Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мольер (фр: Molière; шынайы есімі – Жан-Батист Поклен; 15 қаңтар 1622 жыл, Париж – 17 ақпан 1673 жыл, Париж) — француз драматургі, актер. Мольер – француз ұлттық комедиясының негізін салушы. Ол комедия жанрын дамытуға зор үлес қосты. Францияның ұлы драматургы, комедиографы, реалист Мольердің, әсіресе XVII ғасырдағы француз театры үшін сіңірген еңбегі зор. оқып (1639), театр актері болған. Мольер халық театрының үздік дәстүрі мен классицизм тәжірибесіне сүйене отырып, “жоғарғы комедия” типін құрды. Онда қоғамның әлеум. ұсқынсыз жақтары әшкереленді. Оның “Махаббат машақаты” (1656) атты комедиясына характерлерді типтендіре отырып, кейіпкерлерді даралау, сахнаға өмір тынысын дарыту сияқты көркемдік өлшемдер тән. “Әлін білмеген әлек” (1655) шығармасында халықтың сарқылмас күш-жігерінің, даналығының көрінісі ретінде Маскариль қызметшінің бейнесі сомдалды, ол қызметшілер образы галереясының бастауы болды.
| Мольер | |
| фр. Molière | |
 Никола Миньяр жасаған Мольердің портреті. 1658.ж | |
| Туған кездегі есімі | Жан-Батист Поклен |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | Париж, Франция патшалығы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Париж, Франция патшалығы |
| Азаматтығы |
|
| Ұлты | |
| Қызметі | Драматург, Актер, Ақын, Жазушы, Комедиограф |
| Әкесі | Жан Поклен |
| Анасы | Мария Поклен-Крессе |
| Жұбайы | Арманда Бежар |
| Балалары | Луи (1664–1664) |
| Қолтаңбасы |
|
Ортаққордағы Мольер | |
Мольер комедиялары классицизмнің биігінен көрінді. Ол Корнельдің “Никомед” трагедиясын (1658), “ұашық болған доктор” комедиясын сахналады. Мольер қойылымдары комедия жанрын психол. тебіреніспен, адамгершілік ізденістермен байытты, өнер құдіретіне астамшылықпен қарауға соққы берді (“Күлкілі жамандықтар”, 1659). Мольердің “Зайыптар мектебіндегі” (1662) Арнольф образы арқылы озбырлық іс-әрекет әшкереленді. Бұл шығарма демократтар тарапынан қолдау тапқанымен, ақсүйектер, керітартпа әдебиетшілер мен актерлердің қарсылығына ұшырады. Бұған жауап ретінде “Зайыптар мектебінің сыны” (1663), “Версальдық экспромт” (1663) атты екі қысқа пьеса сахналанды.
Шығармалары
“Тартюф” (1664), “Дон Жуан” (1665), “Мизантроп” (1666) комедиялары арқылы дами түсті. Бұлар жалған намыс, рухани құлдырау, екіжүзділік пен аристократтық дөрекілікке қарсы бағытталды. Әсіресе “Сараң” (1668) шығармасы француз комедиясын биік деңгейге көтерді. Қазақ тілінде оның “Сараң” (аударған Ә.Қоңыратбаев 1935, ұ.Мүсірепов 1952), “Скапеннің айласы” (1938) комедиялары сахналанды.
Толығырақ
Мольердің шын аты – Жан Батист Поклен. «Мольер» деген бүркеншік аты. Бұл есімді оған дейін де бір актер иемденген. Ол 1622 жылдың 16 қаңтарында Париж қаласында дүниеге келген. Оның әкесі патша сарайының түсқағаз жапсырушысы болған. Ол баласына жан-жақты білім беруді мүлде ойламағандықтан, болашақ драматург жазу мен сызуды 14 жасында ғана үйренеді. Ата-анасы өздерінің король сарайындағы жұмыстарының баласына мұрагерлікке өткенін қалайды. Бірақ Жан Батист бұл жұмысқа ешқандай қызығушылық танытпайды, керісінше, өз бойындағы дарындылықты, оқуға деген құштарлықты, ұмтылысты байқатады. Иезуиттік коллежге бес жыл оқып, жақсы білім алады. Бақытына орай, дәріс оқыған ұстаздарының арасында атақты философ Гассенди болады. Гассенди өз кезегінде Мольерді Эпикурдың шығармаларымен таныстырады. Жұрттың айтуынша, Мольер Лукрецийдің «Заттардың табиғаты туралы» поэмасын француз тіліне аударған. Бірақ, аталмыш аударма сақталмағандықтан, бұл әңгіменің шындығы расталмауда.
