Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мэйдзи жаңғыртуы (жап. 明治維新 Мэйдзи Исин) — Жапонияны ең озық, әрі дамыған мемлекеттердің қатарына қосқан 1868-1889 жылдары жүргізілген саяси, әскери және әлеуметтік-экономикалық реформалардың жиынтығы. Реформа кезінде билік сегунат басқарған самурайлық жүйеден император Муцухито және оның үкіметі басқаратын жүйеге көшті. Қайта жаңғырту мемлекеттік құрылымға, заң жүйесіне, қаржы, өнеркәсіп, дипломатия, дін, білім және тағы басқа салаларға өз әсерін тигізді. Жаңа замандағы жапон ұлттық мемлекетінің құрылуы мен жапон ұлтының қалыптасуы Мэйдзи реформаларымен байланыстырылады. 1868-1889 жылдары жапон қоғамына батыстың озық жетістіктерін енгізудің қарқынды жүргізілуімен сипатталған. Кейде қайта жаңғыртуды "Мэйдзи револициясы" деп те атайды.
Реформалардың алдындағы саяси жағдай
Азамат соғысы
19 ғасырда сёгунат жүргізген оқшаулану саясатына Ресей, Англия және АҚШ Жапонияның Батыс әскери күшінің алдында әлсіз екендігін көрсетіп, шақыру тастайды. Коммодор сапарынан кейін мемлекет бірқатар тең құқықсыз шарттарға қол қоюға мәжбүр болды, Қытайдағы тәрізді Жапонияда да батыс мемлекеттерге ерекше артықшылықтар берілді.
Феодалдық иеліктің жас тарихи тұрғыдан Токугава сёгунатына өш болып, билікке қарсы қарулы көтеріліске шықты, 1868 жылы қаңтарда император билігін қалпына келтіруді жариялады.
Мемлекеттік билік Токугава Ёcинобудан императорға қайтарылған соң Жапонияда жаңа үкімет жасақталды. 1868 жылдың 3 қаңтарында үкімет императордың тікелей билігінің қалпына келтірілуі туралы жарлық шығарды. Бұл құжатқа сәйкес Токугава сегунаты таратылып, билік император мен жаңа үкіметтің қолына көшті. Жаңа үкіметтің отырыстарында сегунды барлық лауазымдарынан айыру шешімі қабылданды. Осы шешімге наразылық білдірген сегунатты қолдаған күштер үкіметке қарсы шығып, Жапонияда азамат соғысы басталды.
Қаңтар айының соңында сегунатты қолдаушы күштер Киотоны басып алып, мемлекеттегі билікті қайтаруды көздеді. 1868 жылдың 27-30 қаңтарында саны жағынан аз, бірақ жақсы қаруланған, даярлықтан өткен императорлық әскер сегунат әскерін талқандады. Осы шайқастан кейін императорлық әскердің солтүстік-шығыс бағыттағы жеңісті жорықтары жалғаса берді. 1868 жылдың 3 мамырында Эдо (қазіргі Токио) қаласы императорлық әскерге ешқандай қарсылық көрсеткен жоқ.
1868 жылдың жаз-күз айларында императорлық әскердің негізгі шайқастары Жапонияның солтүстік аймақтарында Солтүстік одаққа қарсы өтті. Қараша айының соңында сегунат жақтастарының қорғаны болған Айдзу-Вакамацу қамалы алынды. Сегунаттың адмиралы болған Эномото Такэаки Хоккайдо аралына қашып, өзін жаңа құрылған Эдзо республикасының президенті деп жариялады. 1869 жылдың 27 маусымында императорлық әскер Эдзо республикасын тізе бүктіріп, бір жарым жылға созылған азамат соғысын аяқтады.
Үкімет
Азамат соғысы кезінде императорлық үкімет бірқатар жаңа саяси стандарттарды енгізді. Ол 1868 жылдың ақпан айында шетел мемлекеттерінің өкілдеріне өзін Жапониядағы заңды билік ретінде жариялады. 1868 жылдың 6 сәуірінде император жаңа бағыттың негізгі ұстанымдарын баяндады. 1868 жылдың 11 маусымында жаңа үкіметтің құрылымы белгілі болды (Үлкен мемлекеттік кеңестің палатасы). АҚШ Конституциясының негізінде билік заң, атқарушы және сот тармақтарына бөлініп, шенеуліктер 4 жыл ішінде қайта сайлануға міндеттелді. Үкіметте министрліктер рөлін атқаратын үлкен қызметтер және аймақтарда жаңа үкіметтің өкілдері ретінде кіші қызметтер құрылды. 1868 жылдың қыркүйек айында императорлық әскер басып алған Эдо қаласының атауы Токио ("Шығыс астана") болып өзгертілді. 1869 жылдың 3 қыркүйегінде император өз резиденциясын Киотодан Токиоға көшірді. Үкімет мемлекетті басқару жүйесін өзгерткенімен, жапон қауымын өзгертуге асыққан жоқ.
