгендігін айтуға негіз болады .
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы
, Қазақстанда таралу аймағының солтүстік-шығыс шекарасы өтеді.
Таралуы
Таралу аймағы тар шөлді аймақтан шықпайтын . Жерорта, Каспий және Қара теңіздерге құятын өзендерде қыстайды. Қазақстанда XX ғасырдың бірінші жартысында ұялауы Сырдария мен Жайық өзендерінің алаптарында , екінші жартысында тек бір рет қана есепке алынған . Ұзақ үзілістен соң – 2000 жылы (жалғыз) және 2003 жылы (жұп) Оңтүстік Қазақстанда Қызылкөл көлінде табылған . Оның бұл жерде пайда болуы мәрмәр шүрегейдің өзбекстандық популяциясының санының артуына және оның солтүстікке қарай қоныс аударуына байланысты болып табылады .
Мекендейтін жерлері
Түбі лай және қалың қамыс өскен тұщы және аздап кермек сулы суқоймалары; ұясын жағаға не аралдарға салады, қопақтарға жоламайды . Қазақстанда тұщы, жиі жағалауларында бұталар және суүсті өсімдіктері өскен көлемі үлкен емес жағалауы тіктеу көлдерде мекендейді .
Саны
Қазақстанда белгісіз. Әлемде қазіргі саны 15 мыңдай деп бағаланады . Қазақстанмен көршілес Өзбекстан территориясында қазір 100-200 бас мәрмәр шүрегей мекендейді .
Негізгі әсер ететін факторлар
Түрдің саны негізгі таралу аймағында (Пәкістан, Иран, Түркия және теңізі елдері) гидрорежимнің тұрақтылығына тәуелді . Саны өскенде шүрегейлердің бір бөлігі солтүстікке қарай ығысып, Қазақстанның оңтүстік және батыс облыстарына енеді. Саны депрессияға ұшырағанда бұл керісінше жүреді.
Биологиялық ерекшеліктері
Аз зерттелген. Сәуірдің ортасында ұшып келеді, ұялауға басқа өзен үйректерінен кеш түседі. Өзбекстан жағдайында ұяда 7-9 (сирек 12) жұмыртқа болады, мамық басқан балапандарын мамырдың аяғы – маусымның басында кездестіруге болады, қанаттарына маусымның аяғы – шілденің басында қонады, ұяда бұл кезде 5-7 балапан болады. Қыстауға ұшар алдында, басқа үйректер сияқты, біршама, бірнеше жүздеген құс, жиналады .
Қолда өсіру
Европаның хайуанаттар парктері мен құс питомниктерде көбейеді, Қазақстанда өсірілмейді.
Қабылданған қорғау шаралары.
Аулауға тиым салынған.
Қажетті қорғау шаралары
Дайындалмаған. Кездейсоқ атып алудың алдын алу үшін түрді қорғау жайында үгіт жүргізу.
Зерттеу жөніндегі ұсыныстар
Таралу аймағы шегінде таралуы жайында деректер жинау. Қазақстанда бұрында ұялаған жерлерін тексеру.
Дереккөздер
- Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
- Книстаутас, 2001;
- Дементьев, 1952;
- Долгушин, 1960;
- Шевченко и др., 1993.,
- Гаврилов, Колбинцев,
- [6,7] Крейцберг-Мухина, 2003;
- Кашкаров, 2007.
- Крейцберг-Мухина, 2003;
- Delany, Scott, 2002.
