Мұхтар Қабылұлы Әблязов 16 мамыр 1963 Ванновка Түркістан облысы қазақстандық мемлекеттік саяси және қоғам қайраткері кәс

Мұхтар Қабылұлы Әблязов (16 мамыр 1963, Ванновка, Түркістан облысы) — қазақстандық мемлекеттік, саяси және қоғам қайраткері, кәсіпкер және банкир, Қазақстанның бұрынғы энергетика, индустрия және сауда министрі (1998 сәуір – 1999 қазан), бұрынғы БТА банкі директорлары кеңесінің төрағасы. «Қазақстанның Демократиялық таңдауы» оппозициялық қозғалысының жетекшісі. Өзін «Қазақстандағы наразылық шараларының басшысы» деп атайды.

Мұхтар Қабылұлы Әблязов

Мұхтар Әблязов, 2019

Лауазымы

Ту	«Қазақстанның демократиялық таңдауы» қозғалысының басшысы

20 сәуір 2017 жылдан бастап

Ізашары

лауазым қайта құрылды; Ғалымжан Баділжанұлы Жақиянов (2001–2002)

Ту

Қазақстан энергетика, индустрия және сауда министрі

Ту

сәуір 1998 — қазан 1999

Президент

Нұрсұлтан Назарбаев

Премьер-Министр

Нұрлан Балғымбаев
Қасым-Жомарт Тоқаев

Ізашары

Ізбасары

Владимир Школьник

Өмірбаяны

Мамандығы

кәсіпкер, саясаткер, банкир, ғалым-физик

Діні

агностицизм

Дүниеге келуі

16 мамыр 1963 (61 жас)
Ванновка, Түркістан облысы

Жұбайы

Алма Шалабаева

Балалары

Мадина, Мадияр, Алуа, Алдияр

2007 жылдың маусымында Қазақстан сотының үкімімен ұйымдасқан қылмыстық топ құрып, банк мүлкін заңсыз пайдаланып, қызметтік мүмкіндігін асыра пайдалану арқылы қымқыру деректері бойынша сырттай 20 жыл бас бостандығынан айырылған.

2022 жылдың қаңтарында Францияның Париждік сот үкімі бойынша ақталған.

Өмірбаяны

1963 жылдың 16 мамырында Түркістан облысының Ванновка ауылында дүниеге келген. Шыққан руы қожа.

1986 жылы (МФИИ) «физик-теоретик» мамандығы бойынша тәмамдаған. Институттан кейін инженер, кіші ғылыми қызметкер және Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің инженері қызметін атқарды. 1990 жылы МФИИ аспирантурасына қабылданып, жұмысынан өз еркімен кетіп, бизнеспен шұғылданды.

1991 – 1993 жылдар аралығында «Мадина» ШК директоры болды. (Мекеме оның сол кездегі жалғыз қызының құрметіне аталды).

1993-1997 жылдары аралығында қазақстандық «Астана-Холдинг» холдингтік компаниясының құрылтайшысы, негізін қалаушы және президенті болды. Мекеме әртарапты қызмет атқарып, бидай тасымалынан бастап банк саласымен шұғылданды. 1998 жылы «Банк Туран Әлем» АҚ акцияларын мемлекет тендерге шығарды. «Астана-Холдинг» мемлекетке акцияларды алу бойынша ең жоғарғы ұсыныс жасады (72 млн.доллар). Бірақ, Әблязовта осыншама қаржы болмады. Тендер өткен бір аптадан кейін несиелік келісімшарт жасалып, сол уақытта мемлекеттің меншігіндегі банктың 765 миллион теңгесі жекеменшік тұлғаның пайдалануына берілді. Осылайша, мемлекеттің акциялар қоржыны мемлекеттің қаржысынмен алынды.