Реформалар
Әкімшілік реформа
Жапонияны унитарлы мемлекетке айналдыру ескі федеративтік құрылымды жоюды талап етті. 1868-1869 жылғы азамат соғысы кезінде император сегунат иеліктерін тәркілеп, оны префектураларға бөлді. Алайда князь-хандардың еиліктері императордың билігінен тыс болып қала берді. Хандардың иеліктері мемлекет пайдасына өткенімен, хандар жүйесі жойылған жоқ. Үкіметтің жарым-жартылай саясаты халықтың наразылығын тудырып отырды. 1871 жылдың 29 тамызында унитарлық билік жүйесіне өту мақсатымен императорлық үкімет Жапониядағы хандарды жою және оның орнына префектураларды енгізу туралы жариялады.
Әскери реформа
Императорлық үкіметтің алдында тұрған ең негізгі мәселердің бірі жаңа және соғысқа жарамды әскерді құру болды. 1873 жылдың 10 қаңтарында Омура Масудзимо және Ямагато Аритомоның бастамасымен үкімет мемлекет аумағында жалпы әскери борыш туралы заңын қабылдады. Осы заңға сәйкес 20 жасқа толған жапон ер азаматы өзінің шығу тегіне қарамастан әскери борышын өтеуге міндеттелген. Әсери борышты өтеуден шенеуліктер, студенттер және 270 иена төлеген азаматтар босатылды. Жаңа императорлық әскер негізінен қарапайым шаруалардан жасақталған.
Әскери реформадан бөлек полиция бөлімшелерін жасақтау жүмыстары жүргізілді. Олар 1872 жылға дейін Әділет министрлігіне, ал 1873 жылдан бастап Ішкі Істер министірлігіне бағынған. Астаналық полиция жеке токиолық басқарма ретінде құрылды.
Әлеуметтік реформалар
Жапон ұлттық мемлекетін құру жолында үкімет әлеуметтік реформаларды белсенді жүргізді. 1869 жылдың 25 маусымында үкімет айрықша құқықты екі тапты қалыптастырды (лауазымды (кадзоку) және лауазымсыз (сидзоку)). Осы екі тапты қалыптастыру кезінде үкімет оның алдында болған аристократтар мен самуралайдың арасындағы үздіксіз тартысты тоқтатуды көздеді. Оған қоса императорлық үкімет шаруалардың, көпестердің, ұсақ қолөнершілердің теңдігін жариялады. Олар хэймин (қарапайым халық) деп атала бастады. 1871 жылы үкімет қарапайым халықтың қатарына Эдо дәуірінде кемсітушілікке ұшыраған парилерді де жатқызды. Жол жүруге және кәсіп ауыстыруға қойылған шектеулер жойылды. 1871 жылдың 4 сәуірінде халықты міндетті түрдегі тіркеу енгізілді.
Білім
Білім саласында үкімет түбегейлі өзгерістерді енгізді. 1871 жылы білім саласы үшін жауап беретін Мәдениет министрлігін құрылды. 1872 жылы министрлік француз үлгісіне негізделген мемлекеттік білім жүйесі туралы қаулысын жариялады. Осы жүйеге сәйкес Жапония 8 университеттік округке бөлінді. Әр округ 1 университет пен 32 орта мектеп құқығына ие болды. 1879 жылы округтар жүйесі жойылып, міндетті мемлекеттік білім беру немістің бастауыш мектебіне негізделген оқу орындармен шектелді. Ұл бабалар мен қыз балалар бірге оқитын алғашқы мемлекеттік мектептер пайда болды. Жоғарғы білім беру саласын дамыту үшін 1877 жылы Токио университетінің негізі қаланды. Жапон үкіметінің шақыруымен университетте шетел ұстаздары мен оқытушылары жұмыс істей бастады. Префектураларда педагогикалық институттар мен әйелдерге арналған жоғарғы оқу орындары ашылды.