- Cramp & Simmons, 1977.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mәrmәr shүregej lat Marmaronetta angustirostris kaztәrizdilerge zhatatyn ozen үjregi Mәrmәr shүregej IUCN3 1 Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarSaby ҚaztәrizdilerTukymdasy ҮjrekKishi tukymdasy Sүnguir үjrekterTegi Marmaronetta 1853Tүri M angustirostrisMarmaronetta angustirostris 1832 Marmaronetta angustirostris Salmagy 400 600 g korazy men mekieninin reni birdej Mәrmәr shүregejler kejde agash butagyna konaktajdy Zherge kejde su zhagalauyndagy agash kuysyna nemese butaktarga uya salady Әdette 7 9 kejde 12 zhүmyrtka salady al balapandary 25 27 kүnde kanattanady Tirshiligi tolyk zerttelmegen koregi suda zhәne kurlykta osetin osimdikter Mәrmәr shүregej zhyl kusy Negizgi kystajtyn zherleri Soltүstik Afrika Ontүstik Aziya ajmagy Buryn 1930 60 zhyly Syrdariya bojynda zhii ushyraskan Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen 1996 Statusy1 shi sanat Zhojylyp bara zhatkan tүr KSRO Қyzyl kitabyna 1984 zh tirkelgen Қazakstanda 1963 zhyldan 1999 zhylga dejin kezdespegen 2000 2003 zhyldary bul tүrdin birneshe ret kezdesui onyn Қazakstannyn ontүstik oblystarynyn zheke sukojmalarynda uyalauynyn kajtadan kalpyna kelgendigin ajtuga negiz bolady Genofondysyn saktau үshin taksonnyn manyzy Қazakstanda taralu ajmagynyn soltүstik shygys shekarasy otedi TaraluyTaralu ajmagy tar sholdi ajmaktan shykpajtyn Zherorta Kaspij zhәne Қara tenizderge kuyatyn ozenderde kystajdy Қazakstanda XX gasyrdyn birinshi zhartysynda uyalauy Syrdariya men Zhajyk ozenderinin alaptarynda ekinshi zhartysynda tek bir ret kana esepke alyngan Ұzak үzilisten son 2000 zhyly zhalgyz zhәne 2003 zhyly zhup Ontүstik Қazakstanda Қyzylkol kolinde tabylgan Onyn bul zherde pajda boluy mәrmәr shүregejdin ozbekstandyk populyaciyasynyn sanynyn artuyna zhәne onyn soltүstikke karaj konys audaruyna bajlanysty bolyp tabylady Mekendejtin zherleriTүbi laj zhәne kalyn kamys osken tushy zhәne azdap kermek suly sukojmalary uyasyn zhagaga ne araldarga salady kopaktarga zholamajdy Қazakstanda tushy zhii zhagalaularynda butalar zhәne suүsti osimdikteri osken kolemi үlken emes zhagalauy tikteu kolderde mekendejdi SanyҚazakstanda belgisiz Әlemde kazirgi sany 15 myndaj dep bagalanady Қazakstanmen korshiles Өzbekstan territoriyasynda kazir 100 200 bas mәrmәr shүregej mekendejdi Negizgi әser etetin faktorlarTүrdin sany negizgi taralu ajmagynda Pәkistan Iran Tүrkiya zhәne tenizi elderi gidrorezhimnin turaktylygyna tәueldi Sany oskende shүregejlerdin bir boligi soltүstikke karaj ygysyp Қazakstannyn ontүstik zhәne batys oblystaryna enedi Sany depressiyaga ushyraganda bul kerisinshe zhүredi Biologiyalyk erekshelikteriAz zerttelgen Sәuirdin ortasynda ushyp keledi uyalauga baska ozen үjrekterinen kesh tүsedi Өzbekstan zhagdajynda uyada 7 9 sirek 12 zhumyrtka bolady mamyk baskan balapandaryn mamyrdyn ayagy mausymnyn basynda kezdestiruge bolady kanattaryna mausymnyn ayagy shildenin basynda konady uyada bul kezde 5 7 balapan bolady Қystauga ushar aldynda baska үjrekter siyakty birshama birneshe zhүzdegen kus zhinalady Қolda osiruEvropanyn hajuanattar parkteri men kus pitomnikterde kobejedi Қazakstanda osirilmejdi Қabyldangan korgau sharalary Aulauga tiym salyngan Қazhetti korgau sharalaryDajyndalmagan Kezdejsok atyp aludyn aldyn alu үshin tүrdi korgau zhajynda үgit zhүrgizu Zertteu zhonindegi usynystarTaralu ajmagy sheginde taraluy zhajynda derekter zhinau Қazakstanda burynda uyalagan zherlerin tekseru DerekkozderOtyrar Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2005 ISBN 9965 17 272 2 Knistautas 2001 Dementev 1952 Dolgushin 1960 Shevchenko i dr 1993 Gavrilov Kolbincev 6 7 Krejcberg Muhina 2003 Kashkarov 2007 Krejcberg Muhina 2003 Delany Scott 2002 Cramp amp Simmons 1977