Қазақстанның Демократиялық таңдауы (ДВК)

2001 жылдың қараша айында ДВК (Қазақстанның Демократиялық таңдауы) көшбасшылары Мұхтар Әблязов пен Ғалымжан Жақиянов "Қазақстанның Демократиялық таңдауы" қозғалысын құрғандығын жариялады. Құрылтайшылардың ішінде бұлардан бөлек:

Темір банк директорлар кеңесінің төрағасы Мұхтар Әблязов;
Павлодар облысының әкімі Ғалымжан Жақиянов;
еңбек және әлеуметтік қорғау министрі Әлихан Байменов;
вице-премьер Ораз Жандосов;
қорғаныс вице-министрі Жанат Ертілесова;
қаржы вице-министрі Қайрат Келімбетов;
Казкоммерцбанк басқару төрағасы Нұржан Субханбердин;
парламент депутаттары Төлен Тоқтасынов, Серікболсын Әбділдин, Зауреш Баталова, Болат Әбілов;
ҚР Агенттігінің табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау мен шағын бизнесті қолдау бойынша төрағасы Берік Имашев.

Осы саяси қозғалыстың құрамына Қазақстаннның сол кездегі билік басындағы адамдар, облыс басқарушылары, парламент депутаттары, ірі бизнесмендер тобы, танымал қоғамдық белсенділер, журналистер және өзге де мемлекет азаматтары кірген болатын. Бұл Қазақстанның билігінің дағдарысына әкелді. Саяси қозғалыс мүшелері мемлекеттік орындарынан алынды және қылмыстық қудалауға тап болды. 2002 жылдың наурызында Аблязов пен Жақияновтар тұтқындалды және түрмеге тоғытылды.

2002 жылдың 18 шілдесінде Назарбаевтың бұйрығымен сот Аблязовты жалпы режимдегі түзеу колониясына 6 жылға бас бостандығынан айыруға үкім кесті. Барлық танымал Human Rights Watch, Amnesty International секілді халықаралық құқық қорғаушы ұйымдар Қазақстан билігінің әрекетін айыптады және Мұхтарды ар-ұждан тұтқыны деп жариялады.

АҚШ-тың Мемлекеттік Департаменті Мұхтар Әблязовқа қатысты сот ісі көптеген процессуалды қателерге толы болғандығын, дәлелдеуші базаның жеткіліксіздігін және сот көрсеткіштерінің келіспейтін тұстары көп болғандығын сипаттады және мұның негізінде саяси астар жатқандығын көрсетті.

2003 жылдың 3 ақпанында Еуропа Парламенті Қазақстанға Мұхтар Әблязовты тұтқыннан босату туралы талабы бар арнайы резолюцияны таратты.

Түрмеде Мұхтар Аблязов аса қатты азаптауға тап болды.

2003 жылдың 13 мамырында Мұхтар Әблязов халықаралық ұйымдар мен институттардың ықпалымен түрмеден босап шықты.

Оппозициялық қозғалыс мүшелері мемлекеттік лауазымдарынан алынды және қылмыстық қудалауға ұшырады. 2002 жылдың наурыз айында Әблязов пен Жақиянов тұтқындалды және түрмеге тоғытылды.

2017 жылдың сәуірінде Facebook парақшасында "Қазақстанның Демократиялық таңдауы" қозғалысының қайта жанданғаны туралы хабарлады.

Энергетика министрі

1997 жылдың маусым айынан бастап, Әблязов «KEGOC» АҚ-ның президенті қызметін атқарды. Ал, 1998 жылдың сәуірінен 1999 жылдың қазан айының аралығында сол кездегі ҚР премьер-министрі Нұрлан Балғымбаев үкіметінің тұсында энергетика, индустрия және сауда министрі болды.

1999 жылдың қазан айында, Мұхтар Қабылұлы отставкаға кетісімен оған қатысты қаражатты заңсыз иелену, табысын жасыру баптары бойынша айып тағылып, іс жүргізілді. Тергеу барысында Әблязов 1998-1999 жылдары «KEGOC» АҚ және Екібастұз ГРЭС-2 ресурстары жекеменшік мекемелердің мүддесі үшін пайдаланылған қылмыстық схема құрғандығы әшкереленді. Нақты айтқанда, «Кегок» АҚ, Екібастұз ГРЭС-2 және Қостанайасбест өндіріс орыны арасындағы электр қуаты үшін үлкен қарыз ГРЭС-2-ге өтіп кетті. Осының кесірінен, «Кегок» АҚ 1998 жылы және 1991 жылдың 1 тоқсанында 2 млрд.теңгеге шығынға батты (20 млн АҚШ долларынан астам).