Өнеркәсіп пен құрылыстың дамуы
Мемлекеттің индустриалдық бағытты таңдауы жаңа технологиялардың келуі мен өнеркәсіптің дамуына алып келді. 1872 жылы еуропалық инженерлердің көмегімен Токио мен Иокогама бір-бірімен қосқан темір жол ашылды. Паровоздар Еуропадан жеткізіліп, ал вокзал ғимаратының жобасы АҚШ-та жасалған. 1877 және 1881 жылдары өнеркәсіп көрмелері өткізілді. 1877 жылы Александр Белл Токио мен Иокогама арасындағы телефон торабын өткізді. Құрылыс саласында тас дәстүрлі ағашты ығыстыра бастады.
Халықаралық қарым-қатынастар
Императорлық үкіметтің алдындағы ең басты мәселе Токугава сегунаты кезінде қол қойылған кіріптарлық шаттардан айырылу болды. Бұл шарттарды заңды түрде қайта қарау үшін АҚШ-қа министр Ивакура Томоми бастаған елшілік жөнелтілді. Елшілік қүрамында 50 лауазымды тұлға мен 60 студент болды. Елшілік өз алдына қойған мақсаттарына жетпегеніне қарамастан, батыс елдерінің саяси-елшілік және әлеуметтік-экономикалық жүйелерін жете зерттеуге мүмкіндік алды.
1876 жылы мемлекеттің Сыртқы істер министрі Тэрасима Мунэноринің АҚШ үкіметімен Жапонияның кедендік автономиясын қалпына келтіру туралы келіссөздер сәтті басталғанымен, Ұлыбритания мен Германияның қарсылығы оған жол бермеді.
1871 жылы жапон үкіметінің Циндік Қытайға жіберген елшілігі жапон-цин достық туралы келісіміне қол қойды. Бұл Жапонияның шетелдік мемлекетпен алғашқы тең дәрежелі құжаты болды. Екі мемлекеттің арасындағы қарым-қатынастың шиеленісуіне Тайвань аралындағы Жапонияның құзырындағы азаматтардың өлімі себеп болды. 1874 жылы Жапонияның Тайвань аралына жазалау жорығы басталды. Жанжалды реттеу үшін Ұлыбритания үкіметі аралысуға мәжбүр болды (Қытайдың контрибуция төлеуімен аяқталды).
Жапон үкіметі шекараны нығайту жұмыстарын белсенді жүргізіп отырды. Жапония мен Циндік Қытайға тәуелді болған Рюкю мемлекеті жапондықтардың иелігі болып жарияланды.
Маңызы
Реформалардың қорытындысы бойынша Жапония Жаңа дәуірге "секіруге" мүмкіндік алды. Императорлық әскер қайта жасақталып, қуатты флоттың құрылысы басталды. Мемлекетті басқарудағы, экономикадағы түбегейлі өзгерістер, оқшаулану саясатынан бас тарту Жапонияда экономикалық бәсекеге қабілетті қоғамныі тууына алып келді. Жапония Батыс Еуропа мен АҚШ-қа саяси жартылай тәуелді мемлекеттен көршілерін басып-озған Шығыс Азиядағы отарлаушы күшке айналды.
Дереккөздер
- Britanica настольная энциоклопедия.Том І «АСТ-Астрель» Москва, 2006. ISBN 978-5-17-08532-4 (T.1) (ACT), ISBN 978-5-271-1512-0 (T.1) (Aстрель)
Әдебиет
- Najita Tetsuo, The Intellectual Foundations of Modern Japanese Politics (Chicago & London: University of Chicago Press), chapter 3: «Restorationism in Late Tokugawa», pp 43 — 68.
- H. Van Straelen, Yoshida Shōin, Forerunner of the Meiji Restoration: A Biographical Study (Leiden: E. J. Brill, 1952).
- David M. Earl, Emperor and Nation in Japan (Seattle: University of Washington Press, 1972), on Yoshida: «Attitude toward the Emperor/Nation», pp 161—192. Also pp. 82 — 105.
- Marius B Jansen, Sakamoto Ryōma and the Meiji Restoration (New York: Columbia University Press, 1994) especially chapter VIII: «Restoration», pp 312—346.