Мольер бала күнінен театр өнеріне қатты қызыққан. Оның ең үлкен арманы – актер болу, театр ашу болатын. Мольер өз достарымен және пікірлес жақтастарымен бірігіп, актерлік труппа құрып, Парижде «Әйгілі жарқыраған театр» ашуға асық болады. Ол кез Франция театрының жаңадан аяқ басып, Парижде тұрақты актерлар труппасы енді-енді ғана пайда бола бастаған кез еді. Мольер өзінің драматургиялық шығармашылығы туралы ойлаған жоқ. Ол тек актер болуды, соның ішінде трагедиялық жанрдағы актер болуды армандайтын. Мольер мен оның достарының таудай тасыған шабытпен, жастық энтузиазммен бастаған бастамалары табысты болмады, сәтсіз аяқталды. Театрды жабуға тура келді. Содан кейін Жан Батист 1646 жылы кезбелі комедианттар труппасына қосылады. Ол – Франция қалаларын аралап жүрген кезбелі актерлар труппасы болатын. Бұл труппаны Нанта, Лимож, Бордо, Тулуз қалаларында кездестіруге болатын. Мольер жолдастарымен бірге ел аралап, қызықты қойылымдарымен жұртты қызықтыра түседі. 1650 жылы Мольер мен оның достары Нарбоннда өнер көрсетеді. Кезбелік өмір Мольер шығармашылығына қатты әсер етті, өмірлік көзқарасын, дүниетанымын байытты. Ол әртүрлі сословиелердің әдет-ғұрпымен танысты, халық аузындағы даналық сөздерді өз құлағымен естіді, көп нәрсені көрді, үйренді. Ал 1653 жылы Лион қаласында Мольер алғашқы пьесаларының бірі – «Делқұлыны» қойды. Бұл қойылым оның атын Еуропаға әйгілі етті.
1658 жылы Мольер Парижге қайта оралды. Бұл кезде ол – тәжірибелі актер, драматург, өмірдің бар шындығын таныған, білген адам. Мольер труппасының Версальдағы король сарайының алдында қойған көрінісі табысты болды. Труппа астанада қалдырылды. Театр алғашында Пти-Бурбон үй-жайына орналасып, аптасына үш рет көрініс қойып отырды. Король талаптарынан шығу үшін Мольер комедия-балет жанрына қалам тербейді. Бұл бағытта ол 13 пьеса жазады, пьесаларының негізгі музыка алады.
Мольер шығармашылық өмірінде өзінің бай әдеби мұрасына кіретін барлық шығармаларын дүниеге әкелді: «Тартюф», «Мизантроп», «Дон-Жуан», «Сараң», «Әйелдер мектебі», «Күйеулер мектебі» т.б. Оның таланты жарқырап көрінді.
Драматург өмірінде көптеген қиыншылықтарға тап болды, әсіресе, замандастары тарапынан оған деген көреалмаушылықтар басым болды. Сондықтан Мольерге өзіне жамандық ойлаған жауларынан қорғану керек болды. Жауларының қатарында Мольердің сатиралық комедияларының өткір найзасына түйрелген ызалы қарсыластары жасырынып тұрған болатын. Драматург шығармалары жоғарыдағы шенеуніктерге, дінбасыларына атылған оқпен тең әсер етті. Ол арсыздар халықтың мақтанышына айналған Мольердің сыртынан адам сенгісіз әңгімелер таратып жүрді. Ұлы тұлғаның есіміне кір келтіріп, жеккөрінішті етуге тырысты.
Осындай қиыншылықтар драматургтың денсаулығына әсер етіп, оны ауруға шалдықтырды. Ол 52 жасында аяқ астынан қайтыс болады. Бұл күні өзінің «Ауыр халдегі кісі» пьесасының қойылымы кезінде Мольер қатты сырқаттанып тұрғанына қарамастан, басты рольде ойнаған болатын. Көп ұзамай, спектакль аяқталған соң, бірнеше сағаттан кейін атақты драматург көз жұмады (1673 жылдың 17 ақпанында).
Қазақ сахнасында Мольердің «Тартюф», «Скапеннің ойраны», «Сараң» комедиялары сәтті қойылып келеді.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, XI том 27 бет.
- История зарубежной литературы ХУІІ века. Под ред. М.В.Разумовской. Москва, Высшая школа, 1999. ISBN 5-7695-0383-1
- История зарубежной литературы ХУІІ-ХУІІІ в.в. С.Д.Артамонов, З.Т.Гражданская, Р.М.Самарин. Москва, Просвещение, 1973.