2002 жылдың мамыр айында сот Әбілязовты жалпы режимдегі түзету мекемесіне 6 жыл бас бостандығынан айырды. Сонымен қатар, келтірілген залалдың орнын толтырып, 2 жыл бойы мемлекеттік қызметте басқару қызметінен шектеді. Әблязов 2003 жылдың 8 сәуірінде Президент жанындағы рақымшылық комиссиясына өтініш білдіріп, мамыр айында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев рақымшылық туралы жарлыққа қол қайып, бұрынғы министрдің ары қарай бас бостандығынан айыру жазасының үкімін тоқтатты.

БТА Банкі

2004 жылдың 19 желтоқсанында «Туран Әлем Банкінің» басқарма төрағасы Ержан Тәтішев аң аулау барысында қаза тапты. 2017 жылы Мұратхан Тоқмади «КТК» телеканалына сұхбаты барысында сол кезде Әбілязовтың тапсырысы бойынша Татишевті өзі атқандығын мойындады. Қылмыстың нәтижесінде Әблязов банк басқармасын өз қолына алды.

Мұхтар Әблязовқа 2005-2009 жылдар арасында БТА Банкінен қаржы жымқырды деген айып тағылды. Жалпы келтірілген залал көлемі кем дегенде 6 млрд. долларды құрады. Әблязовты 2013 жылы Францияда тұтқындады. 2014 жылдың қаңтарында Францияның төменгі сатылы соты банкирді экстрадициялау туралы жария етті. Алайда, сол жылдың сәуірінде бұл үкім кассациялық соттың шешімімен өз күшін жоғалтты. Іс Лионның апелляциялық сотында қаралып, қазанның соңында ресей тарапынан банкирді экстрадиция туралы өтінішін қанағаттандыру бойынша қайта қаралды. 2016 жылдың 9 желтоқсанында Францияның мемлекеттік кеңесі Мұхтар Әбілязовты ресейге экстрадициялау туралы жарлығының күшін жойды. Әблязов Ресей, Қазақстан және Украина тарапынан қылмыстық қудалауда. Бірақ, оны экстрадициялау туралы сұраным тек Ресей және Украина тарапынан берілуде, себебі, Қазақстан мен Франция арасында мұндай келісім жоқ.

2017 жылдың сәуірінде Facebook парақшасында Әблязов «Қазақстанның демократиялық таңдауы» атты жаңа қозғалыстың құрылғандығын мәлімдеді.

2017 жылдың маусымында Алматының қылмыстық істер бойынша мамандандырылған ауданаралық соты Әбілязовты кінәлі деп тауып, оны сырттай 20 жыл бас бостандығынан айырды. Бас бостандығынан айыру үкімен қатар, сот оның мүлікін тәркілеп, 300 АЕК көлемінде айып пұл салды. Сонымен бірге, банк саласында 3 жыл кәсіби әрекеттерді жүзеге асыруға тиым салды. Осы іс бойынша БТА банкінің бұрынғы басқарма басшысы Садуақас Мамеш және басқарма төрағасының бірінші орынбасары – несие комитетінің төрағасы Жақсылық Жарымбетов өз кінәларын толық мойындап, 5 жыл бас бостандығынан айырылды. Істің деректеріне сәйкес, Әблязов құрған қаржылық схема 4 жыл қатарынан қолданылған: банк бірнеше миллионнан бастап, бірнеше миллиард теңге көлемінде қайтарымсыз несиелерді олигархтың өз меншігіндегі астыртын компаниялардың есеп шотына аударып отырған. Қолға түс кен қаржыға Әблязов пен оның серіктестері Еуропа мен АҚШ-тан элиткалық жылжымайтын мүліктерді сатып алып, Африкадағы өнеркәсіп орындарын сатып алып отырған. Жалпы алғанда Әблязов Қазақстаннан 7,5 млрд. доллар көлемінде қаржыны заңсыз шығарған.