- W. G. Beasley, The Meiji Restoration (Stanford, California: Stanford University Press, 1972), especially chapter VI: «Dissenting Samurai», pp 140—171.
- Conrad Totman, «From Reformism to Transformism, bakufu Policy 1853—1868», in: T. Najita & V. J. Koshmann, Conflict in Modern Japanese History (New Jersay: Princeton University Press, 1988), pp. 62 — 80.
- Jansen, Marius B.: The Meiji Restoration, in: Jansen, Marius B. (ed.): The Cambridge history of Japan, Volume 5: The nineteenth century (New York: Cambridge UP, 1989), pp. 308—366.
- Robert W. Strayer, Ways of the World with Sources Vol. 2 (2nd ed.), pp 950 (2013)
- Мазуров И. В. Япония на пути модернизации. — Хабаровск: Изд-во Дальневосточ. гос. гуманитар. ун-та, 2006. — 48 с.
- Weltgeschichte-Daten Fakten Bilder- Georg Westermann Verlag; Braunschweig 1987- ISBN 3-07-509036-0
- J.M.Roberts Der Triumph des Abendlandes/ Eine neue Deutung der Weltgeschichte. ECON Verlag GmbH, Düsseldorf und Wien, 1986 ISBN 3-88199-642-7
- Головнин В. М. Сочинения. Путешествие на шлюпе «Диана» из Кронштадта в Камчатку, совершённое в 1807, 1808 и 1809 гг. В плену у японцев в 1811, 1812 и 1813 гг. Путешествие вокруг света на шлюпе «Камчатка» в 1817, 1818 и 1819 гг.: С приложением описания примечательных кораблекрушений в разные времена претерпенных русскими мореплавателями / Головнин В. М. — М.; Л.: Изд-во Главморпути, 1949. — 506 с.
- Головнин В. М. Записки флота капитана Головина о приключениях его в плену у японцев. — М.: Захаров, 2004. — 464 с. — (Серия «Биографии и мемуары») на сайте «Российский мемуарий»
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mejdzi zhangyrtuy zhap 明治維新 Mejdzi Isin Zhaponiyany en ozyk әri damygan memleketterdin kataryna koskan 1868 1889 zhyldary zhүrgizilgen sayasi әskeri zhәne әleumettik ekonomikalyk reformalardyn zhiyntygy Reforma kezinde bilik segunat baskargan samurajlyk zhүjeden imperator Mucuhito zhәne onyn үkimeti baskaratyn zhүjege koshti Қajta zhangyrtu memlekettik kurylymga zan zhүjesine karzhy onerkәsip diplomatiya din bilim zhәne tagy baska salalarga oz әserin tigizdi Zhana zamandagy zhapon ulttyk memleketinin kuryluy men zhapon ultynyn kalyptasuy Mejdzi reformalarymen bajlanystyrylady 1868 1889 zhyldary zhapon kogamyna batystyn ozyk zhetistikterin engizudin karkyndy zhүrgiziluimen sipattalgan Kejde kajta zhangyrtudy Mejdzi revoliciyasy dep te atajdy Reformalardyn aldyndagy sayasi zhagdajAzamat sogysy Zhapondyktardyn bejnesindegi kommandor PerriKommandor Perridin kemeleri 19 gasyrda syogunat zhүrgizgen okshaulanu sayasatyna Resej Angliya zhәne AҚSh Zhaponiyanyn Batys әskeri kүshinin aldynda әlsiz ekendigin korsetip shakyru tastajdy Kommodor saparynan kejin memleket birkatar ten kukyksyz sharttarga kol koyuga mәzhbүr boldy Қytajdagy tәrizdi Zhaponiyada da batys memleketterge erekshe artykshylyktar berildi Feodaldyk ieliktin zhas tarihi turgydan Tokugava syogunatyna osh bolyp bilikke karsy karuly koteriliske shykty 1868 zhyly kantarda imperator biligin kalpyna keltirudi zhariyalady Memlekettik bilik Tokugava Yocinobudan imperatorga kajtarylgan son Zhaponiyada zhana үkimet zhasaktaldy 1868 zhyldyn 3 kantarynda үkimet imperatordyn tikelej biliginin kalpyna keltirilui turaly zharlyk shygardy Bul kuzhatka sәjkes Tokugava segunaty taratylyp bilik imperator men zhana