- Шетел әдебиетінің тарихы. Қобланов Ж.Т. Алматы, ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2011. ISBN 978-601-217-161-7
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Moler fr Moliere shynajy esimi Zhan Batist Poklen 15 kantar 1622 zhyl Parizh 17 akpan 1673 zhyl Parizh francuz dramaturgi akter Moler francuz ulttyk komediyasynyn negizin salushy Ol komediya zhanryn damytuga zor үles kosty Franciyanyn uly dramaturgy komediografy realist Molerdin әsirese XVII gasyrdagy francuz teatry үshin sinirgen enbegi zor okyp 1639 teatr akteri bolgan Moler halyk teatrynyn үzdik dәstүri men klassicizm tәzhiribesine sүjene otyryp zhogargy komediya tipin kurdy Onda kogamnyn әleum uskynsyz zhaktary әshkerelendi Onyn Mahabbat mashakaty 1656 atty komediyasyna harakterlerdi tiptendire otyryp kejipkerlerdi daralau sahnaga omir tynysyn darytu siyakty korkemdik olshemder tәn Әlin bilmegen әlek 1655 shygarmasynda halyktyn sarkylmas kүsh zhigerinin danalygynyn korinisi retinde Maskaril kyzmetshinin bejnesi somdaldy ol kyzmetshiler obrazy galereyasynyn bastauy boldy Molerfr MoliereNikola Minyar zhasagan Molerdin portreti 1658 zhTugan kezdegi esimiZhan Batist PoklenTugan kүni15 kantar 1622 1622 01 15 Tugan zheriParizh Franciya patshalygyҚajtys bolgan kүni17 akpan 1673 1673 02 17 51 zhas Қajtys bolgan zheriParizh Franciya patshalygyAzamattygyFranciya patshalygyҰltyFrancuzҚyzmetiDramaturg Akter Akyn Zhazushy KomediografӘkesiZhan PoklenAnasyMariya Poklen KresseZhubajyArmanda BezharBalalaryLui 1664 1664 Mariya Madlen 1665 1723 Per 1672 1672 ҚoltanbasyOrtakkordagy MolerPer Minyardyn zhasagan Molerdin portreti Parizh koshesindegi Moler eskertkishi Moler komediyalary klassicizmnin biiginen korindi Ol Korneldin Nikomed tragediyasyn 1658 uashyk bolgan doktor komediyasyn sahnalady Moler kojylymdary komediya zhanryn psihol tebirenispen adamgershilik izdenistermen bajytty oner kudiretine astamshylykpen karauga sokky berdi Kүlkili zhamandyktar 1659 Molerdin Zajyptar mektebindegi 1662 Arnolf obrazy arkyly ozbyrlyk is әreket әshkerelendi Bul shygarma demokrattar tarapynan koldau tapkanymen aksүjekter keritartpa әdebietshiler men akterlerdin karsylygyna ushyrady Bugan zhauap retinde Zajyptar mektebinin syny 1663 Versaldyk ekspromt 1663 atty eki kyska pesa sahnalandy Shygarmalary Tartyuf 1664 Don Zhuan 1665 Mizantrop 1666 komediyalary arkyly dami tүsti Bular zhalgan namys ruhani kuldyrau ekizhүzdilik pen aristokrattyk dorekilikke karsy bagyttaldy Әsirese Saran 1668 shygarmasy francuz komediyasyn biik dengejge koterdi Қazak tilinde onyn Saran audargan Ә Қonyratbaev 1935 u Mүsirepov 1952 Skapennin ajlasy 1938 komediyalary sahnalandy TolygyrakMolerdin shyn aty Zhan Batist Poklen Moler degen bүrkenshik aty Bul esimdi ogan dejin de bir akter iemdengen Ol 1622 zhyldyn 16 kantarynda Parizh kalasynda dүniege kelgen Onyn әkesi patsha sarajynyn tүskagaz zhapsyrushysy bolgan Ol balasyna zhan zhakty bilim berudi mүlde ojlamagandyktan bolashak dramaturg zhazu men syzudy 14 zhasynda gana үjrenedi Ata anasy ozderinin korol sarajyndagy zhumystarynyn balasyna muragerlikke otkenin kalajdy Birak Zhan Batist bul zhumyska eshkandaj kyzygushylyk tanytpajdy kerisinshe oz bojyndagy daryndylykty okuga degen kushtarlykty umtylysty bajkatady Iezuittik kollezhge bes zhyl okyp zhaksy bilim alady Bakytyna oraj dәris okygan ustazdarynyn arasynda atakty filosof Gassendi bolady Gassendi oz kezeginde Molerdi Epikurdyn shygarmalarymen tanystyrady Zhurttyn ajtuynsha Moler Lukrecijdin Zattardyn tabigaty turaly poemasyn francuz tiline audargan Birak