2017 жылдың қарашасында халықаралық тергеу журналистикасының консорциумы (ICIJ) БТА Банкінің экс-басқарма төрағасы Мұхтар Әблязовтың атын аталған баяндаманы жариялады. Зерттеу барысында Әблязов қаржыны өзінің балдызы Сырым Шалабаев негізін қалаған CFJ Star Trust сынды өзге де оффшорлы компаниялар арқылы иемденіп отырғаны мәлімделді. Әблязов елден кеткен екі жылдан кейін Кайман аралдарында орналасқан бұл компания өз жұмысын тоқтатып, көп ұзамай мүлде жабылған.

Отбасы

Мұхтар Әблязов үйленген, төрт баласы бар (Мадина, Мадияр, Алуа және Алдияр).

Әйелі – Алма Шалабаева (1966 жылдың 15 тамызында дүниеге келген), «Математика» мамандығы бойынша Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ тамамдаған.

Қызы Мадина 2007 жылдың қыркүйек айында қазір Швейцарияда тұратын Алматы қаласының бұрынғы әкімі Виктор Храпуновтың асыранды баласы Ілиясқа тұрмысқа шыққан. Виктор Храпуновқа қатысты 2011 жылы қылмыстық іс ашылған. 2012 жылдың ақпан айынан бастап оған халықаралық іздестіру жарияланды.

Мадияр Әблязов 2013 жылы Ұлыбританияда мекендеу қағазын алды. Ол үшін оның әкесі Мадиярдың Швейцария банкіндегі есепшотына 1 миллион фунт стерлинг аударып, инвесторлық виза алуына ықпал жасады. Британдық кеден қызметіне Мұхтар Әблязов өзінің ұлы Мадиярға 1 млн. Фунт стерлингті сыйға тартқаны жайлы құжат көрсетілді.

Фильмография

«КазМунайДиаз» (2017)
«Драгоценности Семьи Назарбаева» (2018)
«Чем владеет семья Назарбаева» (2018)
«Как Назарбаев украл землю» (2018)
«Принцесса и нищие 1» (2019)
«Принцесса и нищие 2» (2019)
«Токаев — он просто мебель!» (2019)
«Назарбаевы прячут капиталы» (2019)

Дереккөздер

Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named :0
1:21 минуты.
Оппозиционер Аблязов заявил, что является «лидером протестов» в Казахстане - Газета.Ru | Новости (орыс.).
tengrinews.kz Аблязов осужден на 20 лет лишения свободы (орыс.) (7 июня 2017).
Ridley, Kirstin. English judge says fugitive oligarch defrauded Kazakh bank BTA (19 наурыз 2013). Тексерілді 24 шілденің 2021.
Парижский суд прекратил уголовное преследование опального казахского банкира Аблязова из-за истечения срока давности (орыс.).
IAC EURASIA — Болат Утемуратов : Великий и Ужасный Мұрағатталған 24 қазанның 2020 жылы.
Мухтара Аблязова экстрадируют из Франции. Zakon.kz (30 қазан 2014). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
Мухтар Аблязов подал прошение о помиловании. Караван (10 сәуір 2003). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
Президент РК подписал Указ о помиловании бывшего министра энергетики РК Аблязова. Караван (13 мамыр 2003). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
Муратхан Токмади назвал заказчика убийства Ержана Татишева. Forbes Kazakhstan (25 қазан 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
Госсовет Франции отказался выдавать России экс-банкира Аблязова. РИА Новости (9 желтоқсан 2016). Тексерілді, 9 желтоқсан 2016.
Суд в Алма-Ате приговорил экс-банкира Аблязова к 20 годам лишения свободы. Тексерілді, 1 ақпан 2018.
Аблязов объявил о создании нового «Демвыбора Казахстана». Радио Азаттык (20 сәуір 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
В Казахстане заочно приговорили экс-банкира Аблязова к 20 годам тюрьмы. runews24.ru. Тексерілді, 7 маусым 2017.
Суд в Алма-Ате приговорил экс-банкира Аблязова к 20 годам лишения свободы. РИА Новости (7 маусым 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
Аблязов осужден на 20 лет лишения свободы. Tengri News (7 маусым 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
Судебный марафон закончен: Аблязова осудили на 20 лет. КТК (7 маусым 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.
Мухтар Аблязов отказался комментировать данные ICIJ. Zakon.kz (7 қараша 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.
Mukhtar Ablyazov, Data from: Paradise Papers (ағыл.). ICIJ. Тексерілді, 1 ақпан 2018.
Что известно о семье Мухтара Аблязова. Nur.kz (16 наурыз 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.
Иск Казахстана против Виктора Храпунова рассмотрят в США (31 наурыз 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.
David Pegg The ‘golden visa’ deal: ‘We have in effect been selling off British citizenship to the rich’ (ағыл.). The Guardian (4 July 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.