үkimettin kolyna koshti Zhana үkimettin otyrystarynda segundy barlyk lauazymdarynan ajyru sheshimi kabyldandy Osy sheshimge narazylyk bildirgen segunatty koldagan kүshter үkimetke karsy shygyp Zhaponiyada azamat sogysy bastaldy Қantar ajynyn sonynda segunatty koldaushy kүshter Kiotony basyp alyp memlekettegi bilikti kajtarudy kozdedi 1868 zhyldyn 27 30 kantarynda sany zhagynan az birak zhaksy karulangan dayarlyktan otken imperatorlyk әsker segunat әskerin talkandady Osy shajkastan kejin imperatorlyk әskerdin soltүstik shygys bagyttagy zhenisti zhoryktary zhalgasa berdi 1868 zhyldyn 3 mamyrynda Edo kazirgi Tokio kalasy imperatorlyk әskerge eshkandaj karsylyk korsetken zhok 1868 zhyldyn zhaz kүz ajlarynda imperatorlyk әskerdin negizgi shajkastary Zhaponiyanyn soltүstik ajmaktarynda Soltүstik odakka karsy otti Қarasha ajynyn sonynda segunat zhaktastarynyn korgany bolgan Ajdzu Vakamacu kamaly alyndy Segunattyn admiraly bolgan Enomoto Takeaki Hokkajdo aralyna kashyp ozin zhana kurylgan Edzo respublikasynyn prezidenti dep zhariyalady 1869 zhyldyn 27 mausymynda imperatorlyk әsker Edzo respublikasyn tize bүktirip bir zharym zhylga sozylgan azamat sogysyn ayaktady Үkimet Imperatordyn Kiotodan Tokioga kkshui Azamat sogysy kezinde imperatorlyk үkimet birkatar zhana sayasi standarttardy engizdi Ol 1868 zhyldyn akpan ajynda shetel memleketterinin okilderine ozin Zhaponiyadagy zandy bilik retinde zhariyalady 1868 zhyldyn 6 sәuirinde imperator zhana bagyttyn negizgi ustanymdaryn bayandady 1868 zhyldyn 11 mausymynda zhana үkimettin kurylymy belgili boldy Үlken memlekettik kenestin palatasy AҚSh Konstituciyasynyn negizinde bilik zan atkarushy zhәne sot tarmaktaryna bolinip sheneulikter 4 zhyl ishinde kajta sajlanuga mindetteldi Үkimette ministrlikter rolin atkaratyn үlken kyzmetter zhәne ajmaktarda zhana үkimettin okilderi retinde kishi kyzmetter kuryldy 1868 zhyldyn kyrkүjek ajynda imperatorlyk әsker basyp algan Edo kalasynyn atauy Tokio Shygys astana bolyp ozgertildi 1869 zhyldyn 3 kyrkүjeginde imperator oz rezidenciyasyn Kiotodan Tokioga koshirdi Үkimet memleketti baskaru zhүjesin ozgertkenimen zhapon kauymyn ozgertuge asykkan zhok ReformalarӘkimshilik reforma Zhaponiyany unitarly memleketke ajnaldyru eski federativtik kurylymdy zhoyudy talap etti 1868 1869 zhylgy azamat sogysy kezinde imperator segunat ielikterin tәrkilep ony prefekturalarga boldi Alajda knyaz handardyn eilikteri imperatordyn biliginen tys bolyp kala berdi Handardyn ielikteri memleket pajdasyna otkenimen handar zhүjesi zhojylgan zhok Үkimettin zharym zhartylaj sayasaty halyktyn narazylygyn tudyryp otyrdy 1871 zhyldyn 29 tamyzynda unitarlyk bilik zhүjesine otu maksatymen imperatorlyk үkimet Zhaponiyadagy handardy zhoyu zhәne onyn ornyna prefekturalardy engizu turaly zhariyalady Әskeri reforma Imperatorlyk әskerdin koterilisshi samurajlarmen shajkasy Imperatorlyk үkimettin aldynda turgan en negizgi mәselerdin biri zhana zhәne sogyska zharamdy әskerdi kuru boldy 1873 zhyldyn 10 kantarynda Omura Masudzimo zhәne Yamagato Aritomonyn bastamasymen үkimet memleket aumagynda zhalpy әskeri borysh turaly zanyn kabyldady Osy zanga sәjkes 20 zhaska tolgan zhapon er azamaty ozinin shygu tegine karamastan әskeri boryshyn oteuge mindettelgen Әseri boryshty oteuden sheneulikter studentter zhәne 270 iena