atalmysh audarma saktalmagandyktan bul әngimenin shyndygy rastalmauda Moler bala kүninen teatr onerine katty kyzykkan Onyn en үlken armany akter bolu teatr ashu bolatyn Moler oz dostarymen zhәne pikirles zhaktastarymen birigip akterlik truppa kuryp Parizhde Әjgili zharkyragan teatr ashuga asyk bolady Ol kez Franciya teatrynyn zhanadan ayak basyp Parizhde turakty akterlar truppasy endi endi gana pajda bola bastagan kez edi Moler ozinin dramaturgiyalyk shygarmashylygy turaly ojlagan zhok Ol tek akter boludy sonyn ishinde tragediyalyk zhanrdagy akter boludy armandajtyn Moler men onyn dostarynyn taudaj tasygan shabytpen zhastyk entuziazmmen bastagan bastamalary tabysty bolmady sәtsiz ayaktaldy Teatrdy zhabuga tura keldi Sodan kejin Zhan Batist 1646 zhyly kezbeli komedianttar truppasyna kosylady Ol Franciya kalalaryn aralap zhүrgen kezbeli akterlar truppasy bolatyn Bul truppany Nanta Limozh Bordo Tuluz kalalarynda kezdestiruge bolatyn Moler zholdastarymen birge el aralap kyzykty kojylymdarymen zhurtty kyzyktyra tүsedi 1650 zhyly Moler men onyn dostary Narbonnda oner korsetedi Kezbelik omir Moler shygarmashylygyna katty әser etti omirlik kozkarasyn dүnietanymyn bajytty Ol әrtүrli soslovielerdin әdet gurpymen tanysty halyk auzyndagy danalyk sozderdi oz kulagymen estidi kop nәrseni kordi үjrendi Al 1653 zhyly Lion kalasynda Moler algashky pesalarynyn biri Delkulyny kojdy Bul kojylym onyn atyn Europaga әjgili etti 1658 zhyly Moler Parizhge kajta oraldy Bul kezde ol tәzhiribeli akter dramaturg omirdin bar shyndygyn tanygan bilgen adam Moler truppasynyn Versaldagy korol sarajynyn aldynda kojgan korinisi tabysty boldy Truppa astanada kaldyryldy Teatr algashynda Pti Burbon үj zhajyna ornalasyp aptasyna үsh ret korinis kojyp otyrdy Korol talaptarynan shygu үshin Moler komediya balet zhanryna kalam terbejdi Bul bagytta ol 13 pesa zhazady pesalarynyn negizgi muzyka alady Moler shygarmashylyk omirinde ozinin baj әdebi murasyna kiretin barlyk shygarmalaryn dүniege әkeldi Tartyuf Mizantrop Don Zhuan Saran Әjelder mektebi Kүjeuler mektebi t b Onyn talanty zharkyrap korindi Dramaturg omirinde koptegen kiynshylyktarga tap boldy әsirese zamandastary tarapynan ogan degen korealmaushylyktar basym boldy Sondyktan Molerge ozine zhamandyk ojlagan zhaularynan korganu kerek boldy Zhaularynyn katarynda Molerdin satiralyk komediyalarynyn otkir najzasyna tүjrelgen yzaly karsylastary zhasyrynyp turgan bolatyn Dramaturg shygarmalary zhogarydagy sheneunikterge dinbasylaryna atylgan okpen ten әser etti Ol arsyzdar halyktyn maktanyshyna ajnalgan Molerdin syrtynan adam sengisiz әngimeler taratyp zhүrdi Ұly tulganyn esimine kir keltirip zhekkorinishti etuge tyrysty Osyndaj kiynshylyktar dramaturgtyn densaulygyna әser etip ony auruga shaldyktyrdy Ol 52 zhasynda ayak astynan kajtys bolady Bul kүni ozinin Auyr haldegi kisi pesasynyn kojylymy kezinde Moler katty syrkattanyp turganyna karamastan basty rolde ojnagan bolatyn Kop uzamaj spektakl ayaktalgan son birneshe sagattan kejin atakty dramaturg koz zhumady 1673 zhyldyn 17 akpanynda Қazak sahnasynda Molerdin Tartyuf Skapennin ojrany Saran komediyalary sәtti kojylyp keledi Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 XI tom 27 bet Istoriya zarubezhnoj literatury HUII veka Pod red M V Razumovskoj Moskva Vysshaya shkola 1999 ISBN 5 7695 0383 1 Istoriya zarubezhnoj literatury HUII HUIII v v S D Artamonov Z T Grazhdanskaya R M Samarin Moskva Prosveshenie 1973 Shetel әdebietinin tarihy Қoblanov Zh T Almaty ҚR Zhogary oku oryndarynyn kauymdastygy 2011 ISBN 978 601 217 161 7