[:0-1] Дереккөз қатесі: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named :0

[1:21_минуты2-2] 1:21 минуты.

[3] Оппозиционер Аблязов заявил, что является «лидером протестов» в Казахстане - Газета.Ru | Новости (орыс.).

[4] tengrinews.kz Аблязов осужден на 20 лет лишения свободы (орыс.) (7 июня 2017).

[5] Ridley, Kirstin. English judge says fugitive oligarch defrauded Kazakh bank BTA (19 наурыз 2013). Тексерілді 24 шілденің 2021.

[6] Парижский суд прекратил уголовное преследование опального казахского банкира Аблязова из-за истечения срока давности (орыс.).

[7] IAC EURASIA — Болат Утемуратов : Великий и Ужасный Мұрағатталған 24 қазанның 2020 жылы.

[zakon1-8] Мухтара Аблязова экстрадируют из Франции. Zakon.kz (30 қазан 2014). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[9] Мухтар Аблязов подал прошение о помиловании. Караван (10 сәуір 2003). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[10] Президент РК подписал Указ о помиловании бывшего министра энергетики РК Аблязова. Караван (13 мамыр 2003). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[11] Муратхан Токмади назвал заказчика убийства Ержана Татишева. Forbes Kazakhstan (25 қазан 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[12] Госсовет Франции отказался выдавать России экс-банкира Аблязова. РИА Новости (9 желтоқсан 2016). Тексерілді, 9 желтоқсан 2016.

[13] Суд в Алма-Ате приговорил экс-банкира Аблязова к 20 годам лишения свободы. Тексерілді, 1 ақпан 2018.

[14] Аблязов объявил о создании нового «Демвыбора Казахстана». Радио Азаттык (20 сәуір 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[15] В Казахстане заочно приговорили экс-банкира Аблязова к 20 годам тюрьмы. runews24.ru. Тексерілді, 7 маусым 2017.

[16] Суд в Алма-Ате приговорил экс-банкира Аблязова к 20 годам лишения свободы. РИА Новости (7 маусым 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[17] Аблязов осужден на 20 лет лишения свободы. Tengri News (7 маусым 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[18] Судебный марафон закончен: Аблязова осудили на 20 лет. КТК (7 маусым 2017). Тексерілді, 10 қаңтар 2018.

[19] Мухтар Аблязов отказался комментировать данные ICIJ. Zakon.kz (7 қараша 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.

[20] Mukhtar Ablyazov, Data from: Paradise Papers (ағыл.). ICIJ. Тексерілді, 1 ақпан 2018.

[family-21] Что известно о семье Мухтара Аблязова. Nur.kz (16 наурыз 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.

[22] Иск Казахстана против Виктора Храпунова рассмотрят в США (31 наурыз 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.

[23] David Pegg The ‘golden visa’ deal: ‘We have in effect been selling off British citizenship to the rich’ (ағыл.). The Guardian (4 July 2017). Тексерілді, 1 ақпан 2018.