tolegen azamattar bosatyldy Zhana imperatorlyk әsker negizinen karapajym sharualardan zhasaktalgan Әskeri reformadan bolek policiya bolimshelerin zhasaktau zhүmystary zhүrgizildi Olar 1872 zhylga dejin Әdilet ministrligine al 1873 zhyldan bastap Ishki Ister ministirligine bagyngan Astanalyk policiya zheke tokiolyk baskarma retinde kuryldy Әleumettik reformalar Zhapon ulttyk memleketin kuru zholynda үkimet әleumettik reformalardy belsendi zhүrgizdi 1869 zhyldyn 25 mausymynda үkimet ajryksha kukykty eki tapty kalyptastyrdy lauazymdy kadzoku zhәne lauazymsyz sidzoku Osy eki tapty kalyptastyru kezinde үkimet onyn aldynda bolgan aristokrattar men samuralajdyn arasyndagy үzdiksiz tartysty toktatudy kozdedi Ogan kosa imperatorlyk үkimet sharualardyn kopesterdin usak kolonershilerdin tendigin zhariyalady Olar hejmin karapajym halyk dep atala bastady 1871 zhyly үkimet karapajym halyktyn kataryna Edo dәuirinde kemsitushilikke ushyragan parilerdi de zhatkyzdy Zhol zhүruge zhәne kәsip auystyruga kojylgan shekteuler zhojyldy 1871 zhyldyn 4 sәuirinde halykty mindetti tүrdegi tirkeu engizildi Bilim Zhaponiyadagy tүngysh bastauysh mektep Bilim salasynda үkimet tүbegejli ozgeristerdi engizdi 1871 zhyly bilim salasy үshin zhauap beretin Mәdeniet ministrligin kuryldy 1872 zhyly ministrlik francuz үlgisine negizdelgen memlekettik bilim zhүjesi turaly kaulysyn zhariyalady Osy zhүjege sәjkes Zhaponiya 8 universitettik okrugke bolindi Әr okrug 1 universitet pen 32 orta mektep kukygyna ie boldy 1879 zhyly okrugtar zhүjesi zhojylyp mindetti memlekettik bilim beru nemistin bastauysh mektebine negizdelgen oku oryndarmen shekteldi Ұl babalar men kyz balalar birge okityn algashky memlekettik mektepter pajda boldy Zhogargy bilim beru salasyn damytu үshin 1877 zhyly Tokio universitetinin negizi kalandy Zhapon үkimetinin shakyruymen universitette shetel ustazdary men okytushylary zhumys istej bastady Prefekturalarda pedagogikalyk instituttar men әjelderge arnalgan zhogargy oku oryndary ashyldy Өnerkәsip pen kurylystyn damuy Memlekettin industrialdyk bagytty tandauy zhana tehnologiyalardyn kelui men onerkәsiptin damuyna alyp keldi 1872 zhyly europalyk inzhenerlerdin komegimen Tokio men Iokogama bir birimen koskan temir zhol ashyldy Parovozdar Europadan zhetkizilip al vokzal gimaratynyn zhobasy AҚSh ta zhasalgan 1877 zhәne 1881 zhyldary onerkәsip kormeleri otkizildi 1877 zhyly Aleksandr Bell Tokio men Iokogama arasyndagy telefon torabyn otkizdi Қurylys salasynda tas dәstүrli agashty ygystyra bastady Halykaralyk karym katynastarZhaponiyanyn Tajvan zhorygy Imperatorlyk үkimettin aldyndagy en basty mәsele Tokugava segunaty kezinde kol kojylgan kiriptarlyk shattardan ajyrylu boldy Bul sharttardy zandy tүrde kajta karau үshin AҚSh ka ministr Ivakura Tomomi bastagan elshilik zhoneltildi Elshilik kүramynda 50 lauazymdy tulga men 60 student boldy Elshilik oz aldyna kojgan maksattaryna zhetpegenine karamastan batys elderinin sayasi elshilik zhәne әleumettik ekonomikalyk zhүjelerin zhete zertteuge mүmkindik aldy 1876 zhyly memlekettin Syrtky ister ministri Terasima Munenorinin AҚSh үkimetimen Zhaponiyanyn kedendik avtonomiyasyn kalpyna keltiru turaly kelissozder sәtti bastalganymen Ұlybritaniya men Germaniyanyn karsylygy ogan zhol bermedi 1871 zhyly zhapon үkimetinin Cindik Қytajga zhibergen elshiligi zhapon cin dostyk turaly kelisimine kol kojdy Bul Zhaponiyanyn sheteldik memleketpen algashky ten dәrezheli kuzhaty boldy Eki memlekettin arasyndagy karym katynastyn shielenisuine Tajvan aralyndagy Zhaponiyanyn kuzyryndagy azamattardyn olimi sebep boldy 1874 zhyly Zhaponiyanyn Tajvan aralyna zhazalau zhorygy bastaldy Zhanzhaldy retteu үshin Ұlybritaniya үkimeti aralysuga mәzhbүr boldy Қytajdyn kontribuciya toleuimen ayaktaldy Zhapon үkimeti shekarany nygajtu zhumystaryn belsendi zhүrgizip otyrdy Zhaponiya men Cindik Қytajga tәueldi bolgan Ryukyu memleketi zhapondyktardyn ieligi bolyp zhariyalandy ManyzyReformalardyn korytyndysy bojynsha Zhaponiya Zhana dәuirge sekiruge mүmkindik aldy Imperatorlyk әsker kajta zhasaktalyp kuatty flottyn kurylysy bastaldy Memleketti baskarudagy ekonomikadagy tүbegejli ozgerister okshaulanu sayasatynan bas tartu Zhaponiyada ekonomikalyk bәsekege kabiletti kogamnyi tuuyna alyp keldi Zhaponiya Batys Europa men AҚSh ka sayasi zhartylaj tәueldi memleketten korshilerin basyp ozgan Shygys Aziyadagy otarlaushy kүshke ajnaldy DerekkozderBritanica nastolnaya encioklopediya Tom I AST Astrel Moskva 2006 ISBN 978 5 17 08532 4 T 1 ACT ISBN 978 5 271 1512 0 T 1 Astrel ӘdebietNajita Tetsuo The Intellectual Foundations of Modern Japanese Politics Chicago amp London University of Chicago Press chapter 3 Restorationism in Late Tokugawa pp 43 68 H Van Straelen Yoshida Shōin Forerunner of the Meiji Restoration A Biographical Study Leiden E J Brill 1952 David M Earl Emperor and Nation in Japan Seattle University of Washington Press 1972 on Yoshida Attitude toward the Emperor Nation pp 161 192 Also pp 82 105 Marius B Jansen Sakamoto Ryōma and the Meiji Restoration New York Columbia University Press 1994 especially chapter VIII Restoration pp 312 346 W G Beasley The Meiji Restoration Stanford California Stanford University Press 1972 especially chapter VI Dissenting Samurai pp 140 171 Conrad Totman From Reformism to Transformism bakufu Policy 1853 1868 in T Najita amp V J Koshmann Conflict in Modern Japanese History New Jersay Princeton University Press 1988 pp 62 80 Jansen Marius B The Meiji Restoration in Jansen Marius B ed The Cambridge history of Japan Volume 5 The nineteenth century New York Cambridge UP 1989 pp 308 366 Robert W Strayer Ways of the World with Sources Vol 2 2nd ed pp 950 2013 Mazurov I V Yaponiya na puti modernizacii Habarovsk Izd vo Dalnevostoch gos gumanitar un ta 2006 48 s Weltgeschichte Daten Fakten Bilder Georg Westermann Verlag Braunschweig 1987 ISBN 3 07 509036 0 J M Roberts Der Triumph des Abendlandes Eine neue Deutung der Weltgeschichte ECON Verlag GmbH Dusseldorf und Wien 1986 ISBN 3 88199 642 7 Golovnin V M Sochineniya Puteshestvie na shlyupe Diana iz Kronshtadta v Kamchatku sovershyonnoe v 1807 1808 i 1809 gg V plenu u yaponcev v 1811 1812 i 1813 gg Puteshestvie vokrug sveta na shlyupe Kamchatka v 1817 1818 i 1819 gg S prilozheniem opisaniya primechatelnyh korablekrushenij v raznye vremena preterpennyh russkimi moreplavatelyami Golovnin V M M L Izd vo Glavmorputi 1949 506 s Golovnin V M Zapiski flota kapitana Golovina o priklyucheniyah ego v plenu u yaponcev M Zaharov 2004 464 s Seriya Biografii i memuary na sajte Rossijskij memuarij Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz